المحیط فی اللغة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«المحیط فی اللغة» اثر ابوالقاسم اسماعیل بن عباد، مشهور به
صاحب بن عباد از کتب لغت عرب که در ده مجلد منتشر شده است. مولف سبک خود را برگرفته از خلیل بن احمد فراهیدی در
العین ذکر کرده است.
در ابتدای اثر دو مقدمه از محقق و مولف آمده است. مؤلف در تدوین کتاب از شیوه اشتقاقی
خلیل بهره برده و نوع چینش آن بر حسب ترتیب الفبایی نیست بلکه با توجه به حروف اصلی کلمه و بر طبق مخارج حروف و با محوریت حروف حلقی مرتب شده است، و به بیرونی‌ترین آنها یعنی واژه‌های لبی ختم می‌گردد. وی همچنین گونه‌های مختلف یک ماده را استخراج و
الفاظ مستعمل و مهمل آن را جدا و معانی هر یک از مستعملات آن را بیان کرده است.
مقدمه اول کتاب که مقدمه تحقیقی به قلم محمد حسن آل یاسین است، زندگی مولف، روش تحقیق و
نسخ خطی مورد استفاده در تحقیق این اثر را متذکر شده است.
مولف در مقدمه اش به این مطلب اشاره می‌کند که
کلام عرب بر چهار قسم است ثنائی،
ثلاثی ،
رباعی و
خماسی و برای هر کدام اقسامی ذکر می‌کند و مثالهایی در نظر می‌گیرد. سپس کلمه را به
صحیح و معتل تقسیم نموده و تعریف هر کدام و
اقسام معتل را ذکر می‌کند. سپس شیوه خلیل بن احمد فراهیدی را در العین مورد کنکاش قرار داده و روش خود را شبیه روش مولف العین قرار می‌دهد.
پس از آن وارد اصل کتاب شده و به ترجمه ی واژگانی می‌پردازد که لام الفعل آنها حرف عین می‌باشد، و باب مضاعف و ثلاثی صحیح از این حرف را در این جلد بیان می‌کند. ابن عباد کتابش را از حرف حلقی عین آغاز کرده و به حروف لبی و حروف بدون جایگاه (جوف) کتاب را به پایان می‌برد، ترتیب کتاب، طبق حروف چنین می‌باشد: (ع ح ه خ غ- ق ک- جش ض- صس ز- ط د ت- ظ ذ ث- ر ل ن- ف ب م- و ا ی). وی بعد از هر حرف ابتداء
مضاعف آن حرف را ذکر می‌کند؛ یعنی واژه‌هایی که دو حرف از حروف آن مشابه باشد. سپس ابواب ثلاثی صحیح و ثلاثی معتل و ابواب لفیف را ذکر می‌کند و در پایان ابواب رباعی و خماسی بیان شده است.
در دیگر مجلدات کتاب نیز تا جلد دهم به ترتیب واژگان دیگر حروف معنا شده است و جلد یازدهم نیز به فهارس اختصاص دارد.
تحقیق اثر از روی چهار نسخه خطی کتاب انجام شده و اختلاف نسخ در پاورقی آمده است.
در پایان هر یک از مجلدات کتاب، لغات آن جلد به ترتیب حروف الفبا فهرست شده است. در آخرین مجلد کتاب نیز فهارس
آیات ،
احادیث و اقوال ماثوره، امثال، اعلام، اشعار، اماکن و بلدان (شهرها)، لغات و زبانها، مصادر و مراجع، مواد لغوی، و در پایان فهرست فهارس ذکر شده است.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
