• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بخت در ادبیات(خام)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف






بخت در ادبیات فارسی غالباً به معنی سرنوشت و نصیبِ از پیش تعیین شده است و بر تأثیر نیروهای برتر در سرنوشت انسان دلالت می‌کند.
اگر چه فعل باختن (در برابر بُردن) با این کلمه هم ریشه است اما بخت، بیشتر به معنی مثبتِ «خوشبختی» به کار می‌رود.
[۱] ایرانیکا، ذیل «بخت.لفظ»



برخی از شعرا بخت را قابل تغییر و مغلوبِ توکّل به حق می‌دانند،
[۲] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۲۹۲، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۳] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۳۶۹، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۴] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۱۱۷، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
اما بیش‌تر شعرا و نویسندگان، بنا به حدیث نبوی «السَّعیدُ مَنْ سَعِد فی بَطْنِ اُمِّهِ وَالشَّقیُّ مَنْ شَقِیَ فی بَطْنِ اُمِّهِ»،
[۵] عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، ج۲، ص۳۷، قاهره ۱۳۷۳/۱۹۵۴.
[۶] آرنت یان ونسینک، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی، ج۱، ص۱۹۲، ج ۱، لیدن ۱۹۳۶.
به جبری و محتوم بودنِ بخت و تقدیر اشاره دارند و اراده و کوشش آدمی را در برابر قدرتِ سرنوشت چنان بی اثر می‌دانند که دشمنی با مقبلان را بیهوده قلمداد می‌کنند.
[۷] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۳، ص۱۰، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
[۸] کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۴۰۹، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
[۹] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۰۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۰] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۵۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۱] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۸۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۲] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۹۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۳] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۸۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۴] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۵۷۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۵] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۸۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۶] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۰۰، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۷] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۲۱، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۸] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.



اگرچه تأثیر جبرگراییِ مسلکِ کلامی اشعری در این مورد غیر قابل انکار است، به نظر برخی از محققّان، این اعتقاد متأثر از آیین زُروانیِ مذهبِ زردشتی است،
[۱۹] آر سی زنر، زروان، ج۱، ص۳۷۰-۳۷۱، یا، معمای زرتشتی گری، ترجمه تیمور قادری، تهران ۱۳۷۴ ش.
[۲۰] آر سی زنر، زروان، ج۱، ص۳۷۹، یا، معمای زرتشتی گری، ترجمه تیمور قادری، تهران ۱۳۷۴ ش.
[۲۱] ایرانیکا، ذیل «بخت.مفهوم»
زیرا مزدیسنان پنج بهره از بیست و پنج بهرِ اعمالِ آدمی را در گرو بخت می‌دانند و به نظر آنان زروان تقدیرکننده خوب و بد است و ستارگان عواملِ اوی‌اند.
[۲۲] آر سی زنر، زروان، ج۱، ص۲۵۶، یا، معمای زرتشتی گری، ترجمه تیمور قادری، تهران ۱۳۷۴ ش.
[۲۳] آر سی زنر، زروان، ج۱، ص۳۸۹، یا، معمای زرتشتی گری، ترجمه تیمور قادری، تهران ۱۳۷۴ ش.


۳.۱ - اصطلاحات نجومی

کاربرد اصطلاحات نجومی چون اُسطرلاب، تثلیث، تربیع، تسدیس، رصد بستن، قِران و مقارنه، طالع دیدن، و نیز رواج اصطلاحاتی نظیر سعد و نحس و دلالت آن بر سرنوشت بشر می‌تواند ناشی از این تأثیر باشد
[۲۴] احمد بن قوص منوچهری، دیوان منوچهری دامغانی، ج۱، ص۵، چاپ محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۲۵] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۳۱۱، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۲۶] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۶۹۹، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۲۷] بدیل بن علی خاقانی، دیوان، ج۱، ص۲۸، چاپ ضیاءالدین سجادی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۲۸] بدیل بن علی خاقانی، دیوان، ج۱، ص۸۲، چاپ ضیاءالدین سجادی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۲۹] بدیل بن علی خاقانی، دیوان، ج۱، ص۸۳، چاپ ضیاءالدین سجادی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۳۰] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۶۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۳۱] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۳۲] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۳۳] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۷۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۳۴] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۳۵] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
چنانکه سعد و مبارک شمردن سیّاراتِ زهره و مشتری، و نحس بودن بهرام و کیوان، نشانه‌ای از همین تأثیر است.
در بندهش نیز دو سیّاره زحل و بهرام، شوم و بزه کار فرض شده‌اند.
[۳۶] بندهش، (گردآوری) فرنبغ دادگی، ج۱، ص۶۰، ترجمه مهرداد بهار، تهران ۱۳۶۹ ش.


۳.۲ - تعبیر صاحبقران

گفتنی است که لفظ صاحبقران بر مولودی دلالت می‌کند که در وقت ولادت او قرانِ عُظمی ' میان زحل و مشتری روی دهد و چنین مولودی پادشاهیِ دیر مدت دارد.
[۳۷] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۳۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۳۸] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۳۹] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۴۰] علی اکبر دهخدا، لغت نامه، ذیل «صاحبقران»، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۶۱ ش.



کثرت مضامین رایجی چون شکایت از روزگار، زمانه و فلک در آثار شعرای پارسیگوی، گذشته از تأثیرات آیین زروانی و عقاید کلامی اشعری، ناشی از اساطیر کهن نیز هست، چنانکه به عقیده برخی محقّقان، از زمانِ اختراع چرخ در هزاره سوم یا چهارم پیش از میلاد، گردشِ فلک و سپری شدن زمان، واژگونیِ بخت را به ذهن انسان خطور می‌داده و در روم باستان Fortuna، الهه خطاناپذیر بخت، با چرخِش دورانی خود، تمثیل بخت آزمایی را تصویر می‌کرده است.
[۴۱] مونیک دوبوکور، رمزهای زنده جان، ج۱، ص۸۹، ترجمه جلال ستاری، تهران ۱۳۷۳ ش.


۴.۱ - بخت آزمایی

در ادب فارسی نیز تعبیرات بخت آزمای و بخت آزمایی به کار رفته است.
[۴۲] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۵۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۴۳] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۹۶، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۴۴] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.

همچنین در منطق الطّیر پرواز مرغان به سویِ خورشیدِ وجودِ حقّ و هلاکت و ناکامی دسته‌ای از پرندگان در طیّ طریق
[۴۵] محمد بن ابراهیم عطار، منطق الطیر: مقامات الطیور، ج۱، ص۱۸۰-۲۴۶، چاپ صادق گوهرین، تهران ۱۳۶۵ ش.
تمثیلی است از این نوع بخت آزمایی که به شکست گروهی و جاودانگی گروهی دیگر می‌انجامد.

۴.۲ - پیشگویی

اعتقاد به تأثیر افلاک و نیروی بخت در ادب فارسی به طریقِ کاوش در احوال ستارگان، طالع بینی و یافتن راز سپهر متجلّی شده است، چنانکه شاهان و قدرتمندان هنگام تولّد نوزاد،
[۴۶] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۳، ص۱۰، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
[۴۷] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۶، ص۳۲۴، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
تقسیم سلطنت میان فرزندان،
[۴۸] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۱، ص۵۵، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
انتخاب روز و زمانِ مناسب برای جنگ،
[۴۹] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۵، ص۱۰۶، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
ساختن بنا و کاخ،
[۵۰] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۳، ص۱۰۴، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
دانستنِ زمان و عاقبتِ ازدواجِ خود و فرزندانشان
[۵۱] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۸، ص۱۸۱، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
[۵۲] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۸، ص۳۷۷، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
و هنگامی که بلا یا جنگی عارض می‌شد، از منجّمین و طالع بینان می‌خواستند تا پیشگویی کنند.

۴.۳ - دقت پبشگویی‌ها

در بیش‌تر مواقع، این پیشگویی‌ها چنان دقیق بود که ماه و روز واقعه بیان می‌شد، و آن حادثه به وقوع می‌پیوست.
[۵۳] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۹، ص۲۶۴، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.

اما گاهی نیز چنین نبود؛ مانند پیشگویی انوری و منجّمانِ خراسان درباره قران کوکب در بیست و نهم جمادی الا´خره سال ۵۸۲ در برج میزان و وقوع طوفان شدیدی که همه جا را زیر و زبر می‌کرد.
اما آن روز طوفانی نشد و بطلان حکم منجّمان، موجب طعن و طنز چند تن از شاعران در حق انوری گردید.
[۵۴] ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۲، ص۶۶۲، ج ۲، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۵۵] ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۲، ص۶۶۳، ج ۲، تهران ۱۳۶۳ ش.



آمدنی،
[۵۶] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۸۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
اختر،
[۵۷] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۳۴، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۵۸] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۶۵۸، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۵۹] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
اقبال،
[۶۰] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۶، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۶۱] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۹۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۶۲] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۴۳۳، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۶۳] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۴۶۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۶۴] کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۳۵۰، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
بودنی،
[۶۵] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۱، ص۵۵، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
[۶۶] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۸۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
بُوِش،
[۶۷] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۱، ص۲۰۲، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
تقدیر،
[۶۸] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۳۲، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۶۹] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۷۰] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۷۱] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۷۲] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
جَد،
[۷۳] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
حَظّ،
[۷۴] کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۳۵۰، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
دولت،
[۷۵] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۷۶، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۷۶] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۴۰۴، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۷۷] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۸۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۷۸] کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۲۳۴، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
[۷۹] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۸۰] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
ستاره،
[۸۱] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۴۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۸۲] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
سرنبشت،
[۸۳] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
سرنوشت،
[۸۴] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
سعادت،
[۸۵] کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۳۱۰، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
[۸۶] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۱۴، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
طالع و طوالع،
[۸۷] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۶۵۷، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۸۸] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۷۰۳، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۸۹] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۸۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۹۰] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۸۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۹۱] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۹۲] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
قسمت،
[۹۳] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۹۴] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۹۵] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
قضا،
[۹۶] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۴۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۹۷] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۸۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
نصیب و نصیبه،
[۹۸] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۴۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۹۹] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۰۰] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۰۱] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
نبشته و نوشته
[۱۰۲] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۳، ص۱۶۳، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
[۱۰۳] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۹، ص۱۶۶، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
به معنی بخت و تقدیر آمده‌اند.


همچنین اقبال و ادبار، بختیاری و نیکبختی و بدبختی و شوربختی، دولتی و دولتمند و بی دولت، دولتمندی و جوانْ دولتی و بی دولتی، نیک اختر و بداختر و نیک اختری و بداختری، نیک فال ناظر به این معنی هستند.
[۱۰۴] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۷۳، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۰۵] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۱۳۴، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۰۶] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۱۵۳، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۰۷] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۴۳۳، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۰۸] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۴۷۲، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۰۹] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۵۰۳-۵۰۴، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۱۰] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۷۹، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۱۱] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۱۰۵، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۱۲] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۲۶۹، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۱۳] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۲۹۸، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۱۴] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۶۵۸، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۱۵] کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۲۹۸، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
[۱۱۶] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۱۷] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۵۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۱۸] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۰۳، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۱۹] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۲۰] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۸۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۲۱] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۷۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۲۲] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۴۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۲۳] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۴۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۲۴] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۴۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۲۵] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۴۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۲۶] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۴۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۲۷] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۵۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۲۸] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۰۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۲۹] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۱۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۳۰] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۷۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۳۱] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۷۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۳۲] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۵۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۳۳] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.



فال گرفتن، فال زدن، فالِ نیک و قرعه فتادن نیز به معنی پیشگویی و اخترگویی است.
[۱۳۴] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۷۳، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۳۵] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۲۵۱، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۳۶] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۳۴۸، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۳۷] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۳۸] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۳۹] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۲۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۴۰] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۵۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۴۱] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۴۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۴۲] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۵۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۴۳] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۳۸۴، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۴۴] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.

شعرا دیدار یار و دیدن روی خوب کسی را به فال نیک می‌گیرند و موجب خوشبختی می‌دانند.
[۱۴۵] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۸۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۴۶] محمد بن ابراهیم عطار، منطق الطیر: مقامات الطیور، ج۱، ص۹۱، چاپ صادق گوهرین، تهران ۱۳۶۵ ش.
[۱۴۷] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۴۸] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.

در میان عامّه تفأّل از کتاب‌های دینی، دیوان شاعران، بویژه عرفا باوری دیرینه است تا با آن از واقعه و عملی که در آینده اتّفاق خواهد افتاد مطّلع شوند.
ازینرو دیوان حافظ در زمان حیات او و پس از مرگش بیش از کتاب‌های دیگر برای تفأل استفاده شده و اصطلاح «فال حافظ» رواج یافته است.


همچنین دولتخانه و دولت سرا علاوه بر کاخ شاهان تعبیری احترام آمیز از خانه کسی است
[۱۴۹] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۳، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۵۰] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۵۱] «دولتسرا»، علی اکبر دهخدا، ذیل «دولتخانه»، لغت نامه، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۶۱ ش.
و مقارنه دولت و دین در ادب فارسی
[۱۵۲] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۵۰۴، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۵۳] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۲۹۵، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۵۴] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۳۱۹، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۵۵] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۵۰۹، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۵۶] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۵۳۸، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
تبیینِ سعادت در امور دینی و دنیایی است.


و نیز بختِ فرعون، دولتِ اُموی، اقبال اسکندری، دولت جم، فرّ جمشید
[۱۵۷] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۲۹۲، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۵۸] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۲۴۲، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۵۹] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۳۵۷، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۶۰] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۳، ص۷۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
که به صورت مضاف و منسوب به کار رفته‌اند تمثیل بدبختی و خوشبختی هستند.


تعبیراتِ بخت آور، بختور، بختمند، بختیار، بخت برگشته، بدبخت، بیداربخت، پیروزبخت، جوان بخت، شوربخت، شوریده بخت، فرخنده بخت، فیروز بخت، کور بخت، نگون طالع، نیک بخت، همایون بخت و دولتیار
[۱۶۱] علی اکبر دهخدا، لغت نامه، ذیل «بخت آور»، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۶۱ ش.
[۱۶۲] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۷۹، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۶۳] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۱۲۶، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۶۴] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۱۳۲، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۶۵] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۲۲۱، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۶۶] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۴۲۰، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۶۷] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۴۳۹، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۶۸] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۵۶۲، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۶۹] کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۲۸، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
[۱۷۰] کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۴۱، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
[۱۷۱] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۵۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۷۲] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۶۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۷۳] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۸۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۷۴] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۷۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۷۵] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۲۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۷۶] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۶۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۷۷] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۶۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۷۸] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۳۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۷۹] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۵۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۸۰] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۴۲۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۸۱] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۲۹۳، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۸۲] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۲۹۵، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۸۳] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۶۹۷، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۸۴] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۰۷، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۸۵] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۸۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۸۶] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۴۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۸۷] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۵۷، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۸۸] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۸۹] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۹۰] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۹۱] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
نیز به معنی خوشبخت و بدبخت به کار رفته‌اند و صفاتِ بخت چنین بیان شده‌اند: بختِ بد، بختِ بلند، بختِ برگشته، بختِ بیدار، بختِ بی سامان، بختِ پریشان، بختِ پیروز، بختِ تاریک، بختِ جوان، بختِ خفته، بختِ خواب آلود، بختِ خواب زده، بختِ دندان خا، بختِ رمیده، بختِ روشن، بختِ سرسبز، بختِ سرکش، بختِ سعید، بخت شبرنگ، بخت شور، بخت فرخنده فال، بخت فیروز، بخت کارساز، بخت گران خواب، بخت گزافه کار، بخت گمراه، بختِ نگون، بخت نیک، بخت نیک انجام، بخت نیکخواه، بخت واژگون، بخت همایون، دولت بیدار، طالع بدلگام، طالع میمون.
[۱۹۲] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۵، ص۲۲۶، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
[۱۹۳] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۲۶۴، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۹۴] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۴۲۴، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۹۵] بدیل بن علی خاقانی، دیوان، ج۱، ص۳۲۱، چاپ ضیاءالدین سجادی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۹۶] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۶۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۹۷] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۱۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۹۸] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۷۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۹۹] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۲۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۰۰] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۶۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۰۱] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۹۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۰۲] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۵۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۰۳] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۴۶۳، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۰۴] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۵۲۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۰۵] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۳۱۰، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۰۶] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۳۴۷، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۰۷] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۳۶۴، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۰۸] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۳۶۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۰۹] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۴۳۴، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۱۰] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۴۸۰، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۱۱] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۵۲۴، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۱۲] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۵۲۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۱۳] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۵۵۳-۵۵۴، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۱۴] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۴۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۱۵] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۸۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۱۶] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۵۷، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۱۷] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۵۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۱۸] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۶۲، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۱۹] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۲۰] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۲۱] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۲۲] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۲۳] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۲۴] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۲۵] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۲۶] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۲۷] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۲۸] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۲۹] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۳۰] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۳۱] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۳۲] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.



همچنین ترکیبات اضافی آیینه بخت، عروس بخت، تخت بخت، شاهد بخت، کوکب بخت
[۲۳۳] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۳۴] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۱۳، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۳۵] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۳۶] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۳۷] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۳۸] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
و صفات مرکب بخت آویز، بخت گشا
[۲۳۹] احمد بن قوص منوچهری، دیوان منوچهری دامغانی، ج۱، ص۴، چاپ محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۲۴۰] علی اکبر دهخدا، لغت نامه، ذیل «بخت گشا»، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۶۱ ش.
اصطلاحات و عبارات فعلی ارشاد بخت، افتان و خیزان بودن بخت، برگشتنِ بخت، به آزادی بودن بخت، به خواب رفتن بخت، بیدار شدن بخت، پشت کردنِ بخت، تند شدنِ بخت، جفا کردنِ بخت، جوان شدنِ بخت، خفتن بخت، زنده بودن بخت، سرگشته شدن بخت، شبیخون آوردن به بخت، عنان پیچیدن بخت، عنایتِ بخت، فروشدن بخت، کوریِ بخت، مددکردنِ بخت و طالع، مردن بخت، موافقت بخت، نامساعد بودن بخت، نیکخواهی بخت، وارون شدن بخت، همراهیِ بخت، یاری کردن بخت، یاری نکردن بخت.
[۲۴۱] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۷۹، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۲۴۲] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۱۲۲، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۲۴۳] کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۳۷۲، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
[۲۴۴] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۴۵] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۵۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۴۶] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۸۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۴۷] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۳۲، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۴۸] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۱۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۴۹] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۶۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۵۰] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۶۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۵۱] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۲۳، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۵۲] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۵۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۵۳] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۵۳، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۵۴] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۴۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۵۵] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۸۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۵۶] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۹۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۵۷] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۵۸] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۴۶۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۵۹] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۹۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۶۰] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۶۶، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۶۱] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۶۹۱، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۶۲] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۶۳] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۶۴] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۶۵] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۶۶] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۶۷] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۶۸] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۶۹] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۷۰] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۷۱] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۷۲] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.



در باورهای عامیانه و ادب فارسی هُما و باز و سایه آن‌ها مظهر فرّ و شکوه، سعادت و نیکبختی و سلطنت است.
زاغ و زغن و جغد نیز مظهر شومی و ادبار تلقّی شده‌اند.
[۲۷۳] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۷۴] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۶۹۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۷۵] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۲۵، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۲۷۶] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۷۷] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۷۸] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۷۹] محمد بن موسی دمیری، حیاة الحیوان الکبری، ج۱، ص۱۵۴، چاپ افست قم ۱۳۶۴ ش.
[۲۸۰] علی اکبر دهخدا، لغت نامه، ذیل «هما»، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۶۱ ش.
[۲۸۱] حمیرا زمرّدی، «باز در چشم انداز»، ج۱، ص۳۹، رشد آموزش ادب فارسی، سال ۹ (بهار ۱۳۷۴).
[۲۸۲] حمیرا زمرّدی، «باز در چشم انداز»، ج۱، ص۴۰، رشد آموزش ادب فارسی، سال ۹ (بهار ۱۳۷۴).

ازینرو می‌توان گفت که به جهتِ ملازمه سایه، فرّ و همای که مظهر دولت است، اصطلاح فّرِ دولت و سایه بخت و دولت در ادب فارسی به کار رفته است.
[۲۸۳] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۱۱۷، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۲۸۴] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۱۳۵، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۲۸۵] مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۲۱۳، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۲۸۶] کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۱۰، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
[۲۸۷] کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۲۲۸، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
[۲۸۸] کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۲۳۳، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
[۲۸۹] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۸۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۹۰] شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.



گویندگان زبان فارسی در تحلیل بخت مضامین جالبی پرداخته‌اند، چنانکه ناصرخسرو بخت را آبی فرض کرده که گاه خوش و گاه شور است و نیز آن را مردی دورو می‌دانسته که مردم بدو آویخته‌اند.
[۲۹۱] ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۳۶۹، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.

همچنین نظامی ، دولت باقی را به کم آزاری منتسب می‌داند و می‌گوید که انجام دادنِ خلافِ عادات، انسان را به سعادت می‌رساند.
[۲۹۲] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۷۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۹۳] الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۰۸، تهران ۱۳۶۳ ش.



بخت در تداول عامّه، گاهی به معنی زوج یا زوجه به کار می‌رود.
[۲۹۴] علی اکبر دهخدا، لغت نامه، ذیل «بخت»، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۶۱ ش.



(۱) بندهش، (گردآوری) فرنبغ دادگی، ترجمه مهرداد بهار، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۲) شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۳) بدیل بن علی خاقانی، دیوان، چاپ ضیاءالدین سجادی، تهران ۱۳۶۸ ش.
(۴) محمد بن موسی دمیری، حیاة الحیوان الکبری، چاپ افست قم ۱۳۶۴ ش.
(۵) مونیک دوبوکور، رمزهای زنده جان، ترجمه جلال ستاری، تهران ۱۳۷۳ ش.
(۶) علی اکبر دهخدا، لغت نامه، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۶۱ ش.
(۷) حمیرا زمرّدی، «باز در چشم انداز»، رشد آموزش ادب فارسی، سال ۹ (بهار ۱۳۷۴).
(۸) آر سی زنر، زروان، یا، معمای زرتشتی گری، ترجمه تیمور قادری، تهران ۱۳۷۴ ش.
(۹) مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
(۱۰) مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
(۱۱) عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، قاهره ۱۳۷۳/۱۹۵۴.
(۱۲) ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج ۲، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۱۳) محمد بن ابراهیم عطار، منطق الطیر: مقامات الطیور، چاپ صادق گوهرین، تهران ۱۳۶۵ ش.
(۱۴) ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
(۱۵) کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
(۱۶) احمد بن قوص منوچهری، دیوان منوچهری دامغانی، چاپ محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۱۷) ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
(۱۸) الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۱۹) آرنت یان ونسینک، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی، ج ۱، لیدن ۱۹۳۶؛


۱. ایرانیکا، ذیل «بخت.لفظ»
۲. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۲۹۲، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۳. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۳۶۹، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۴. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۱۱۷، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۵. عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، ج۲، ص۳۷، قاهره ۱۳۷۳/۱۹۵۴.
۶. آرنت یان ونسینک، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی، ج۱، ص۱۹۲، ج ۱، لیدن ۱۹۳۶.
۷. ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۳، ص۱۰، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
۸. کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۴۰۹، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
۹. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۰۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۰. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۵۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۱. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۸۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۲. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۹۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۳. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۸۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۴. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۵۷۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۵. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۸۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۶. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۰۰، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۷. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۲۱، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۸. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۹. آر سی زنر، زروان، ج۱، ص۳۷۰-۳۷۱، یا، معمای زرتشتی گری، ترجمه تیمور قادری، تهران ۱۳۷۴ ش.
۲۰. آر سی زنر، زروان، ج۱، ص۳۷۹، یا، معمای زرتشتی گری، ترجمه تیمور قادری، تهران ۱۳۷۴ ش.
۲۱. ایرانیکا، ذیل «بخت.مفهوم»
۲۲. آر سی زنر، زروان، ج۱، ص۲۵۶، یا، معمای زرتشتی گری، ترجمه تیمور قادری، تهران ۱۳۷۴ ش.
۲۳. آر سی زنر، زروان، ج۱، ص۳۸۹، یا، معمای زرتشتی گری، ترجمه تیمور قادری، تهران ۱۳۷۴ ش.
۲۴. احمد بن قوص منوچهری، دیوان منوچهری دامغانی، ج۱، ص۵، چاپ محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۲۵. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۳۱۱، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۲۶. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۶۹۹، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۲۷. بدیل بن علی خاقانی، دیوان، ج۱، ص۲۸، چاپ ضیاءالدین سجادی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۲۸. بدیل بن علی خاقانی، دیوان، ج۱، ص۸۲، چاپ ضیاءالدین سجادی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۲۹. بدیل بن علی خاقانی، دیوان، ج۱، ص۸۳، چاپ ضیاءالدین سجادی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۳۰. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۶۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۳۱. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
۳۲. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۳۳. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۷۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۳۴. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۳۵. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۳۶. بندهش، (گردآوری) فرنبغ دادگی، ج۱، ص۶۰، ترجمه مهرداد بهار، تهران ۱۳۶۹ ش.
۳۷. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۳۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۳۸. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۳۹. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۴۰. علی اکبر دهخدا، لغت نامه، ذیل «صاحبقران»، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۶۱ ش.
۴۱. مونیک دوبوکور، رمزهای زنده جان، ج۱، ص۸۹، ترجمه جلال ستاری، تهران ۱۳۷۳ ش.
۴۲. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۵۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۴۳. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۹۶، تهران ۱۳۶۳ ش.
۴۴. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۴۵. محمد بن ابراهیم عطار، منطق الطیر: مقامات الطیور، ج۱، ص۱۸۰-۲۴۶، چاپ صادق گوهرین، تهران ۱۳۶۵ ش.
۴۶. ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۳، ص۱۰، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
۴۷. ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۶، ص۳۲۴، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
۴۸. ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۱، ص۵۵، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
۴۹. ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۵، ص۱۰۶، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
۵۰. ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۳، ص۱۰۴، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
۵۱. ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۸، ص۱۸۱، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
۵۲. ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۸، ص۳۷۷، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
۵۳. ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۹، ص۲۶۴، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
۵۴. ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۲، ص۶۶۲، ج ۲، تهران ۱۳۶۳ ش.
۵۵. ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۲، ص۶۶۳، ج ۲، تهران ۱۳۶۳ ش.
۵۶. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۸۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۵۷. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۳۴، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۵۸. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۶۵۸، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۵۹. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۶۰. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۶، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۶۱. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۹۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
۶۲. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۴۳۳، تهران ۱۳۶۳ ش.
۶۳. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۴۶۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۶۴. کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۳۵۰، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
۶۵. ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۱، ص۵۵، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
۶۶. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۸۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۶۷. ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۱، ص۲۰۲، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
۶۸. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۳۲، تهران ۱۳۶۳ ش.
۶۹. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۷۰. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۷۱. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۷۲. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۷۳. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۷۴. کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۳۵۰، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
۷۵. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۷۶، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۷۶. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۴۰۴، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۷۷. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۸۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۷۸. کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۲۳۴، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
۷۹. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۸۰. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۸۱. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۴۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
۸۲. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۸۳. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۸۴. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۸۵. کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۳۱۰، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
۸۶. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۱۴، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۸۷. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۶۵۷، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۸۸. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۷۰۳، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۸۹. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۸۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۹۰. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۸۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۹۱. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۹۲. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۹۳. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۹۴. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۹۵. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۹۶. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۴۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۹۷. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۸۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۹۸. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۴۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۹۹. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۰۰. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۰۱. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۰۲. ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۳، ص۱۶۳، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
۱۰۳. ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۹، ص۱۶۶، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
۱۰۴. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۷۳، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۰۵. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۱۳۴، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۰۶. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۱۵۳، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۰۷. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۴۳۳، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۰۸. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۴۷۲، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۰۹. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۵۰۳-۵۰۴، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۱۰. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۷۹، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۱۱. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۱۰۵، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۱۲. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۲۶۹، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۱۳. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۲۹۸، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۱۴. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۶۵۸، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۱۵. کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۲۹۸، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
۱۱۶. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۱۷. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۵۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۱۸. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۰۳، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۱۹. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۲۰. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۸۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۲۱. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۷۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۲۲. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۴۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۲۳. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۴۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۲۴. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۴۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۲۵. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۴۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۲۶. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۴۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۲۷. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۵۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۲۸. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۰۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۲۹. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۱۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۳۰. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۷۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۳۱. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۷۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۳۲. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۵۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۳۳. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۳۴. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۷۳، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۳۵. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۲۵۱، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۳۶. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۳۴۸، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۳۷. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۳۸. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۳۹. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۲۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۴۰. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۵۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۴۱. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۴۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۴۲. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۵۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۴۳. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۳۸۴، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۴۴. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۴۵. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۸۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۴۶. محمد بن ابراهیم عطار، منطق الطیر: مقامات الطیور، ج۱، ص۹۱، چاپ صادق گوهرین، تهران ۱۳۶۵ ش.
۱۴۷. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۴۸. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۴۹. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۳، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۵۰. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۵۱. «دولتسرا»، علی اکبر دهخدا، ذیل «دولتخانه»، لغت نامه، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۶۱ ش.
۱۵۲. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۵۰۴، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۵۳. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۲۹۵، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۵۴. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۳۱۹، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۵۵. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۵۰۹، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۵۶. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۵۳۸، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۵۷. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۲۹۲، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۵۸. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۲۴۲، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۵۹. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۳۵۷، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۶۰. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۳، ص۷۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۶۱. علی اکبر دهخدا، لغت نامه، ذیل «بخت آور»، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۶۱ ش.
۱۶۲. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۷۹، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۶۳. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۱۲۶، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۶۴. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۱۳۲، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۶۵. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۲۲۱، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۶۶. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۴۲۰، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۶۷. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۴۳۹، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۶۸. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۵۶۲، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۶۹. کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۲۸، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
۱۷۰. کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۴۱، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
۱۷۱. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۵۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۷۲. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۶۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۷۳. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۸۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۷۴. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۷۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۷۵. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۲۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۷۶. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۶۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۷۷. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۶۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۷۸. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۳۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۷۹. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۵۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۸۰. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۴۲۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۸۱. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۲۹۳، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۸۲. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۲۹۵، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۸۳. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۶۹۷، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۸۴. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۰۷، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۸۵. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۸۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۸۶. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۴۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۸۷. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۵۷، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۸۸. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۸۹. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۹۰. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۹۱. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۹۲. ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی: متن انتقادی، ج۵، ص۲۲۶، مسکو ۱۹۶۳ـ۱۹۷۱.
۱۹۳. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۲۶۴، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۹۴. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۴۲۴، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۹۵. بدیل بن علی خاقانی، دیوان، ج۱، ص۳۲۱، چاپ ضیاءالدین سجادی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۹۶. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۶۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۹۷. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۱۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۹۸. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۷۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۹۹. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۲۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۰۰. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۶۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۰۱. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۹۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۰۲. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۵۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۰۳. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۴۶۳، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۰۴. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۵۲۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۰۵. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۳۱۰، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۰۶. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۳۴۷، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۰۷. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۳۶۴، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۰۸. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۳۶۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۰۹. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۴۳۴، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۱۰. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۴۸۰، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۱۱. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۵۲۴، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۱۲. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۵۲۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۱۳. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۵۵۳-۵۵۴، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۱۴. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۴۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۱۵. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۷۸۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۱۶. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۵۷، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۱۷. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۵۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۱۸. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۶۲، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۱۹. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۲۰. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۲۱. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۲۲. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۲۳. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۲۴. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۲۵. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۲۶. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۲۷. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۲۸. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۲۹. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۳۰. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۳۱. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۳۲. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۳۳. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۳۴. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۱۳، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۳۵. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۳۶. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۳۷. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۳۸. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۳۹. احمد بن قوص منوچهری، دیوان منوچهری دامغانی، ج۱، ص۴، چاپ محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۲۴۰. علی اکبر دهخدا، لغت نامه، ذیل «بخت گشا»، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۶۱ ش.
۲۴۱. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۷۹، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۲۴۲. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۱۲۲، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۲۴۳. کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۳۷۲، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
۲۴۴. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۴۵. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۵۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۴۶. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۸۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۴۷. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۳۲، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۴۸. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۱۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۴۹. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۶۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۵۰. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۶۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۵۱. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۲۳، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۵۲. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۵۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۵۳. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۵۳، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۵۴. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۴۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۵۵. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۸۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۵۶. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۹۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۵۷. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۵۸. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۴۶۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۵۹. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۹۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۶۰. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۶۶، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۶۱. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۶۹۱، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۶۲. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۶۳. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۶۴. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۶۵. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۶۶. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۶۷. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۶۸. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۶۹. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۷۰. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۷۱. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۷۲. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۷۳. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۳۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۷۴. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۶۹۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۷۵. مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۸۲۵، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۷۶. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۷۷. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۷۸. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۷۹. محمد بن موسی دمیری، حیاة الحیوان الکبری، ج۱، ص۱۵۴، چاپ افست قم ۱۳۶۴ ش.
۲۸۰. علی اکبر دهخدا، لغت نامه، ذیل «هما»، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۶۱ ش.
۲۸۱. حمیرا زمرّدی، «باز در چشم انداز»، ج۱، ص۳۹، رشد آموزش ادب فارسی، سال ۹ (بهار ۱۳۷۴).
۲۸۲. حمیرا زمرّدی، «باز در چشم انداز»، ج۱، ص۴۰، رشد آموزش ادب فارسی، سال ۹ (بهار ۱۳۷۴).
۲۸۳. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۱۱۷، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۲۸۴. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۱۳۵، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۲۸۵. مجدود بن آدم مجدود بن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۲۱۳، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۲۸۶. کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۱۰، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
۲۸۷. کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۲۲۸، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
۲۸۸. کلیله و دمنه، ترجمه کلیله و دمنه، ج۱، ص۲۳۳، انشای ابوالمعالی نصرالله منشی، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۴۳ش.
۲۸۹. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۲۸۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۹۰. شمس الدین محمد حافظ، دیوان حافظ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۹۱. ناصرخسرو، دیوان ناصر خسرو، ج۱، ص۳۶۹، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۶۸ ش.
۲۹۲. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۷۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۹۳. الیاس بن یوسف نظامی، سبعه حکیم نظامی، ج۱، ص۱۰۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۹۴. علی اکبر دهخدا، لغت نامه، ذیل «بخت»، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۶۱ ش.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بخت»، شماره۶۴۰.    



جعبه ابزار