ایام البیض
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ایام البیض (روزهای سفید)، عنوانی است برای روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم
ماه‌های قمری. علت نام‌گذاری این سه روز به ایّام البیض، مهتابی بودن شب‌های آنها است که با غروب
خورشید،
ماه طلوع، و تا طلوع خورشید نورافشانی می‌کند. نزد
شیعیان، ایام البیض
ماه رجب و در مرتبه بعد،
شعبان و
رمضان، از اهمیتی ویژه برخوردار است.
اعتکاف و روزه گرفتن این ایام از اعمال مورد تاکید است.
ایام البیض به روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه‌های قمری گفته می‌شود؛ از آن‌جا که نور ماه در شب‌های این ۳ روز از شب‌های دیگر بیش‌تر است، با غروب خورشید، ماه طلوع، و تا طلوع خورشید نورافشانی می‌کند. مطابق رسم عرب در نام‌گذاری روزهای مختلف ماه به تناسب روشنایی شب‌ها، بدین نام خوانده شده‌اند.
تعریف ایّام البیض به این سه روز در میان فقیهان مشهور است.
قول مقابل، تعریف آن به
پنجشنبه دهه اوّل و دهه آخر و
چهارشنبه دهه وسط هر ماه است.
در بیان سبب نام‌گذاری ایام البیض، باورهایی اسطوره‌ای نیز نقل شده است.
از دیگر نام‌های ایام البیض، اَواضح و غُرّ است.
لحن برخی اخبار درباره روزه ایام البیض چنان است که گویا در دوران پیش از
اسلام هم، صیام ۳ روز در هر ماه امری مستحسن بوده،
و روزه
حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) دانسته می‌شده است.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) ضمن ترغیب بدان، از مردم خواسته‌اند که صیام ماهانه خویش را در ایام بیض قرار دهند. از دیگر سو، روایاتی که بر
استحباب روزه ایام بیض دلالت دارند، متعدد، و دارای مضامینی متفاوت هستند؛ بعضی تنها به استحباب صیام روز سیزدهم از هر ماه نظر دارند
(برای آشنایی با نقل‌های متفاوت این‌گونه روایات بجز آن‌که گفته شد به این منابع رجوع شود.
)
کثرت نقل
احادیث درباره ایام بیض توسط محدثان،
حکمت‌هایی که برای آن برشمرده‌اند
و شواهد موجود در سفرنامه‌ها و تذکره‌ها،
همگی حاکی از توجه عمومی به این سنت است.
از دیگر سو، این‌گونه روایات، در تقابل با دسته‌ای دیگر واقع شده‌اند که سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) را، در صیام ۳ روز دیگر از هر ماه معرفی می‌کنند.
به نظر می‌رسد با آن‌که اختلافی در استحباب ۳ روز روزه در هر ماه نیست،
در تعیین مصداق این ۳ روز، اختلافاتی پیش آمده است.
در نتیجه اختلاف روایات، اجتهادات فقیهان در انتخاب میان روایات روزه ایام بیض و معارض آنها به درازا کشیده است (برای آشنایی با نمونه‌هایی از اختلافات
اهل‌سنت رجوع شود به
) (برای آگاهی از دیدگاه‌های مختلف
شیعه رجوع شود به
)
گویا
سمعانی درباره اختلافاتی فقهی در این زمینه کتابی نگاشته است.
نزد شیعیان، ایام البیض
ماه رجب و در مرتبه بعد،
شعبان و
رمضان، از اهمیتی ویژه برخوردار است.
(برای آگاهی از برخی مناسک آن، رجوع شود به
)
(۱) ابن ابی‌عاصم، احمد، الزهد، به کوشش عبدالعلی عبدالحمید حامد، قاهره، ۱۴۰۸ق.
(۲) صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، بیروت، موسسة
الاعلمی.
(۳) ابن‌بطوطه، محمد بن عبدالله، رحلة ابن بطوطه، به کوشش علی منتصر کتانی، بیروت، ۱۴۰۵ق.
(۴) ابن‌جوزی، عبدالرحمان، زادالمسیر، بیروت، ۱۴۰۴ق.
(۵) ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.
(۶) سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۴ق.
(۷) سید بن طاووس، علی بن موسی، الدروع الواقیة، قم، ۱۴۱۴ق.
(۸) ابن‌عربی، محیی‌الدین، الفتوحات المکیة، بولاق، ۱۲۹۳ق.
(۹) ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، ۱۴۰۴ق.
(۱۰) ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر، بیروت، ۱۴۰۱ق.
(۱۱) ابن‌ماجه، محمد، سنن ابن‌ماجه، به کوشش محمد فؤادعبدالباقی، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
(۱۲) ابن‌منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب.
(۱۳) ابویوسف، یعقوب، الآثار، به کوشش ابوالوفا افغانی، قاهره، ۱۳۵۵ق.
(۱۴) احمد بن حنبل، المسند، بیروت، دارصادر.
(۱۵) بخاری، محمد، صحیح، همراه با شرح کرمانی، بیروت، دارالفکر.
(۱۶) ثعلبی، احمد، قصص‌الانبیاء، بیروت، المکتبة الثقافیه.
(۱۷) جزیری، عبدالرحمان، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
(۱۸) حاجی خلیفه، کشف الظنون.
(۱۹) دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، سنن دارمی، به کوشش مصطفیٰ دیب البغا، دمشق، ۱۴۱۲ق.
(۲۰) ذهبی، محمد،
سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۱۳ق.
(۲۱) رازی، تمام، الفوائد، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، ریاض، ۱۴۱۲ق.
(۲۲) سخاوی، محمد،
التحفة اللطیفه، بیروت، ۱۹۹۳م.
(۲۳) سیوطی، حاشیه بر سنن (نک: هم، نسایی).
(۲۴) طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۶۴ش.
(۲۵) طوسی، محمد بن حسن، النهایه، بیروت، ۱۳۹۰ق.
(۲۶) فاکهی، محمد، اخبار مکه، به کوشش عبدالملک عبدالله دهیش، بیروت، ۱۴۱۴ق.
(۲۷) فراء، یحیی، الایام و اللیالی و الشهور، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/بیروت، ۱۴۰۰ق.
(۲۸) قمی، عباس، مفاتیح الجنان، بیروت، ۱۴۱۲ق.
(۲۹) مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۳۰) ملکی تبریزی، جواد، المراقبات، بیروت، ۱۴۰۷ق.
(۳۱) نسایی، احمد، سنن نسایی، به کوشش عبدالفتاح ابوغده، حلب، مکتبةالمطبوعات‌الاسلامیه.
•
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ایام بیض»، ج۱۳، شماره۵۳۸۳. •
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۷۷۶.
