بنیاد شهید انقلاب اسلامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بنیاد شهید انقلاب اسلامی، از نهادهای
انقلاب اسلامی برای رسیدگی به خانواده شهدا، مفقودان و اسرا در سال ۱۳۵۸ ش به فرمان
امام خمینی تأسیس شد.
این بنیاد در سال ۱۳۵۹ ش به سازمان بهزیستی ملحق شد و با آغاز حمله
عراق به
ایران بر مسئولیت‌های این بنیاد افروده شد، از آن‌رو با تصویب
مجلس شورای اسلامی، در دی ۱۳۵۹، بنیاد شهید از سازمان بهزیستی جدا و به صورت نهادی انقلابی، وابسته به نخست وزیری درآمد. در ۱۳۶۷ ش به فرمان امام خمینی، امور جانبازان از بنیاد شهید جدا شد و به
بنیاد مستضعفان واگذار گردید. اساسنامه بنیاد در سال ۱۳۷۷ش به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. رئیس بنیاد بالاترین مقام اجرایی این نهاد است. ارکان بنیاد عبارت است از: هیئت امنا، نماینده ولی فقیه و رئیس بنیاد شهید. وظیفه هیئت امنا، تصویب خط مشی کلی، تصویب برنامه و بودجه و تصویب صورت حساب سالانه است. منابع مالی بنیاد عبارت است از: کمک‌های رهبری، کمک‌ها و اعتبارات مصوّب در بودجه عمومی کشور و درآمدهای ناشی از فعالیت‌های اقتصادی بنیاد.
بنیاد شهید انقلاب اسلامی بر اساس فرمان
امام خمینی (ره) در ۱۳۵۸ ش به سرپرستی
مهدی کروبی، تأسیس شد. این فرمان که شامل ده مادّه بود خطاب به
شورای انقلاب و دولت موقت صادر شد. بر اساس این فرمان فعالیت‌های بنیاد شهید بر تأمین نیازهای فرهنگی، اقتصادی، بهداشتی و درمانی، خدماتی و تبلیغاتی خانوادة شهدا و جانبازان انقلاب متمرکز بود.
در خرداد ۱۳۵۹ شورای انقلاب الحاق بنیاد شهید به سازمان بهزیستی را تصویب کرد. با آغاز حمله
عراق به
ایران، در شهریور ۱۳۵۹، که به
جنگ تحمیلی هشت ساله انجامید، بر مسئولیت‌های این بنیاد افروده شد. از آن‌رو با تصویب مجلس شورای اسلامی، در دی ۱۳۵۹، بنیاد شهید از سازمان بهزیستی منتزع و به صورت نهادی انقلابی، وابسته به نخست وزیری، درآمد که سرپرست آن با پیشنهاد نخست‌وزیر و تأیید مقام رهبری تعیین می‌شد.
در ۱۳۶۷ ش به فرمان امام خمینی (ره)، امور جانبازان از بنیاد شهید جدا شد و به بنیاد مستضعفان واگذار گردید. در ۱۳۷۱ ش به پیشنهاد رئیس جمهور وقت و تأیید مقام رهبری، محمدحسین رحیمیان به سرپرستی بنیاد شهید منصوب شد.
برای تأمین هدف‌های بنیاد بر اساس فرامین امام واحدهای مختلفی در بنیاد شهید مرکز ایجاد شده است. مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
دفتر سرپرستی، واحد روابط عمومی و امور بین‌الملل، واحد فرهنگی، امور
تهران و شهرستانها، واحد مسکن، دایره ازدواج، مرکز پزشکی، واحد اداری ـ مالی، واحد حل اختلاف، واحد پیگیری و بازرسی و سازمان اقتصادی.
بودجه بنیاد شهید در ۱۳۶۱ ش از
سهم امام و بودجه دولت تأمین می‌شد و در ۱۳۶۴ ش با درخواست سرپرست وقت بنیاد شهید، و موافقت امام خمینی (ره) بخشی از اموال مصادره‌ای برای تأمین هزینه‌های مالی در اختیار بنیاد قرار گرفت
۸۰% بودجه این بنیاد از محل بودجه دولت و ۲۰% از محل منابع اقتصادی بنیاد تأمین شده است. ۶۶% از اعتبارات بنیاد از محل بودجه دولتی برای حقوق خانواده‌های شاهد، ۲۴% برای فعالیت‌های فرهنگی آموزشی و ۱۰% برای هزینه‌های ستادی صرف شده است.
در ۱۳۶۷ ش در پی تغییراتی در واحد امور اقتصادی بنیاد شهید، «سازمان اقتصادی بنیاد شهید انقلاب اسلامی» تشکیل شد. این سازمان عهده‌دار حدود ۱۸۰ شرکت و کارخانه در زمینه‌های صنعتی، تجاری، ساختمانی و کشاورزی است.
«شرکت سرمایه‌گذاری شاهد» در ۱۳۶۴ ش با سرمایه اولیه صد میلیون ریال، از امکانات مالی ۱۵۰ هزار نفر از فرزندان شاهد و به کارگیری پس‌اندازهای آنان به صورت شرکت سهامی خاص تأسیس شد. این شرکت در بخش‌های تولید، صنعت، بازرگانی، کشاورزی،
بازار بورس و سهام فعالیت می‌کند.
«سازمان اقتصادی کوثر و مجتمع‌های فرهنگی سیاحتی کوثر»، یکی دیگر از سازمان‌های اقتصادی وابسته به بنیاد شهید است که در ۱۳۷۲ش برای بهره‌برداری مطلوب و توسعه فضاهای فرهنگی، سیاحتی، تفریحی و ورزشی ایجاد شد. این سازمان دارای اردوگاه‌های تفریحی، مهمانسرا، هتل، مجتمع فرهنگی، سینما و چاپخانه است و در بخش اقتصادی عهده‌دار ۱۹۰ شرکت و مؤسسه تجاری، صنعتی، تولیدی و فنی است که در زمینه تولیدی، خدماتی، بازرگانی و عمران فعالیت دارد.
«سازمان پزشکی شفا» نیز از سازمان‌های اقتصادی وابسته به بنیاد شهید است که در زمینه پزشکی در داخل و خارج از کشور فعالیت می‌کند و چهار بیمارستان، هفت کلینیک تخصصی، چهارده داروخانه و بیش از پنجاه درصد سهام یک کارخانه داروسازی را در اختیار دارد.
«سازمان اموال و املاک» بنیاد شهید، طی حکم شماره ۲۳۳۶ دادگاه‌های انقلاب در ۱۳۶۰ ش زیر نظر سرپرست بنیاد شهید برای سرپرستی و استفاده از املاک و مستغلات مصادره‌ای ایجاد شد.
این سازمان امروزه عهده‌دار نگهداری، اجاره و فروش این املاک است که درآمد آن بخش مهمی از بودجه داخلی بنیاد را تأمین می‌کند.
یکی از وظایف مهم بنیاد شهید رسیدگی به امور فرهنگی فرزندان شهداست. پس از فرمان امام مبنی بر رسیدگی به امور فرزندان شاهد، طرح «شاهد» با همکاری وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، فرهنگ و آموزش عالی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شکل گرفت. بنابراین طرح، «مدارس شاهد» برای ارائه خدمات مناسب پرورشی و آموزشی راه‌اندازی شد که تا سال ۱۳۷۶ ش ۷۱۶ مدرسه را شامل شده است.
در مناطقی که امکان راه‌اندازی مدارس شاهد نباشد، فرزندان شاهد تحت پوشش طرح پراکنده شهری و روستایی قرار می‌گیرند و از امکانات پرورشی و آموزشی طرح شاهد برخوردار می‌شوند. همچنین در بخش آموزش عالی با اختصاص سهمیه ویژه در دانشگاه و تأسیس دانشگاه شاهد در ۱۳۶۹ ش تسهیلات لازم برای خانواده شهدا فراهم آمد.
امروزه دانشگاه شاهد با هشت دانشکده در ۲۴ رشته مختلف فعال است و برای فراهم آوردن امکانات مناسب فرهنگی برای خانواده شهدا ۱۲۱ کانون شاهد در سراسر کشور ایجاد شد.
واحد مسکن بنیاد شهید برای تأمین مسکن خانواده شهدا از طریق ساخت مسکن، تحویل زمین، پرداخت وام مسکن و وام اضطراری، اسکان در ساختمان‌های مصادره‌ای، تعمیر مسکن، پرداخت اجاره بها و تأمین مصالح ساختمانی فعالیت می‌کند.
بنیاد شهید برای زنده داشتن یاد شهدا و ترویج فرهنگ شهادت، به چاپ و نشر کتاب و انتشار نشریاتی مانند مجلات شاهد و کودک و نوجوان، مجله تخصصی زمینه و چکاوک و مجلات علمی تخصصی دانشگاه شاهد، جمع‌آوری و تدوین وصایا و آثار ادبی و هنری به جای مانده از شهدا و تأسیس موزه شهدا اقدام کرده است. همچنین گروه شاهد سیمای جمهوری اسلامی با تهیه فیلم و مجموعه‌های تلویزیونی اهداف فرهنگی بنیاد را پیش می‌برد.
برای بیان مواضع رسمی بنیاد، انعکاس فعالیت‌های بنیاد و همکاری با دفاتر نمایندگی نهضت‌های آزادیبخش اسلامی مستقر در داخل کشور، واحد امور بین‌الملل و روابط عمومی بنیاد شهید انقلاب اسلامی تشکیل شده است.
از ۱۳۶۱ ش، برای رسیدگی به خانواده شهدای جنگ با
اسرائیل و فالانژهای
لبنان در
دمشق و
بعلبک و سپس در
بیروت شعبه‌هایی تأسیس شد و کمک‌های مالی، پزشکی و فرهنگی از سوی
کمیته امداد امام و بنیاد شهید در اختیار این خانواده‌ها قرار گرفت.
در ۲۷ خرداد ۱۳۷۷، اساسنامه بنیاد شهید انقلاب اسلامی به تصویب
مجلس شورای اسلامی و در ششم تیر ۱۳۷۷ به تأیید
شورای نگهبان رسید. طبق این اساسنامه بنیاد شهید دارای شخصیت حقوقی مستقل و از نهادهای عمومی غیر دولتی است که تحت نظر
رئیس جمهور و نظارت عالیه مقام رهبری قرار دارد. (فصل اول، ماده ۱)
ماده سوم این اساسنامه به شرح وظایف و اهداف بنیاد منطبق بر فرمانِ ده ماده‌ای امام پرداخته است.
ماده ۶ و ۷ دارایی‌ها و منابع مالی بنیاد را شرح می‌دهد که عبارت است از: کمک‌های رهبری، کمک‌ها و اعتبارات مصوّب در بودجه عمومی کشور و درآمدهای ناشی از فعالیت‌های اقتصادی بنیاد.
طبق مواد ۸ و ۹ ارکان بنیاد شهید عبارت است از: هیئت امنا، نماینده ولی فقیه و رئیس بنیاد شهید. هیئت امنا از رئیس جمهوری (رئیس هیئت امنا)، نماینده ولی فقیه، رئیس بنیاد، یک وزیر، رئیس سازمان برنامه و بودجه و دو فرد بصیر در امور فرهنگی ـ اقتصادی تشکیل می‌شود.
طبق ماده ۱۰، وظیفه هیئت امنا، تصویب خط مشی کلی، تصویب برنامه و بودجه و تصویب صورت حساب سالانه است. وظایف نماینده ولی فقیه بر اساس ماده ۱۱ عبارت است از: برنامه‌ریزی فرهنگی خانواده‌های شاهد، تطبیق دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌ها با موازین شرعی و فرامین رهبری، اتخاذ تصمیم درباره اداره و مصرف درآمدهای حاصله از فروش املاک بنیاد و سازمان‌های اقتصادی وابسته به بنیاد شهید که شرعاً تصرف آنها با اجازه
ولی فقیه صورت می‌گیرد.
طبق ماده ۱۲ نیز رئیس بنیاد بالاترین مقام اجرایی این نهاد است که به پیشنهاد رئیس جمهور با تأیید مقام رهبری و با حکم رئیس جمهور به مدت چهار سال منصوب می‌شود و مسئولیت اداره بنیاد را دارد و وظیفه او تدوین خط مشی و آیین‌نامه، انجام امور مالی اداری و فرهنگی است.
(۱) بنیاد شهید انقلاب اسلامی، آشنایی با بنیاد شهید انقلاب اسلامی، دوره ۲ (بهمن ۱۳۶۴).
(۲) بنیاد شهید انقلاب اسلامی، آشنایی با بنیاد شهید انقلاب اسلامی، دوره ۵ (اسفند ۱۳۷۰).
(۳) بنیاد شهید انقلاب اسلامی، اساسنامه بنیاد شهید انقلاب اسلامی، تهران ۱۳۷۷ ش.
(۴) بنیاد شهید انقلاب اسلامی، بنیاد شهید انقلاب اسلامی در یک نگاه، تهران ۱۳۷۶ ش الف.
(۵) بنیاد شهید انقلاب اسلامی، ویژه‌نامه افضل: نشریه داخلی بنیاد شهید انقلاب اسلامی، تهران ۱۳۷۶ ش ب.
(۶) سازمان بهزیستی کشور، مجموعه قوانین بهزیستی کشور، تهران ۱۳۷۶ ش.
•
دانشنامه جهان اسلام، برگرفته از مقاله «بنیاد شهید انقلاب اسلامی»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۰۴/۲۳.
