باغهای اوین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اوین، باغها bāqhā-ye evīn ، باغ‌هایی سرسبز و خرم که تا پیش از دهۀ ۱۳۵۰ ش.
از تفرجگاه‌ها و تابستانگاه‌های مردم تهران به شمار می‌رفت، اما با گسترش شهر تهران به سمت شمال، اندک‌اندک از گسترۀ آنها کاسته شد.
امروزه بسیاری از این باغها در اثر ساخت و سازهای بی‌رویه و گسترش خیابان‌ها و بزرگراه‌ها نابود شده‌اند، شماری از این باغها در زمان انقلاب مصادره شدند و اکنون بر اثر بی‌توجهی در آستانۀ نابودی قرار دارند. اما با این حال، آثار یا نامی نزدیک به ۱۵۰ قطعه باغ تا ۱۳۹۰ ش، در اوین باقی بوده است که از تعدادی از آنها در این مقاله یاد می‌شود. نـام این باغها معمولاً به نام صاحبان نخستین آنها است و در حال حاضر بسیاری از این باغها مالکانی با غیر از این نام‌ها دارند، ولی نزد اهالی بومی به نام‌های ذیل معروف‌اند:
- باغ صدقی‌نژاد: این باغ مشجر، مسکونی، و در مالکیت ورثه است.
- باغهای خانوادۀ غربی: این باغها شامل ۴ قطعه بوده است. یکی از این قطعات به هنگام احداث بزرگراه پارک‌وی از میان رفته است. در دو قطعه از آنها برج‌سازی شده، و آخرین آنها همچنان به صورت باغ باقی مانده است.
- باغ جنیدی: این باغ مقابل دانشگاه شهید بهشتی جای داشته، و اولین برج‌سازی در منطقۀ اوین در این باغ صورت گرفته است.
- باغهای ضیاییان: این باغها دو قطعه بوده است: یکی از آنها با حدود ۰۰۰‘۶ مـ۲ وسعت، مقابل دانشگاه شهید بهشتی قرار داشته، و امروزه از بین رفته است؛ اما دیگری هنوز باقی است و مدرسۀ ضیاییان در آن قرار دارد. همچنین یک ساختمان قدیمی از دورۀ قاجار نیز در این مکان پابرجا ست.
- باغ و توتستان سید علی ماهوتچی: توتستان به خیابان کنونی هشترودی بدل شده است؛ باغ نیز به ۴۶ قطعه تفکیک گردیده، به زیر ساخت و ساز رفته، و مسکونی شده است.
- باغ سید ابوطالب ماهوتچی: امروزه ۹ برج در این باغ ساخته شده است.
- باغ ورثۀ حاج سید طاهر مسعودیان: یک بخش از این باغ در مسیر پارک‌وی قرار گرفته، و بقیۀ آن به دو قطعۀ بزرگ تقسیم شده است؛ یکی از آنها تبدیل به انبار خشکبار علی تواضع شده، و دیگری مسکونی است.
- باغ کربلایی سید عبدالله: این باغ کاملاً در زمان احداث بزرگراه پارک‌وی از بین رفته است.
- باغهای ورثۀ ایرج پناه: این باغ به ۹ قسمت تفکیک شده که فقط یکی از آنها به صورت باغ باقی مانده، و بقیه مسکونی شده است.
- باغ فتحی (اناری): باغ فتحی یکی از زیباترین باغهای اوین بوده که در کوچۀ اناری قرار داشته است. این باغ دارای ۲۵ اصله درخت گردو با قدمت بیش از ۲۰۰ سال بوده است. در حال حاضر، باغبان با ادعای مالکیت، آن را در اختیار دارد و رو به نابودی است.
- باغ میرزا عبدالوهاب خان خاوریان: مساحت این باغ ۰۰۰‘۳۵ مـ۲ بوده است که در حال حاضر خیابان گلستان از میان آن می‌گذرد و در مجموع به ۱۰ قسمت تفکیک شده است.
- باغ نعمتی (مشهدی حاجی رزاز): این باغ همچنان برجا ست، ولی شائبۀ موقوفه بودن دارد.
- باغ سید مصطفی اوینی: این باغ به ۸ قسمت مسکونی تفکیک شده است.
- باغ حاج محمدحسین حریری (نظرالممالک اقدامی): این باغ امروزه باقی است و به ۳ قطعه تقسیم شده است.
- باغ حاج علیرضا حیدریان: این باغ در حال حاضر متعلق به یک خانوادۀ زردشتی به نام لهراسبی است که همچنان به صورت باغ نگهداری می‌شود.
- باغ حاج میرزا علی‌اکبر حیدریان: این باغ هنوز باقی مانده است.
- باغ شهربانو بیگم (باغ وقفی سیادت): این باغ به باغ سیادت معروف، و موقوفۀ سیدالشهداء (ع) است، اما امروزه رو به نابودی است.
- باغ حاج اصغر جویان: این باغ به ۳ قطعه تفکیک شده که دو قطعۀ آن مسکونی است و دیگری به صورت باغ باقی مانده است.
- باغ دکتر رضا اعرابی: این باغ یکی از زیباترین باغهای اوین به شمار می‌رود که دارای ۱۰۰ اصله درخت چنار است و در حال حاضر در اختیار شهرداری تهران قرار دارد.
- باغ قندچی: این باغ به صورت مشجر و مسکونی باقی مانده است.
- باغ فرجاد: این باغ کاملاً از بین رفته است.
- باغ عباسی: این باغ با کوشش فراوان یکی از اهالی محل باقی مانده که همچنان دارای درختان میوه است.
- باغ ورثۀ ذهبی: بخشی از این باغ باقی مانده، ولی به دلیل کم‌آبی، رو به نابودی نهاده است.
- باغ ملا علی شعیبی: این باغ کاملاً از بین رفته است.
- باغ آوینی: این باغ در کنار بزرگراه یادگار امام قرار داشته، و امروزه به برج‌های مسکونی، اداری و تجاری بدل شده است.
- باغ دکتر جناب‌زاده: باغ جناب‌زاده که به باغ سرپله معروف بوده، اکنون به صورت مشجر و مسکونی باقی است.
- باغ شیخ محمدابراهیم شعیبی: تنها قسمتی از این باغ باقی مانده که سرای محلۀ اوین در آن قرار دارد.
- باغ گیتی: این باغ در حال حاضر به صورت مشجر و مسکونی باقی است.
- باغ سرهنگ عشقی: این باغ در ابتدای کوچۀ عشقی قرار دارد و قسمتی از آن باقی مانده، اما بخش بزرگی از آن مسکونی است.
- باغ سهرابیان: این باغ مصادره شده، و کلیۀ درختان آن از بین رفته است.
- باغ نوری: باغ نوری از باغهای مصادره‌شدۀ اوین است که هنوز باقی مانده است.
- باغ امیرفیض: این باغ در کوچۀ عشقی جای دارد و به صورت مشجر و مسکونی باقی است.
- باغ نکوگر: این باغ از بین رفته، و مسکونی شده است.
- باغ برقعی: باغ برقعی امروزه از بین رفته، و مسکونی شده است.
- باغ خوشنویسان: این باغ در انتهای کوچۀ عشقی قرار دارد و هنوز به صورت باغ نگهداری می‌شود.
- باغ سید حبیب: این باغ به صورت مشجر و مسکونی باقی است.
- باغ سید علی‌اکبر اعرابی: این باغ هم به صورت مشجر و مسکونی باقی است.
- باغ اسماعیل خان: این باغ نیز به صورت مشجر و مسکونی باقی است.
- باغ حاج اکبر عدالت: باغ عدالت به صورت مشجر و مسکونی باقی است.
- باغهای محیط لاریجانی: این باغها مشتمل بر دو قطعه بوده که هر دو از بین رفته است.
- باغ تابنده: این باغ هنوز باقی است و از آن نگهداری می‌شود.
- باغ ارباب غفوری: این باغ به صورت مشجر و مسکونی باقی مانده است.
- باغ سید احمد مسعودیان: باغ مسعودیان به صورت مشجر و مسکونی باقی است.
- باغ یاسری: این باغ موقوفی، و رو به نابودی است.
- باغ شاپوری: این باغ رو به درِ شمالیِ زندان اوین جای دارد، ولی به علت بی‌توجهی رو به نابودی است.
- باغ احمدیان: این باغ از بین رفته، و زمین‌های آن مسکونی شده است.
- دیهیم: این باغ از بین رفته، و امروزه مسکونی شده است.
- باغ سپهر و توتستان محمدحسن سپهر: این توتستان تبدیل به منطقۀ مسکونی شده است. ولی باغ سپهر که یکی از زیباترین و بزرگ‌ترین باغهای اوین است، در کوچۀ سیزده‌چنار جای دارد و متعلق به خانوادۀ کیهانی است. بخش بزرگی از نهر اوین به درکه همچنان از میان این باغ می‌گذرد.
- باغ مشیری (باغ بالا): این باغ با حدود ۱۵۰ سال قدمت، همچنان به صورت باغ نگهداری می‌شود.
- باغ وزیر: باغ وزیر نیز با حدود ۱۵۰ سال قدمت همچنان به صورت باغ نگهداری می‌شود.
- باغ ضرابی: این باغ بعد از پیروزی انقلاب مصادره شده، و همچنان به صورت باغ باقی مانده است.
- باغ معینی: این باغ مسکونی شده است.
- باغ سید حسین ابطحی: باغ ابطحی بین ورثه تقسیم شده، ولی رو به نابودی است.
- باغ یحیی مالکی: این باغ رو به نابودی است.
- باغ حاج حسن مالکی: این باغ بین ورثه تقسیم شده، ولی به صورت باغ باقی مانده است.
- باغهای ورثۀ حاج علی محمدی: یکی از آنها در کوچۀ سیزده‌چنار همچنان به صورت باغ باقی مانده، ولی دیگری توسط ورثه، تفکیک گردیده، و به افراد مختلف فروخته شده، و چیزی از آن باقی نمانده است.
- باغ آستانه: این باغ تنها مکانی در اوین است که تحت مالکیت آستان قدس رضوی قرار دارد و در انتهای کوچۀ سیزده‌چنار همچنان به صورت باغ نگهداری می‌شود.
- باغ حاج حسن کریمی: این باغ حدود ۰۰۰‘۵۰ مـ۲ وسعت دارد و در حال حاضر، ساختمان‌های سامان در آن قرار دارند.
- باغ سید ابوالفتح اعرابی: این باغ هنوز باقی است و به صورت باغ از آن نگهداری می‌شود.
- باغ میر مسعود مسعودیان: این باغ میان ورثه تقسیم شده، و از حالت باغ خارج گشته است.
- باغ میر یوسف مسعودیان: این باغ نیز میان ورثه تقسیم شده، و از حالت باغ خارج گردیده است.
- باغ ابتهاج: باغ ابتهاج مصادره شده است، در حدود ۰۰۰‘۱۲ مـ۲ مساحت دارد و به صورت باغ نگهداری می‌شود.
- باغ شعبان کره‌ای: این باغ در خیابان شهید سوری کنونی واقع شده است و ورثه به صورت باغ از آن نگهداری می‌کنند.
- باغ محمدعلی شعیبی: ورثه به صورت باغ از آن نگهداری می‌کنند.
- باغ دکتر سید حسین اعرابی: در کوچۀ عشقی جای دارد و در آن برج مسکونی برپا گشته است.
- باغ توتونچی: این باغ با مساحت حدود ۵۰۰‘ ۳ مـ۲ بین خیابان شهید اعرابی و شهید کچوری منتهی به مسجد اوین قرار دارد و دارای ساختمان قدیمی و درختان چنار و درختان میوه است.
- باغ سرهنگ شکی: در این مکان مانژ اسب‌سواری و اصطبل وجود دارد، ولی قسمتی از باغ همچنان باقی مانده است.
•
صائبی‌مقدم، سعیده، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ، برگرفته از مقاله «باغهای اوین»، ص۲۴۱.
