بهار عجم خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَهار عَجم ، لغت نامة فارسی از جمله تألیفات مشهور هندی قرن دوازدهم ، همراه با شواهد ادبی . این اثر تألیف لاله تیک چند (پیک چَند یا لالاتیک ) متخلص به بهار • ، و مشتمل بر حدود ده هزار واژه است (دبیرسیاقی ، ص ۱۶۷).
مؤلّف ، که خود شاعر بوده ، از جوانی به تحقیق در لغات فارسی و اصطلاحات و امثال آثار معاصران و گذشتگان پرداخته و در بیست سال آنها را از کتابهای مشهور و دیوانهای شاعران جمع آوری کرده و سرانجام در پنجاه و سه سالگی به تألیف بهار عجم پرداخته است . سال تألیف آن را به حساب جُمّل «یادگار فقیر حقیر بهار» برابر با ۱۱۵۲ ذکر می کند (بهار، ج ۱، دیباچه ، ص ۲). ترتیب لغات در این فرهنگ الفبایی است ، و مؤلف حرف اول لغات را «باب » و حرف دوم آنها را «فصل » قرار داده و هر لغت را با متعلقات آن آورده است (همانجا). نقل بعضی از واژگانی را که گذشتگان به کار برده اما معاصرانِ او ثبت و ضبط نکرده اند، و نیز نقل برخی از واژگان عربی و هندی را که فارسی زبانان در آنها دخل و تصرّف کرده اند، از ویژگیهای کار خود برشمرده است (همان ، ج ۱، دیباچه ، ص ۳). به گفتة مؤلف ، ذکر شواهد متعدّد در مورد برخی از لغات برای تأیید صحتِ معانی آنهاست ، نه برای مقصودی دیگر (همانجا). فهرست منابع مستند خود را ـ که حدود نود کتاب است ـ در پایان دیباچة فرهنگ آورده است (همان ، ج ۱، دیباچه ، ص ۴۳)؛
از جمله : تنبیه الغافلینِ سراج الشّعراء؛
مصطلحات الشّعراء وارسته ؛
رسالة مختصر محمدافضل ثابت ؛
رسالة مخلص کاشی ؛
فرهنگ جهانگیری ؛
ملحقات برهان قاطع • ؛
شرح میرابوالحسن فراهانی بر قصاید انوری (همان ، ج ۱، دیباچه ، ص ۳)؛
فرهنگ رشیدی ؛
سراج اللّغة خانِ آرزو، ترجمة مجالس النفائس امیرعلیشیر نوائی ؛
تذکرة نصرآبادی ؛
تذکرة الشّعرای میرزا سرخوش ؛
شرح گلستان ؛
شرح اسکندرنامه و شرح نصاب صبیان (همان ، ج ۱، دیباچه ، ص ۴) و دهها دیوان شعر فارسی .
این فرهنگ در زمان حیات مؤلّف هفت بار زیرنظر خود او طبع شد (داعی الاسلام ، ج ۵، دیباچه ، ص ۴۳) و پس از درگذشت وی در دهلی به نام مصطلحات بهار عجم در ۱۲۶۹/ ۱۸۵۲ به چاپ رسید. در ربیع الاول ۱۳۱۲/ سپتامبر ۱۸۹۴ نیز، به مباشرت مولوی هادی علی از روی نسخه ای به خط مؤلف در لکهنو در دو مجلّد به قطع بزرگ پهن تر از رحلی و در ۵۱۲ صفحه طبع شد که تاریخ اتمام طبع مجلد دوم آن ، ربیع الاول ۱۳۱۲ ذکر شده و در آغاز هر مجلد، فهرست بابها و فصول فرهنگ آورده شده است . چاپ سومی از آن نیز در ۱۳۳۴/ ۱۹۱۶ در بمبئی صورت گرفته است (دبیرسیاقی ، همانجا).
منابع :
(۱) لاله تیک چند بهار، بهارعجم ، چاپ مولوی هادی علی ، لکهنو ۱۳۳۴/ ۱۹۱۶؛
(۲) محمدعلی داعی الاسلام ، فرهنگ نظام ، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۴ ش ؛
(۳) محمد دبیرسیاقی ، فرهنگهای فارسی و فرهنگ گونه ها ، تهران ۱۳۶۸ ش .
