اهل کتاب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مقصود از اهل کتاب، پیروان
مذاهب و
ادیانی می‌باشند که
پیامبر آنان دارای
کتابی بوده است که از سوی
خداوند برای هدایت انسان‌ها به او
وحی شده باشداز آن در بسیاری از
باب‌های فقهی مانند
طهارت،
صلات،
جهاد،
نکاح و
صید و ذباحه، از جهات مختلف بحث شده است.
منشأ اطلاق عنوان اهل کتاب به گروه های یاد شده،
کتاب و
سنّت است.
اما اهل کتاب اصطلاحی
فقهی است که برای اولین بار در
قرآن از آن یاد شده استقرآن کریم در
سوره‌های مختلف از اینان یاد نموده استتعبیراتی که قرآن استعمال نموده است در عین تعدد در لفظ کتاب با یکدیگر مشترک هستند، بدین ترتیب که قرآن گاهی از اینان با اصطلاح مشهور «اهل کتاب» و گاهی با«الذین آتیناهم الکتاب» و گاهی با «الذین اوتوا الکتاب» یاد می‌کند.
فقها با استناد به
آیات قرآن و
روایات، عنوان اهل کتاب را در رتبه اول شامل: یهودیان، نصرانیان (مسیحیان) و
مجوسی (
زرتشتیان) نموده‌اند و سپس پیروان بعضی از مذاهب مانند
صائبین را نیز به عنوان اهل کتاب ملحق نموده‌اند.
از این رو،
کافران کتابی را به اهل کتاب یعنی
یهود و
نصاری و به کسانی که شبهه داشتن
کتاب نسبت به آنان می‌رود یعنی
مجوسیان، تقسیم کرده‌اند؛ هر چند گروه دوم در
حکم - یعنی پذیرش
جزیه - ملحق به اهل کتاب هستند.
در این که
سامریّه و
صابئین از اهل کتابند یا نه، اختلاف است.
یهودیان پیروان
حضرت موسی بن عمران (علیه السلام) را تشکیل می‌دهند و دارای
کتابی آسمانی تورات یا
عهد عتیق می‌باشند.
قرآن در آیات متعددی از موسی (علیه السلام) و کتاب او و یهودیان سخن به میان آورده و حضرت موسی (علیه السلام) را فرستادۀ
خدا و پیامبری
اولوالعزم و
کلیم‌الله معرفی می‌نماید،اما آن گونه که از آیات قرآن برمی‌آید آن قسمت از آیات تورات که با امیال یهود سازگار نبوده است (مانند بشارت ظهور
پیامبر اسلام و غیره) بعدها حذف و یا
تحریف گردیده است .
قرآن از پیروان حضرت موسی (علیه السلام) با عنوان «
بنی‌اسرائیل»
و گاهی نیز با عنوان «یا ایها الذین هادوا»
یاد می‌کند و آنان را به خاطر خیانت‌ها و نافرمانی‌ها که با حضرت موسی (علیه السلام) و نیز پس از او و بخصوص در زمان
بعثت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) انجام دادند مورد سرزنش و مذمت قرار داده و
عذاب آن ها را در
دنیا و
قیامت داده است.
مسیحیان پیروان
حضرت عیسی بن
مریم (علیه السلام) را تشکیل می‌دهند و دارای کتاب آسمانی
انجیل یا
عهد جدید می‌باشند.
مسیحیت در واقع امتداد و دنباله‌ای از
آئین یهود می‌باشد و از این روست که انجیل بیشتر به مسائل
اخلاقی و
اجتماعی پرداخته مسائل مذهبی مسیحیان را به تورات و احکام آن ارجاع نموده است.
قرآن در آیات متعددی از مریم دختر عمران به نیکی و از حضرت مسیح به عنوان روح‌الله یاد کرده است
و یکی از سوره‌های قرآن را به نام مادر او (مریم) قرار داده است.
قرآن آیات متعددی از انجیل را به عنوان کتابی که در آن احکام پروردگار بوده و برای
هدایت و
سعادت بشر نازل شده است یاد می‌کند وهنگام مقایسه میان یهودیان و مسیحیان، پیروان عیسی (علیه السلام) را به خاطر صفات نیک نفسانی مورد ستایش قرار داده است.
مجوس کسانی هستند که قرآن نام آنان را در ردیف یهود و نصاری و صابئین قرار داده و از این رو می‌توان آنها را مشمول عنوان اهل کتاب نمود – البته در مورد اعتقاد آنان به
وحدانیت پروردگار و کتاب آسمانی آنها تردیدهایی وجود دارد و قرآن نیز نامی از کتاب آنان نیاورده است – اما امروزه
فقها به استناد آیه «إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ الَّذِینَ هَادُواْ وَ الصَّابئینَ وَ النَّصَارَی وَ الْمَجُوسَ»
و روایات وارده از امامان (علیه السلام) با مجوس معامله اهل کتاب نموده و احکام اهل کتاب را بر آنان جاری می‌نمایند.
صابئین دارای کتابی می‌باشند به نام «
صحف آدم» و «
کنز رب» و عقیده دارند که
حضرت یحیی بن
زکریا این کتاب را به روایت پیامبران سلف،
آدم و
نوح و
شیث قریب دو هزار سال پیش در صورت مدون فعلی آن بدیشان
تبلیغ کرده است.
قرآن آنها را به همراه یهود و
نصاری مشمول خطاب اهل کتاب و ایمان آورندگان به
پروردگار نموده است: «ان الذین آمنوا و الذین هادوا و النصاری و الصابئین من آمن بالله» اما در این که صابئین امروزه - که به آنها (صبـی) یا مغسله هم می‌گویند و در قسمتهای
جنوب غربی ایران و
جنوب شرقی عراق در اطراف رودخانه‌های
دجله و
کرخه زندگی می‌کنند – همان صابئینی هستند که قرآن از آنها یاد می‌کند، شک و ابهاماتی وجود دارد.
اهل کتاب به
حربی و
ذمّی تقسیم می‌شوند.
میان فقهای مسلمین دربارۀ
پاکی و
نجاست اینان
اختلاف نظر وجود دارد:
۱- گروهی بر این نظرند که
بدن کفار اهل کتاب همانند مشرکین نجس بوده و باید از آنان اجتناب نمود.
مشهور میان فقها،
نجاست اهل کتاب است.
۲- گروهی دیگر
فتوای به پاکی
جسم و بدن آنها می‌دهند.
۱-
اجماع فقهای
شیعه.
۲- آیه ۳۰
سورۀ توبه « یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ».
۳-
دلیل سنت، که همانا
اخبار و روایات متعددی است که همگی
دلالت بر نجاست اهل کتاب می‌کننداین روایات در
وسائل الشیعة مندرج است.
۱-
اصل اولی در همه اشیاء و قبل از اطلاع از
حکم آن پاکی و
طهارت است.
۲- آیه ۵ سورۀ مائده « الْیَوْمَ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّبَتُ وَ طَعَامُ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ حِلٌّ لَّکُمْ».
۳- اخبار متعددی است که همگی دلالت بر طهارت اهل کتاب دارداینان با توجه به این
احادیث، دیگر احادیثی را که بر نجاست اهل کتاب دلالت دارند
حمل بر
کراهت می‌کنند.
به قول مشهور،
غسل میت مسلمان توسط کتابی- در صورتی که جز وی حضور نداشته باشد-
جایز است.
اهل کتاب از سوی
حاکم اسلامی بین پذیرش
اسلام و
التزام به
شرایط ذمّه،
آزاد گذاشته می‌شوند و در صورت
استنکاف از هر دو امر،
جهاد با آنان در صورت فراهم شدن شرایط،
واجب است.
در جواز
ازدواج مرد
مسلمان با
زن کتابی اختلاف است. قول مشهور میان متأخّران، جواز
ازدواج موقت با زنان یهود و نصاری و حرمت
ازدواج دائم با آنان است.
زن کتابی همچون
زن مسلمان از تمامی
حقوق زوجیت با مرد مسلمان جز
ارث برخوردار است.
حق زن کتابی در تقسیم شب‌ها، نصف حق زن مسلمان آزاد است.
ذبیحه اهل کتاب نزد مشهور
فقها،
حرام است؛ هر چند به هنگام
ذبح، نام
خدا را بر آن ببرند.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۷۷۱-۷۷۲.
دانشنامه موضوعی قرآن کریم
