تاریخ لرستان روزگار پهلوی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاریخ لرستان روزگار پهلوی اثر علیرضا ولی زاده معجزی است که نخستین روایت
جامعه لرستان از درون درباره عملکرد دودمان پهلوی، به ویژه پهلوی اول می‌باشد. همچنین کتاب حاوی دقیق‌ترین روایت منتشر شده، درباره عملیات
ارتش پهلوی در منطقه لرستان است.
کتاب، پس از مقدمه و یادداشت، در سه بخش تنظیم شده است. بخش اول از کودتای ۱۲۹۹ ش تا
سلطنت رضا شاه ۱۲۹۹- ۱۳۰۴ ش، شامل شش فصل، بخش دوم، لرستان در زمان رضا شاه در هشت فصل، بخش سوم، لرستان از تبعید رضا شاه تا ملی شدن صنعت نفت در پنج فصل می‌باشد، در پایان کتاب یادداشت‌هایی از این سه بخش کتاب ذکر شده است.
این کتاب، جلد دوم تاریخ
لرستان روزگار قاجار است که در سال ۱۳۸۰ ش از سوی همین ناشر به بازار آمد. نوشته‌های معجزی در روند تاریخ نگاری لرستان دارای جایگاه ویژه‌ای است و تنها با شناخت کلیت فرهنگ و تاریخ لرستان می‌توان به درکی درست و روشن از آثار او و ارزش آن‌ها دست یافت.
اثر معجزی به سبب این که نویسنده در متن حوادث قرار داشته و آن چه را نوشته یا خود
تجربه کرده و یا بی واسطه از قهرمانان آن، شنیده است، ارزش و اهمیت فراوانی دارد. دست کم در این کتاب نخستین روایت جامعه لرستان از درون درباره عملکرد دودمان پهلوی، به ویژه پهلوی اول یافت می‌شود.
همچنان که در جلد نخست به جای تاریخ مردم، حاکمان قاجار لرستان موضوع فصل‌های کتاب هستند، جلد دوم، نیز با طرحی مشابه در حقیقت تاریخ حاکمان پهلوی در
سرزمین یاد شده است. با این حال در جلد دوم، به وضع مردم و قهرمانان آن‌ها، و نیز قضاوت‌های درون جامعه لرستان درباره دولت و نظامیان توجه بیشتری شده است. تا جایی که باید آن را به عنوان یک روایت درونی کامل پذیرفت و در کنار نوشته‌های رزم آرا، امیراحمدی، اسناد شاه بختی و دیگر گزارش‌های پراکنده مطبوعات در بازآفرینی و
نقد تاریخ لرستان در روزگار پهلوی از آن استفاده نمود. این نگرش و اختلاف شریف الدوله و امیراحمدی، همان گونه که از زبان امیراحمدی جاری شده، در اثر معجزی نیز نقش بسته است و به خواننده تلقین می‌شود. واقعیت این است که مسئله لرستان نه آن چنان پیچیده و شوم بود که ادعا شده و نه آن‌هایی که در لرستان مقاومت کردند و خواهان حفظ وضع موجود بودند، قهرمانان مردم داری بودن که امروزه قابل دفاع باشند. همچنان که سرکوبی چند آشوب گر و یا اعدام چند خان سودجو و نا آگاه به منافع ملی را نباید، پیروزی چشم گیری برای امیراحمدی و ارتش
رضاخان دانست، اقدام ارتش را نیز نباید گناهی بزرگ و نابخشودنی قلمداد کرد. در واقع نباید تنها به وجه خونین و خشونت بار قضیه پرداخت و دیگر پی آمدهای نیک و بد آن را از نظر دور داشت.
برجسته‌ترین سرکرده لرها در روزگار مشروطه، نظرعلی خان امرایی بود که کورکورانه و از روی احساس پیرو سالارالدوله شده بود و چون انگشتری در دستان او می‌چرخید. از این رو باید گفت وجود رابطه میان سرکردگان لر و انگلیسی‌ها به دلایل بسیار افسانه‌ای ساخته امیراحمدی و دربار پهلوی بوده است. بزرگ نمایی خطر لرستان و قدرت افسانه‌ای لرها، تنها توجیهی برای خشونت ارتش در لرستان و درخشان جلوه دادن کارنامه ارتش جوان در برقراری امنیت
کشور بود. به گونه‌ای که در کتاب حاضر اشاره شده است و در اسناد بر جای مانده از روزگار پهلوی اول نیز مشاهده می‌شود. قدرت افسانه‌ای لرها رویایی بیش نبود و بیشتر خوانین حاضر به همکاری با دولت بودند. تنها بیرانوندها همکاری خود را منوط به رسمیت یافتن مالکیت شان بر املاک سیلاخور می‌دانستند و به سبب پافشاری بر این خواسته نیز تاوان سنگینی پرداختند. با این حال در مرکز،
قدرت و خطر خوانین لر از سوی سردمداران ارتش جوان صد چندان وانمود و تبلیغ می‌شد. حتی گروه نظامیان مستقر در منطقه به فرماندهی امیراحمدی، سرسختانه در برابر مصلحت اندیشی سیاسیون مقاومت می‌کردند، زیرا آن‌ها با فتح لرستان بهانه تبلیغی ارزشمندی برای استقرار قدرت پهلوی به دست می‌آورند. بنابراین باید مسئله حضور انگلیسی‌ها و نیز اختلاف نظرهای امیراحمدی و شریف الدوله را با دیدی فراتر از این نگریست.
در کتاب معجزی به
مهاجرت غیر بومیان به خرم آباد اشاره شده، این امر از جمله نقاط قوت اثر و نشان از تیزبینی نویسنده دارد. البته به این قضیه باید با دیدی ژرف تر نگریست، نه به عنوان یک مهاجرت ساده و معمول.
زیرا این مهاجرت یک رویداد موثر و قابل بحث در تاریخ معاصر لرستن غربی، به ویژه حوزه شهرستان
خرم آباد است که در نتیجه آن قشر جدیدی به نام دولتیان در طبقه اشراف منطقه شکل گرفت. این قشر در تحولات بعدی، به خصوص دگرگونی‌های سیاسی فرهنگی منطقه تاثیر فراوانی بر جای نهاد.
معجزی در کنار شنیده‌ها و دیده‌های خود، از اسناد و مکاتبات نیز بهره برده و آن چنان که شایع است، وی گنجینه‌ای منحصر به فرد از اسناد و مکاتبات تاریخی در دست داشته است. متاسفانه تاکنون خبر دسترسی در این باره منتشر نشده است، ولی بر پایه آن چه که از نوشته‌های والی زاده معجزی، دسترسی او به چنین گنجینه‌ای پرسش بر انگیز است، زیرا او که از مقاله‌های معمول و عادی مربوط به زندگی عبداللطیف طسوجی و یا سرانجام کار سالارالدوله در
مصر نمی‌گذرد، چگونه ممکن است از درج اسناد با اهمیتی از
تاریخ درگیری‌های پهلوی و لرها صرف نظر کند؟ وانگهی او تعداد انگشت شماری از مکاتبه‌ها و تلگراف‌ها را درج کرده است. پس یا موجودی او همین تعداد اسناد بوده که منتشر ساخته یا این که اسناد بیشتری در درست داشته و استفاده نکرده است، که در این صورت بسیاری از حقایق تاریخی را ناگفته باقی گذارده است.
گذشته از این، در برخی موارد نیز نتوانسته
تحلیل و تفسیری مناسب از اسناد به کار برده ارائه کند. به عنوان مثال مکاتبه‌های دلفان‌ها و امیراحمدی در ۱۳۰۱ را در سایه رقابت میان آن‌ها و خان طرهان باید بررسی کرد، نه ارائه «نمونه‌ای از سبک نامه نگاری ارتش» و یا «دخالت‌های امیراحمدی در امور منطقه دلفان».
به هر حال اثر معجزی با همه نقاط قوت و ضعف آن، دقیق‌ترین روایت منتشر شده، درباره اردوکشی ارتش پهلوی به منطقه لرستان است. ماجرای دستگیری شیخه، اختلاف میان سران بیرانوند، مقاومت‌های پراکنده و... به تفصیل و با زبانی شیرین که گاه فراتر از تاریخ و بیشتر به قصه گویی نزدیک می‌شود، در این کتاب بیان شده‌اند.
معجزی هر چه به پایان کار نزدیک تر می‌شود، رویدادها را به ایجاز و اختصار ثبت می‌کند. به عنوان نمونه بخش سوم کتاب، رویدادهای ده بیست را در بر دارد و نویسنده نیز در کوران حوادث قرار داشته، با این وجود از همه بخش‌های کتب فشرده تر است، در صورتی که در این زمینه اطلاعات بیشتری می‌توانسته ارائه نماید.
سازمان دهی کتاب که توسط مصحح فرهیخته صورت گرفته است، در کلیت بخش‌ها مناسب است؛ ولی در فصل‌ها پاره‌ای ایرادات جزیی به چشم می‌خورد، به عنوان نمونه بهتر بود، برخی فصل‌ها؛ از جمله فصل اول و دوم بخش اول در هم ادغام می‌شد. و یا در مورد رابطه عنوان‌ها با مطالب زیر آن در برخی موارد، هماهنگی وجود ندارد: مطالب گروه ایلی «بالاگریوه» در زیر عنوان «الشترودلفان» آمده است.
وسواس و تلاش مصحح گرامی در ارائه متنی قابل قبول به خوبی پیداست و یادداشت‌هایی هم که در پایان کتاب آمده، چشم گیر و راه گشا بوده و شایسته تقدیر است. با این حال در پاره‌ای موارد سهو و غلطهای تایپی انگشت شمار در کتاب دیده می‌شود.
فهرست مطالب کتاب در ابتدای آن و منابع و ماخذ کتاب در پایان آن
قید شده است. همچنین نمایه‌های اسامی افراد، اسامی ایلات و طوایف و مکان‌ها در پایان کتاب آمده است. به علاوه اسناد و تصاویر کتاب، در انتهای آن ذکر شده است.
نرم افزار تاریخ ایران اسلامی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
