بیت جبرین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بِیْتْ‌جِبْرین، ناحیه و شهری باستانی در
شهرستان الخلیل می‌باشد.
بِیْتْ‌جِبْرین، ناحیه و شهری باستانی در
شهرستان الخلیل می‌باشد.
بیت جبرین با ۲۸۷متر ارتفاع از سطح
دریا ، در ۲۶ کیلومتری شمال غربی شهر الخلیل
و ۵۸ کیلومتری راه
بیت المقدس به
عسقلوان قرار داشت.
اگرچه این نام در منابع جغرافیایی اسلامی بیشتر به صورت بیت جبرین آمده است،
اما گاهی آن را بیت جبریل
نیز نوشته‌اند.
جزء دوم این نام را از ریشۀ جبر دانسته‌اند
و گفته‌اند همان شهری است که در
قرآن مجید از ساکنان آن به عنوان «قوماً جبّارین» نام برده شده است.
این محل را قرارگاه
عمالقه و به معنای زیستگاه مردان زورمند دانسته‌اند.
نیز آنجا را محل سکنای هوریت‌ها (هوری‌ها) و به مفهوم شهر آزادگان ذکر کرده‌اند.
همچنین به سبب وجود غارهای آهکی در اطراف آبادی و از آنجا که این
طایفه را از غارنشینان باستانی به شمار آورده‌اند، این محل را شهر غارنشینان نامیده‌اند.
حتیٰ آنجا را خانه و جایگاه
جبرئیل نیز گفته‌اند.
اگرچه نوشته‌اند که نشانه‌ای از آثار پیش از میلاد در این محل به دست نیامده،
اما پاولی می‌نویسد این غارها، هم به عنوان سرپناه انسانی و هم به عنوان آرامگاه مورد استفاده بوده است.
در
تلمود این نام به صورت بت‌گوبرین (بت‌جوبرین) آمده است و
صلیبیون آن را به خطا گیبلین (جیبلین) می‌خواندند
و ظاهراً آن را بابئر سبع اشتباه می‌گرفتند.
یوسفوس نخستین کسی است که از این محل یاد کرده است.
وی آنجا را بت‌اَبریس و یکی از دو آبادی موجود در مرکز ناحیۀ
ادوم می‌خواند.
به گفتۀ
بطلمیوس، نام قدیم آن شهر بیتوگَبرا ست.
این آبادی در کنار و به قولی جایگزین شهر باستانی
مرشع (
مرسه یا مریسه) بود
که مطابق اخبار
سال ۲۵۹ق‌م، مرکز
تجارت برده در ناحیۀ ادومیه (ادوم) به‌شمار می‌رفت.
یهودا مکابی در
جنگ با ادومیان در ۱۶۳ق‌م شهر مرشع را با خاک یکسان کرد،
اما توسط گابینیوس بازسازی شد. بار دیگر پارت‌ها در ۴۰ق‌م آن را ویران ساختند.
احتمال داده‌اند که ساکنان شهر مرشع پس از ویرانی آن به ۲ کیلومتری شمال درّه و در محل فعلی بیت جبرین منتقل شده باشند.
اوزبیوس نیز که مرشع را به عنوان ویرانه‌ای معرفی می‌کند، فاصلۀ این دو شهر را حدود ۲ میل ذکر می‌کند.
به این ترتیب، نظر کسانی از جمله دباغ
و شراب
که معتقدند این شهر یک‌بار توسط ایرانیان نابود گردید و باز از نو در ۶۸م برپا شد، نادرست است.
در۲۰۰م سپتیموس سوِروس برای بیت جبرین جایگاه شهری قائل شد و آن را الیوتروپولیس نامید.
سکه‌های یافت‌شده از آن زمان حاوی نام اوست.
بدین‌سان، رشد و گسترش این محل که از چندی پیش آغاز شده بود، توسط او شدت یافت و این شهر از لحاظ تجاری و ارتباطی جایگاه برتری به دست آورد.
مرکزیت آن آبادی در دورۀ باستان موجب شده بود تا موقعیت آبادی‌های دیگر را نسبت به آن بسنجند.
در دورۀ اسلامی، پس از واقعۀ
اجنادین (ه م) و فتح آن، به عنوان شهری در جند
فلسطین، هنوز مرکز ناحیه‌ای نستباً وسیع
و بر سر راه بیت المقدس ـ
غزه، شهر بازاری آبادی‌های پیرامونی به‌شمار می‌آمد.
مقدسی فاصلۀ آن را تا غزه یک مرحله معرفی می‌کند
و
یعقوبی آن را شهری قدیمی، و اهالی آن را از طایفۀ
جذام برمی‌شمارد.
موقعیت مناسب این شهر موجب شد تا صلیبیان در آنجا در ۱۱۳۴-۱۱۳۵م برای مقابله با
مسلمانان دژی برپا سازند
این دژ ظاهراً به هنگام
فتح این شهر و بازپس‌گیری آن از دست صلیبیان توسط
صلاح‌الدین ایوبی ویران شد
دمشقی (۶۵۴-۷۲۷ق/۱۲۵۶-۱۳۲۷م) آن را یکی از آبادی‌های مهم واقع در میان دو ناحیۀ کوهستانی و ساحلی نام می‌برد.
بیت جبرین در دورۀ قیمومت، یکی از آبادی‌های شهرستان الخلیل به حساب می‌آمد
در ۱۹۱۲م این آبادی هزار نفر جمعیت (
مسلمان) داشت که در ۱۹۲۲ و ۱۹۳۱م به ترتیب به ۴۲۰‘۱ و ۸۰۴‘۱ نفر افزایش یافت.
در ۱۹۳۱م جمعیت این آبادی (۹۱۷ مرد و ۸۸۷ زن) در ۳۶۹ واحد مسکونی زندگی می‌کردند
در ۱۹۴۵م شمار ساکنان بیت جبرین به ۴۳۰‘۲ نفر رسید که همگی
عرب و مسلمان بودند
کل اراضی بیت جبرین در همان زمان حدود ۱۶۹‘۵ هکتار (۱۸۵‘۵۶ دونم) بود
که حدود ۳ هزار هکتار را زمین‌های زراعی تشکیل می‌داد و از این مقدا حدود ۹۰۸‘۲ هکتار آن زیر کشت غلات بود. بیشتر این اراضی (۹۰٪) در اختیار اعراب قرار داشت.
دیگر محصولات این آبادی
زیتون (۳۲۲هکتار) و برخی درختان میوه بود
اسرائیلی‌ها در ۱۹۴۸م/۱۳۲۷ش اراضی بیت جبرین را
تصرف، و اهالی را از خانه خود اخراج کردند و آنجا را ویران ساختند.
بیت‌جبرین در این زمان دارای ۰۱۷‘۳ نفر جمعیت (عرب) بود که در ۷۵۴ واحد مسکونی زندگی می‌کردند.
اسرائیلی‌ها در ۱۹۴۹م در نزدیکی بخش مسکونی، در یک کیلومتری شمال آن، آبادی یهودی‌نشین بیت‌گوورین (بیت جفرین) را بر ۱۶۹‘۵ هکتار ۱۸۵‘۵۶ دونم) از اراضی بیت جبرین برپا ساختند
در پایان سال ۱۹۷۰م جمعیت این آبادی یهودی‌نشین ۱۲۰نفر بود
برخی از علما و دانشمندان با عنوان
جبرینی به این آبادی منسوب‌اند.
از آن میان، می‌توان از محمد ربنر‌نبهان ربنر‌عمر ربنر نبهانر جبرینی (د۷۴۴ق) نام برد.
آرامگاه
صحابی تمیم‌داری (ابورقیه) در این شهر بود.
در بیت جبرین آثاری از گذشته، از جمله یک
کلیسا، چند مقبره و آثار مشابه برجای مانده است
ویرانه‌های
قوقا،
بقره،
عراق‌الشارات،
ام‌مالک و
عطار در اطراف بیت جبرین قرار داشت
.
بیت‌جبرین همچنین عنوان ناحیه‌ای بود که آن را
وادی الافرنج نامیده‌اند.
جغرافی‌نویسان مسلمان پیوسته از آن با عنوان کوره (ناحیه) و شهر مرکزی آن نام برده‌اند.
این ناحیه که در دورۀ رومیان شامل ۵۸ آبادی بود،
بعدها تا اواخر
دورۀ عثمانی به عنوان ناحیه‌ای از ولایت الخلیل به‌شمار می‌رفت
در این زمان، این ناحیه دارای ۱۲ آبادی بود
که از آن میان، می‌توان از آبادی‌های
دورا،
بنی‌نعیم،
ترقومیا،
ادنا و
زکریا نام برد
(۱) ابن اثیر، الکامل.
(۲) ابن تغری بردی، النجوم.
(۳) ابن خردادبه عبیدالله، المسالک و الممالک، ترجمۀ حسین قره‌چانلو، تهران، ۱۳۷۰ش.
(۴) ابن رسته احمد، الاعلاق النفیسة، لیدن، ۱۸۹۱م.
(۵) ابن فقیه احمد، مختصر کتاب البلدان، لیدن، ۱۳۰۲ق/۱۸۸۵م.
(۶) ابوفرده فائزاحمد، موسوعة عشائر و عائلات فلسطین، عمان، ۱۹۹۱م.
(۷) بلاذری، احمد، فتوح البلدان، لیدن، ۱۸۶۵م.
(۸) دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، عمان، ۱۹۷۶م.
(۹) دباغ مصطفیٰ مراد، القبائل العربیة و سلاثل‌ها فی بلادنا فلسطین، بیروت، ۱۹۸۶م.
(۱۰) دمشقی محمد، نخبة الدهر، به کوشش مرن، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
(۱۱) دیب فرج‌الله صالح، معجم معانی و اصول و اسماءالمدن و القری الفلسطینیة، بیروت، ۱۹۹۱م.
(۱۲) زیاده نقولا، فلسطین من‌الاسکندر الی الفتح العربی الاسلامی، موسوعۀ خاص، ج۳.
(۱۳) شراب محمد محمد، معجم بلدان فلسطین، بیروت، ۱۹۸۷م.
(۱۴) عبدالمؤمن بن عبدالحق، مراصد الاطلاع، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
(۱۵) قرآن کریم.
(۱۶) مقدسی محمد، احسن التقاسیم، ترجمۀ علینقی منزوی، تهران، ۱۳۶۱ش.
(۱۷) هروی علی، الاشارات الیٰ معرفة الزیارات، به کوشش سوردل، دمشق، ۱۹۵۳م.
(۱۸) یاقوت، بلدان.
(۱۹) یعقوبی احمد، البلدان، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
(۲۰) All That Remains: The Palestinian Village Occupied and Depopulated by Israel ۱۹۴۸، ed W Khalidi، Washington، ۱۹۹۲.
(۲۱) Beyer G، Die Kreuzfahregebiete von Jerusalem und SAbraham Hebron، Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins، Leipzig، ۱۹۴۲، vol LXV.
(۲۲) Beyer G، Das Stadtgebiet von Eleutheropolis im ۴ Jahrhundert n Chr Und seine Grenznachbarn، ibid، ۱۹۳۱، vol LIV.
(۲۳) EI۲.
(۲۴) Elliger K،» Die Heimat des Propheten Micha «، Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins، Leipzig، ۱۹۳۴، vol LVII.
(۲۵) Hadawi S، Village Statistics ۱۹۴۵، Beirut، ۱۹۷۰.
(۲۶) Josephus، Jewish War، tr H St J Thackeray، London، ۱۹۶۶-۱۹۶۹.
(۲۷) Judaica.
(۲۸) Matthews، Ch D، Palestine-Mohammedan Holy Land، New Haven، ۱۹۴۹.
(۲۹) Nakhleh I، Encyclopedia of the Palestine Problem، New York، ۱۹۹۱.
(۳۰) Pauly.
(۳۱) Smith GA، The Historical Geography of the Holy Land، London، ۱۹۷۴.
(۳۲) Thomsen P،» Neue Beiträge und Funde zur Orts- und Landeskunde von Syrien und Palästina «، Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins، ۱۹۴۲، vol LXV.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ص۵۳۳۲، برگرفته از مقاله «بیت جبرین».
