بخس (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بخس مصدر بر وزن فَعل به سکون عین الفعل ، به معنای ناقص کردن و کم کردن است.که اگر با ال تعریف بیاید به معنای ناقص است. اما تفاوتی که بخس با نقصان دارد در این است که در بخس، کم کردن با ظلم صورت می گیرد اما نقصان هم با ظلم و هم بدون ظلم است. مثل این روایت از پیامبر گرامی اسلام در استعمال از بخس که می فرماید:
«النَّبِي صلى الله عَلَيْهِ وَسلم يَأْتِي على النَّاس زمَان يسْتَحل فِيهِ الرِّبَا بِالْبيعِ وَالْخمر بالنبيذ والبخس بِالزَّكَاةِ والسحت بالهدية وَالْقَتْل بِالْمَوْعِظَةِ.» در این روایت پیامبر گرامی اسلام نقص در پرداخت زکات را که حق الله است بعنوان نوعی ظلم بیان نموده اند، به همین دلیل از لغت بخس بجای نقصان استفاده نموده اند.
بخس از نظر لغت به معنای ناقص كردن. كم كردن. «فَلا يَخافُ بَخْساً» جِنّ:آیه ۱۳،از نقصان نميترسد «وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ» يوسف: ۲۰ او را بقيمت كم و ناقص فروختند، بخس در آيه صفت و يا اسم مصدر است. راغب آنرا كم كردن از روى ظلم معنى كرده و در قاموس آمده كه آن بمعناى نقص و ظلم است، با تدبّر در استعمال قرآن قول راغب اقرب بنظر ميرسد زير موارد بكار رفتن آن توأم با ظلم است حتى در سوره يوسف.در آيه‌ى «وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْياءَهُمْ» اعراف: ۸۵ و نظائر آن «أَشْياءَهُمْ» بدل اشتمال است از «النَّاسَ». تدبّر در آيات نشان ميدهد كه بخس در نقصان كمّى و كيفى هر دو بكار ميرود مثلا در آيه «وَ لا تَنْقُصُوا الْمِكْيالَ وَ الْمِيزانَ إِنِّي أَراكُمْ بِخَيْرٍ .... أَوْفُوا الْمِكْيالَ وَ الْمِيزانَ بِالْقِسْطِ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْياءَهُمْ ...» هود: ۸۴- ۸۵، بنظر ميايد كه مراد از «تَبْخَسُوا» تعييب اشياست يعنى بر متاع ديگران عيب نگيريد و آن چنانكه گفته شد نقصان كيفى است.
(وَشَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَرَاهِمَ مَعْدُودَةٍ)و سرانجام او را به بهایی اندک به چند درهم ، فروختند.
(وَأَنَّا لَمَّا سَمِعْنَا الْهُدَى آمَنَّا بِهِ فَمَن يُؤْمِن بِرَبِّهِ فَلَا يَخَافُ بَخْسًا وَلَا رَهَقًا)و اين‌كه ما هنگامى كه هدايت قرآن را شنيديم به آن ايمان آورديم؛ و هركس به پروردگارش ايمان بياورد، نه از نقصان در پاداش مى‌ترسد و نه از ستم در مجازات).
قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج۱، ص۱۶۹. الزمخشری، الفائق فی غریب الحدیث، ج۱، ص۸۲.
