• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

امین الله تبریزی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تَبْریزی، امین‌الدین مظفر بن ابی محمد (ابی‌الخیر) بن اسماعیل وارانی (۵۵۸- ذیحجه ۶۲۱ق/۱۱۶۳- دسامبر ۱۲۲۴م)، فقیه شافعی و صاحب المختصر فی الفروع بود.


اگرچه برخی او را وارانی و گروهی رارانی خوانده‌اند، یاقوت به انتساب او به روستای واران، در نزدیکی تبریز تصریح کرده است.
[۱] یاقوت، بلدان، ج۴، ص۵۸۱.
[۲] ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.
[۳] احمد ابن‌قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۲، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ‌۱۹۷۹ م.


تبریزی در بغداد از ابوالفرج ابن کلیب و ابواحمد ابن سکینه حدیث شنید و نزد ابوالقاسم ابن فضلان فقه آموخت
[۴] یاقوت، بلدان، ج۴، ص۵۸۱.
[۵] ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.
[۶] احمد ابن‌قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۲، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ‌۱۹۷۹ م.
[۷] عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۵۱، به کوشش کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
و در مدرسۀ نظامیۀ این شهر به‌عنوان مُعید به‌کار پرداخت.

پس از چندی روانۀ مصر شد و در مدرسۀ ناصریه به تدریس و افتاء اشتغال یافت.
[۸] ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.
[۹] احمد ابن‌قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۲، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ‌۱۹۷۹ م.
[۱۰] عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۵۲، به کوشش کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.

ظاهراً حضور دراز مدت او در آنجا، سبب شده است تا وی را از مدرسان و بزرگان مصری یاد کنند؛ شاگردی زکی‌الدین منذری هم نزد وی، احتمالاً مربوط به همین دوره از زندگی علمی اوست.
[۱۱] ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.

او سپس به بغداد باز‌گشت و در اواخر عمر، زمانی که بخش عظیمی از ایران به تصرف مغولان درآمده بود، رهسپار شیراز شد و همان‌جا درگذشت.
[۱۲] ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.
[۱۳] عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۵۲، به کوشش کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.


اشتهار وی چنان‌که سبکی هم اشاره کرده،
[۱۴] ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.
به تألیف کتاب المختصر فی الفروع در فقه شافعی است که تلخیصی از الوجیز غزالی، همراه با افزون برخی فوائد است.
[۱۵] عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۵۲، به کوشش کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
[۱۶] احمد ابن‌قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۲، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ‌۱۹۷۹ م.

ابن رِفعه (ه‌ م) این اثر را ستوده، و فراگیری آن را به فقه آموزان پیشنهاد ‌کرده است.
[۱۷] احمد ابن‌قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۲، ص۱۱۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ‌۱۹۷۹ م.

این نکته قابل توجه است که وقتی بکری دمیاطی
[۱۸] ج۱ ص۱۸، عثمان بکری، اعانة الطالبین، بیروت، دارالتراث العربی.
در شرح زندگی زکریا انصاری ، به دانش اندوزی او اشاره دارد، تنها از حفظ و فراگیری العمدة قفال چاچی و المختصر تبریزی یاد می‌کند.
هم اکنون یک نسخۀ خطی از این اثر در کتابخانۀ لیدن موجود است.
این کتاب تا حدود ۳ سده بعد از درگذشت مؤلف نیز مورد توجه شارحان بوده،
[۱۹] ‌حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۶۲۶.
و برخی از این شروح همچون شرح سنکلونی و ابن ملقن، در کتابخانه‌های قاهره و لیدن بر جای مانده است.
[۲۰] خدیویه، فهرست، ج۳، ص۲۳۵-۲۳۶.

همچنین بروکلمان به هفتمین قسمت از مجموعۀ شمارۀ ۴۶۶۳ از کتابخانۀ سلطنتی آلمان، به عنوان شرحی بر این اثر از ابوجعفر طحاوی (۳۲۱ق) اشاره کرده است که بـی‌ارتباط می‌نماید.
[۲۱] ‌حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۶۲۷.

سمط المسائل (الفوائد) در فقه در حدود ۳ مجلد و نیز کتابی در علم اصول با عنوان التنقیح (تألیف: ۶۱۱ق) که مختصری از المحصول فخرالدین رازی است، از دیگر آثار وی به شمار می‌رود.
[۲۲] ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.
[۲۳] عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۵۲، به کوشش کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
[۲۴] احمد ابن‌قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۲، ص۱۱۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ‌۱۹۷۹ م.
[۲۵] سیوطی، حسن المحاضرة، ج۱، ص۴۱۰، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م.    

افزون بر این‌ها ابن نجار به بسیاری گزیده‌ها ازآثار بزرگان توسط وی اشاره کرده است.
[۲۶] ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.


(۱) احمد ابن‌قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ‌۱۹۷۹ م.
(۲) عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیة، به کوشش کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
(۳) عثمان بکری، اعانة الطالبین، بیروت، دارالتراث العربی.
(۴) ‌حاجی خلیفه، کشف.
(۵) خدیویه، فهرست.
(۶) ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، بیروت، دارالمعرفه.
(۷) سیوطی، حسن المحاضرة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م.
(۸) یاقوت، بلدان.

۱. ↑ یاقوت، بلدان، ج۴، ص۵۸۱.
۲. ↑ ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.
۳. ↑ احمد ابن‌قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۲، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ‌۱۹۷۹ م.
۴. ↑ یاقوت، بلدان، ج۴، ص۵۸۱.
۵. ↑ ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.
۶. ↑ احمد ابن‌قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۲، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ‌۱۹۷۹ م.
۷. ↑ عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۵۱، به کوشش کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
۸. ↑ ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.
۹. ↑ احمد ابن‌قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۲، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ‌۱۹۷۹ م.
۱۰. ↑ عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۵۲، به کوشش کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
۱۱. ↑ ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.
۱۲. ↑ ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.
۱۳. ↑ عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۵۲، به کوشش کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
۱۴. ↑ ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.
۱۵. ↑ عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۵۲، به کوشش کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
۱۶. ↑ احمد ابن‌قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۲، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ‌۱۹۷۹ م.
۱۷. ↑ احمد ابن‌قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۲، ص۱۱۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ‌۱۹۷۹ م.
۱۸. ↑ ج۱ ص۱۸، عثمان بکری، اعانة الطالبین، بیروت، دارالتراث العربی.
۱۹. ↑ ‌حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۶۲۶.
۲۰. ↑ خدیویه، فهرست، ج۳، ص۲۳۵-۲۳۶.
۲۱. ↑ ‌حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۶۲۷.
۲۲. ↑ ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.
۲۳. ↑ عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۵۲، به کوشش کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
۲۴. ↑ احمد ابن‌قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، ج۲، ص۱۱۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ‌۱۹۷۹ م.
۲۵. ↑ سیوطی، حسن المحاضرة، ج۱، ص۴۱۰، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م.    
۲۶. ↑ ‌ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبریٰ، ج۵، ص۱۵۶، بیروت، دارالمعرفه.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «امین الله تبریزی»، ج۱۴، ص۵۷۵۰.    



جعبه ابزار