بیرام پاشا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بِیْرامْ پاشا، یا بایرام پاشا (د ۱۰۴۸ق/۱۶۳۸م)، دولتمرد و صدر اعظم
دولت عثمانی در زمان فرمانروایی مراد چهارم، هفدهمین سلطان عثمانی (سل ۱۰۳۲-۱۰۵۰ق/۱۶۲۳-۱۶۴۰م).
وی در
استانبول متولد شد و مدارج ترقی را در تشکیلات ینی‌چری‌ها پیمود و به مقام فرماندهی این سپاه نیز رسید
مدتی نیز والی
مصر و سپس بیگلر بیگی روم ایلی شد.
بیرام پاشا در منصب اخیر اصلاحاتی در شیوۀ زمین‌داری
دولت عثمانی به عمل آورد و به همین سبب، مورد توجه مراد چهارم قرار گرفت
و مقام‌های عالی‌تر یافت و سرانجام قائم‌مقام استانبول شد و سپس قائم‌مقامی صدارت یافت و آن‌گاه در
رمضان ۱۰۴۶ /فوریۀ۱۶۳۷ به جای محمد پاشا (صدراعظم معزول) به مقام صدارت رسید.
و «مهر وزارت و افسر سرعسکری» بدو رسید.
وی پس از دریافت فرمان صدارت، از سوی سلطان عثمانی مامور به لشکرکشی به
بغداد و بازپس گرفتن آن‌جا از دست ایرانیان شد؛ از این‌رو، برای تهیۀ مقدمات لشکرکشی به راه افتاد و در شهرهای میان راه، چون آماسیه و نیکده به فعالیت‌های عمرانی دست زد
و سرانجام، پس از تامین آذوقه و مهمات لشکرکشی در قارص و ارزروم به آماسیه بازگشت.
سلطان مراد در
ذیحجۀ ۱۰۴۷/آوریل ۱۶۳۸ از اُسکودار در استانبول به سوی بغداد حرکت کرد.
بیرام پاشا در محل اینونی به استقبال سلطان رفت و به او ملحق شد
و از آن‌جا آهنگ بغداد کردند، اما در محلی به نام جُلّاب، بیرام‌پاشا به طور ناگهانی درگذشت.
جنازۀ او به استانبول حمل، و در تکیه‌ای که برای پیروان
طریقت نوریۀ زینبیه احداث کرده بود و خود به آن طریقت ارادت داشت، به خاک سپرده شد.
از حوادث مهم ایام او
قتل نفعی شاعر هجوگوی آن عصر است که گفته‌اند: بیرام پاشا در آن دست داشته است، زیرا مورد هجو او قرار گرفته بود. اگرچه قتل شاعر با فتوای علما صورت گرفت، اما به هر حال این امر با نقطۀ ضعفی برای بیرام پاشا شمرده‌اند.
بیرام پاشا به امور خیریه و عام‌المنفعه علاقه‌مند بود، چنان‌که مجتمعی را که امروزه به نام او معروف است، خود او در محلۀ خاصگی در
استانبول بنا کرده است. این مجتمع شامل مدرسه و کتابخانه، مکتب صبیان (ابتدایی)، تکیه، چشمه، سبیل، دکان و... است. این مجموعه که نمونه‌ای از معماری عثمانی در سدۀ ۱۱ق/۱۷م به شمار می‌رود، اثر قاسم آغا معمار معروف آن زمان است. تکیۀ این مجموعه به تکیۀ قدم شریف نیز معروف است. وجه تسمیه آن به علت جای پایی در آنجاست که به
حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) منسوب است. این تکیه در طول زمان مورد استفادۀ طریقت‌های مختلف نظیر
قدیریه،
بایرامیه،
همتیه،
خلوتیه و ... بوده است.
(۱) شیخی، محمدافندی، وقایع الفضلاء (ذیل الشقائق النعمانیة)، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
(۲) عطایی، عطاءالله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
(۳) نعیما، مصطفیٰ، تاریخ، استانبول، ۱۲۸۳ق.
(۴) Ayvansarâyî، H H، Mecmuâ-I tevârih، Istanbul، ۱۹۸۵.
(۵) Erünsal، I E، Türk kütüphaneleri tarihi، Ankara، ۱۹۸۸.
(۶) Hammer-Purgstall، J، Geschichte des osmanischen Reiches، Gratz، ۱۹۶۵.
(۷) Türkiye diyanet vakfi İslâm ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۹۲.
(۸) Uzunçarşılı، İ H، Osmanli tarihi، Ankara، ۱۹۸۳.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بیرام پاشا»، شماره۵۳۵۷.
