• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوعصیده ابوجعفر احمد بن عبید دیلمی هاشمی کوفی بغدادی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابوعَصیده ابوجعفر احمد بن عبید دیلمی‌ هاشمی کوفی بغدادی (حدود ۱۸۵-۲۷۸ هـ)، از پیشوایان زبان و ادبیات عرب بود. او علاوه بر آن راوی شعر و احادیث نیز بود. برخی از معاصرین به خاطر نقل ابوجعفر روایاتی را درباره حضرت فاطمه زهرا (علیهاالسّلام)، او را در زمره شیعیان ذکر کرده‌اند.


ابوجعفر احمد بن عبید بن ناصح بن بلنجر دیلمی‌ هاشمی کوفی بغدادی، مشهور به ابوعَصیده، اصل وی از دیلم
[۱] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۱۳.    
و از موالی بنی‌هاشم بود.
[۲] ابوالبرکات انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهة الالباء، ص۱۵۸.    


ابوعَصیده در کوفه زاده شد.
[۳] تفضلی، آذر و فضائلی، مهین، فرهنگ بزرگان، ص۴۶.
تاریخ ولادتش به درستی روشن نیست. ذهبی می‌گوید: وی به هنگام مرگ، نود سال داشته است که با توجه به تاریخ مرگش، تولد او باید در حدود ۱۸۵ هـ باشد.
[۴] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۱۹۴.    


ابوعصیده نزد بزرگان دو مکتب نحوی کوفه و بصره از جمله اصمعی و ابن‌اعرابی به کسب دانش پرداخت
[۵] تنوخی، محسن بن علی، الفرج بعد الشده، ج۴، ص۳۷۸.
و از کسانی چون محمد بن عمر واقدی، علی بن عاصم واسطی و ابوداود طیالسی حدیث آموخت.
[۶] مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱، ص۴۰۳.    

وی از پیشوایان زبان و ادبیات عرب بود و پس از آنکه در علم و ادب شهرتی یافت، به دعوت متوکل (خلافت ۲۳۲-۲۴۷ هـ) به سامرا رفت و تعلیم و تربیت فرزندان وی، منتصر (خلافت ۲۴۷-۲۴۸ هـ) و معتز (خلافت ۲۵۲-۲۵۵ هـ) را بر عهده گرفت.
[۷] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۳۳۳.    
[۸] ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۹۹.    


ابوعصیده مجالس درسی نیز در سامرا تشکیل داد و به تدریس برخی آثار استادان خود از جمله اصمعی، واقدی و ابوداود طیالسی پرداخت.
[۹] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۱۳.    
از جمله شاگردان او قاسم بن محمد بن بشّار انباری و علی بن محمد مصری را می‌توان نام برد.
[۱۰] مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱، ص۴۰۳.    
[۱۱] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۱، ص۳۶۱.    


ابوعصیده راوی شعر نیز بوده و اشعار برخی از شاعران هم روزگار خود از جمله ابویعقوب خریمی را روایت کرده است.
[۱۲] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۶، ص۳۲۶.
او افزون بر روایت شعر به نقل احادیثی نیز پرداخته،
[۱۳] صفی‌الدین خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ج۱، ص۱۰.    
اما احادیث جعلی را نیز ذکر می‌کرده است، از این‌رو به گفته حاکم نیشابوری، مشایخ حدیث در مورد روایت از او توقف کرده‌اند. در این میان ابن‌حبان وی را در زمره ثقات آورده است،
[۱۴] ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۸، ص۴۳.    
اما دیگران او را ضعیف خوانده‌اند.
[۱۵] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۱، ص۳۶۱.    

ابوعصیده شعر نیز می‌سرود و ابیاتی از آن را یاقوت نقل کرده است.
[۱۶] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۱، ص۳۶۳.    


احمد دیلمی روایاتی درباره فاطمه زهرا (علیهاالسّلام) و ماجرای فدک نیز نقل کرده
[۱۷] ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۴۹.    
و احتمالا به همین جهت برخی از معاصران، وی را در زمره شیعیان آورده‌اند.
[۱۸] موسوی خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، ج۱، ص۲۰۰.    
محدث قمی نیز از او به عنوان «معلم شیعی» یاد کرده و گفته است که او همان کسی است که اجازه قتل متوکل را به خاطر سبّ حضرت زهرا (علیهاالسّلام) به پسر متوکل داد.
[۱۹] قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۱، ص۱۲۴.    


تاریخ مرگ احمد دیلمی را برخی ۲۷۳ هـ
[۲۰] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۱، ص۳۶۱.    
و برخی دیگر ۲۷۸ هـ نوشته‌اند.
[۲۱] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۰، ص۲۶۵.    


آثار وی عبارت‌اند از: کتاب المقصور و الممدود، کتاب المذکر و المؤنث، کتاب الزیادات من معانی الشعر (لابن سکیت) و کتاب عیون الاخبار و الاشعار.
[۲۲] ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۹۹.    
[۲۳] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۵، ص۳۷۶.    


برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
[۲۴] ابن‌عدی، عبدالله بن عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱، ص۳۱۰.    
[۲۵] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، المزهر، ج۲، ص۳۵۳.    
[۲۶] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۱۱.    
[۲۷] سهمی، حمزة بن یوسف، تاریخ جرجان، ص۴۹۰.    
[۲۸] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۷، ص۲۰۴.    
[۲۹] زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۱، ص۱۶۶.    

۴۰.

۱. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۱۳.    
۲. ↑ ابوالبرکات انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهة الالباء، ص۱۵۸.    
۳. ↑ تفضلی، آذر و فضائلی، مهین، فرهنگ بزرگان، ص۴۶.
۴. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۱۹۴.    
۵. ↑ تنوخی، محسن بن علی، الفرج بعد الشده، ج۴، ص۳۷۸.
۶. ↑ مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱، ص۴۰۳.    
۷. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۳۳۳.    
۸. ↑ ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۹۹.    
۹. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۱۳.    
۱۰. ↑ مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱، ص۴۰۳.    
۱۱. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۱، ص۳۶۱.    
۱۲. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۶، ص۳۲۶.
۱۳. ↑ صفی‌الدین خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ج۱، ص۱۰.    
۱۴. ↑ ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۸، ص۴۳.    
۱۵. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۱، ص۳۶۱.    
۱۶. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۱، ص۳۶۳.    
۱۷. ↑ ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۴۹.    
۱۸. ↑ موسوی خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، ج۱، ص۲۰۰.    
۱۹. ↑ قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۱، ص۱۲۴.    
۲۰. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۱، ص۳۶۱.    
۲۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۰، ص۲۶۵.    
۲۲. ↑ ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۹۹.    
۲۳. ↑ آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۵، ص۳۷۶.    
۲۴. ↑ ابن‌عدی، عبدالله بن عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱، ص۳۱۰.    
۲۵. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، المزهر، ج۲، ص۳۵۳.    
۲۶. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۱۱.    
۲۷. ↑ سهمی، حمزة بن یوسف، تاریخ جرجان، ص۴۹۰.    
۲۸. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۷، ص۲۰۴.    
۲۹. ↑ زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۱، ص۱۶۶.    


پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۳۳، برگرفته از مقاله «ابوجعفر احمد بن عبید دیلمی».



جعبه ابزار