• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تحنث (دانشنامه‌حج)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تَحَنُّث، در لغت به معنای بندگی و در اصطلاح به معنای خلوت گزینی برای عبادت است. برخی از خداپرستان قریش در کوه‌ها به عبادت مشغول می‌شدند. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) قبل از بعثت هر ساله به غار حرا برای عبادت می‌رفتند و در همان غار در اثر آن عبادت‌ها به مقام نبوت رسیدند. در شریعت اسلام اعتکاف شبیه همان تحنث است ولی رهبانیت تمام در دین اسلام نفی شده است.


«تحنُّث» مصدر باب تفعل، از ریشه «ح ـ ن ـ ث» یعنی گناه،
[۱] فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۳، ص۲۰۶.    
[۲] راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۶۰.    
[۳] محمدعلی نجار و دیگران، المعجم الوسیط، ج۱، ص۲۰۱، «حنث».    
به معنای بندگی، عبادت کردن،
[۴] جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۱، ص۲۸۰.    
[۵] زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۵، ص۲۵۵ «حنث».    
نیکوکاری،
[۶] زمخشری، اساس البلاغه، ج۱، ص۹۷، «حنث».    
[۷] ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۱۵۴.    
[۸] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۸۴.    
[۹] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص ۱۰۵.    
انجام کارهای دور‌کننده انسان از گناه،
[۱۰] محمدعلی نجار و دیگران، المعجم الوسیط، ج۱، ص۲۰۱.    
[۱۱] مصطفوی، حسن، التحقیق، ج۲، ص۲۹۰-۲۹۱، «حنث».    
و پرهیز از پرستش بت‌ها است.
[۱۲] جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۱، ص۲۸۰.    
برخی واژه‌شناسان، تحنُّث را از‌ اندک موارد کاربرد لفظ در خلاف معنای آن و به معنای خودداری از اصل معنا (گناه) دانسته‌اند.
[۱۳] جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ص۲۸۰.    
[۱۴] زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۵، ص۲۲۶.    


شماری از مستشرقان، تحنُّث را معرّب کلمه عبری «تحنوت» یا «تحنوث» به معنای اعتکاف و توجه به خدا دانسته
[۱۵] مونتگومری، ویلیام، محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فی مکه، ص۱۰۹-۱۱۰.    
[۱۶] جوادعلی، تاریخ العرب فی الاسلام، ج۷، ص۸.    
و رفتار پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را در پرتو روش راهبان یهودی و مسیحی یا پاره‌ای تجارب شخصی پنداشته‌اند
[۱۷] مونتگومری، ویلیام، محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فی مکه، ص۱۰۹.    
و در تداول لفظ تحنُّث یا رواج این سنّت در میان قریش پیش از اسلام تردید کرده‌اند و بر همین پایه، هر‌گونه ارتباط میان تحنُّث و تحنُّف یا حنفاء را انکار کرده‌اند.
[۱۸] حداد عادل و دیگران، دانشنامه جهان اسلام، ج۶، ص۶۸۵.    

در برابر، گروهی تحنُّث و تحنُّف را به یک معنا دانسته
[۱۹] زمخشری، اساس البلاغه، ج۱، ص۲۱۷.    
و حتی تحنُّث را شکل تبدیل یافته تحنُّف شمرده‌اند
[۲۰] ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۳۵.    
[۲۱] جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۱، ص۲۸۰.    
[۲۲] زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۳، ص۱۹۸-۱۹۹، «حنث».    
و باور دارند که تحنّث استمرار سنّتی حنیفانه است که برخی از قریش که به حنفاء شناخته می‌شدند، پی می‌گرفتند.
[۲۳] ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۳۵.    


بر پایه گزارش تاریخ‌نگاران و سیره‌نگاران، تحنُّث سنت برخی از قریش است که در ماه مبارک رمضان در غار حراء عبادت و تهجد نموده، فقیران را اطعام می‌کردند و سپس به طواف کعبه می‌پرداختند.
[۲۴] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۱۱۶.    
[۲۵] ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۳۵.    
[۲۶] طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص۳۰۰.    
بلاذری، عبدالمطلب، جد پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را پایه‌گذار این سنت در میان قریش می‌داند.
[۲۷] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۹۲.    
[۲۸] حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۳۸۲.    
از افرادی دیگر مانند ورقة بن نوفل و ابوامیة بن مغیره نیز در این شمار نام برده‌اند.
[۲۹] ابن حبیب، محمد، المنمق، ص۴۲۲.    
[۳۰] حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۲۳۷.    
برخی چون ابن هشام ضمن بیان ارتباط واژگانی تحنُّف و تحنُّث، این سیره را مربوط به حنفاء و افرادی از جمله زید بن عمرو بن نفیل دانسته‌اند که برای پرهیز از پرستش بت‌ها و آداب جاهلی و دور ماندن از آزار بت‌پرستان، به غار حراء می‌رفتند و به اطعام مساکین می‌پرداختند.
[۳۱] ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۱۵۱.    
[۳۲] ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۲۲-۲۳۲.
[۳۳] ابن حبیب، محمد، المنمق، ص۴۲۲.    
[۳۴] زریاب، عباس، سیره رسول الله، ص۷۹-۸۱.


پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هر سال پیش از بعثت، مدتی مجاور غار حراء بود
[۳۵] امام علی (علیه‌السلام)، نهج البلاغه، خطبه۱۹۲.    
[۳۶] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری، ج۱۰، ص۳۵۶.    
و در آن‌جا خلوت گزیده، به عبادت و تهجد می‌پرداخت و در آن هنگام و پس از بازگشت از حراء، فقیران را اطعام می‌نمود و پیش از بازگشت به خانه، کعبه را طواف می‌کرد.
[۳۷] ابن اسحاق، محمد، سیره ابن اسحق، ص۱۲۱.
[۳۸] ابن ‌سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۵۳.    
[۳۹] طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص۳۰۰.    

در باره چگونگی و علت تحنُّث پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، آگاهی‌های چندان در روایات در دست نیست؛ اما تحنُّث در همه یا بخشی از ماه رمضان و در غار حراء صورت می‌پذیرفت و بیشتر با توشه‌ای ‌اندک، معمولاً روغن زیتون و نان خشک، همراه بود.
[۴۰] حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۳۸۱.
بر پایه بیشتر گزارش‌ها، پیامبر به تنهایی درون غار می‌رفت و در آن‌جا بیتوته می‌کرد تا کنار عبادت، مجالی بیشتر برای تفکر و تامل داشته باشد.
[۴۱] طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص۳۰.
[۴۲] ابن ‌سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۵۳.
[۴۳] ابن هشام، السیرة النبویه، ص۳۶.
[۴۴] رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص۳۶.
روایاتی نیز از همراهی علی (علیه‌السلام) با پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در غار حراء حکایت دارد.
[۴۵] امام علی (علیه‌السلام)، نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.    
[۴۶] امین، سید‌ ‌محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۳۷۲.    
برخی روایاتی را که در باره همراهی حضرت خدیجه (سلام‌الله‌علیها) یا دیگران در این ایام آمده
[۴۷] ابن اسحاق، محمد، سیره ابن اسحق، ص۱۲۱.
[۴۸] ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۳۶-۲۳۷.    
[۴۹] طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص۳۰۰.    
[۵۰] المقریزی، تقی الدین، امتاع الاسماع، ج۱، ص۲۰.    
نشانگر همراهی تا محل تحنُّث یا برای بردن توشه و آب دانسته‌اند.
[۵۱] رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص۳۶.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هنگام آغاز وحی در غار تنها بود و از آن جا نزد خدیجه (سلام‌الله‌علیها) رفت.
[۵۲] ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۳۷.    
[۵۳] ابن ‌سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۵۳.    
[۵۴] رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص۳۶.

ابن حزم باور دارد هیچ کس رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را به این کار دستور نداده و ایشان این رفتار را با الگوگیری از کسی انجام نداده است
[۵۵] ابن حزم، جوامع السیرة النبویه، ص۳۶.    
[۵۶] جعفریان، رسول، سیره رسول خدا، ص۲۲۷.
؛ بلکه از ۱۰ سال پیش از بعثت، ندا و نور غیبی و آواز سنگ‌ها و درختان را می‌شنید تا پرده از دیدگانش کنار رفت. این‌که از عادت‌شکنی‌ها و دلیل‌های نبوت پیامبر (اِرهاصات) به شمار می‌آید،
[۵۷] ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۳۴-۲۳۵.
[۵۸] علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۳۹، ص۳۲۷-۳۲۸.    
او را به تفکر و ژرف‌اندیشی در باره جهان و انسان و آفریدگار هستی که انگیزه اصلی مجاورت در غار حراء بود، وامی‌داشت. از همین‌رو، وی در این مدت، بیشتر به تفکر و عبادت خدا و مشاهده کعبه مشغول بوده است.
[۵۹] حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۳۳۹.    
[۶۰] صالحی، محمد بن یوسف، سبل الهدی، ج۸، ص۷۴.    
خداوند این خلوت و تنهایی را برای او محبوب گرداند؛ به گونه‌ای که انوار معرفت بر قلب وی تابید و چیزی محبوب‌تر از این خلوت برایش نبود.
[۶۱] حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۳۳۷.    
در پی آن، حقایقی از جهان برایش کشف شد و سرانجام وحی رسالت در غار حراء بر او نازل گشت.

از تحنُّث یا اعتکاف پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پس از بعثت در مکه خبری در دست نیست.
[۶۲] موسوی بجنوردی، سید محمدکاظم، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۳۵۵.
ایشان در هر سه دهه ماه مبارک رمضان در مسجد مدینه اعتکاف انجام می‌داد.
[۶۳] شیخ کلینی، الکافی، ج۴، ص۱۷۵.    
تحنُّث قرابتی فراوان با اعتکاف دارد؛ از جمله این‌که هر دو خلوت‌گزینی برای تفکر و عبادت خداوند هستند که بهترین هنگام آن ماه مبارک رمضان است؛ ولی اعتکاف از دیدگاه شرعی دارای شرایط و احکام خاص مانند روزه و حضور دست‌کم سه روز در مسجد است.

تحنث از دیدگاه قصد و انگیزه و طول مدت و ارتباط با جامعه، با رهبانیت متفاوت است. رهبانیت هرگز از تایید اسلام و پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بهره نبرده و ایشان دین خود را بر پایه حنفیت سهل و آسان و نه رهبانیت خوانده
[۶۴] شیخ صدوق، الامالی، ص۱۲۳.    
[۶۵] ری‌شهری، میزان الحکمه، ج۲، ص۹۵۱.    
و افرادی چون ابوعامر راهب را به دلیل وارد کردن رهبانیت به دین ابراهیم حنیف، فاسق دانسته است.
[۶۶] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۷۶۹.    


۱. اساس البلاغه: زمخشری (م ۵۳۸ق)، به کوشش عبدالرحیم، دفتر تبلیغات.
۲. اعیان الشیعه: سید محسن امین (م۱۳۷۱ق)، به کوشش حسن امین، بیروت، دار التعارف.
۳. الامالی: طوسی (م۴۶۰ق)، قم، دار الثقافه، ۱۴۱۴ق.
۴. انساب الاشراف: بلاذری (م۲۷۹ق)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
۵. بحار الانوار: مجلسی (م۱۱۱۰ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
۶. تاج العروس: زبیدی (م۱۲۰۵ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
۷. تاریخ العرب فی الاسلام: جواد علی، قم، رضی، ۱۴۱۴ق.
۸. تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): طبری (م۳۱۰ق)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۹. تاریخ قرآن: محمود رامیار، تهران، امیر کبیر، ۱۳۴۶ش.
۱۰. التحقیق: مصطفوی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۴ش.
۱۱. جوامع السیرة النبویه: ابن حزم‌اندلسی (م۴۵۶ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه.
۱۲. دانشنامه جهان اسلام: زیر نظر حداد عادل و دیگران، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۷۸ش.
۱۳. دائرة المعارف بزرگ اسلامی: زیر نظر بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ، ۱۳۷۲ش.
۱۴. سبل الهدی: محمد بن یوسف صالحی (م۹۴۲ق)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
۱۵. السیرة الحلبیه: حلبی (م۱۰۴۴ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق.
۱۶. السیرة النبویه: ابن هشام (م۲۱۳ق./۲۱۸ق)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
۱۷. سیره ابن اسحق (السیر و المغازی): ابن اسحاق (م۱۵۱ق)، به کوشش زکار، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، ۱۳۶۸ش.
۱۸. سیره رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم): عباس زریاب خویی، تهران، سروش، ۱۳۷۰ش.
۱۹. الصحاح: جوهری (م۳۹۳ق)، به کوشش عطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق.
۲۰. الطبقات الکبری: ابن سعد (م۲۳۰ق)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
۲۱. العین: خلیل (م۱۷۵ق)، به کوشش مخزومی و سامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق.
۲۲. فتح الباری: ابن حجر عسقلانی (م۸۵۲ق)، بیروت، دار المعرفه.
۲۳. الکافی: الکلینی (م۳۲۹ق)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
۲۴. مجمع البیان: طبرسی (م۵۴۸ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
۲۵. محمد(ص) فی مکه: عبدالرحمن عبدالله شیخ حسین عیسی، قاهره، الهیئة المصریه، ۲۰۰۲م.
۲۶. المصباح المنیر: فیومی (م۷۷۰ق)، قم، دار الهجره، ۱۴۰۵ق.
۲۷. المعجم الوسیط: ابراهیم انیس و دیگران، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۵ش.
۲۸. مفردات: راغب (م۴۲۵ق)، به کوشش صفوان داودی، دمشق، دار القلم، ۱۴۱۲ق.
۲۹. المنمق: ابن حبیب (م۲۴۵ق)، به کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۵ق.
۳۰. میزان الحکمه: ری‌شهری، قم، دار الحدیث، ۱۴۱۶ق.
۳۱. نهج البلاغه: صبحی صالح، تهران، دار الاسوه، ۱۴۱۵ق.


۱. ↑ فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۳، ص۲۰۶.    
۲. ↑ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۶۰.    
۳. ↑ محمدعلی نجار و دیگران، المعجم الوسیط، ج۱، ص۲۰۱، «حنث».    
۴. ↑ جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۱، ص۲۸۰.    
۵. ↑ زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۵، ص۲۵۵ «حنث».    
۶. ↑ زمخشری، اساس البلاغه، ج۱، ص۹۷، «حنث».    
۷. ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۱۵۴.    
۸. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۸۴.    
۹. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص ۱۰۵.    
۱۰. ↑ محمدعلی نجار و دیگران، المعجم الوسیط، ج۱، ص۲۰۱.    
۱۱. ↑ مصطفوی، حسن، التحقیق، ج۲، ص۲۹۰-۲۹۱، «حنث».    
۱۲. ↑ جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۱، ص۲۸۰.    
۱۳. ↑ جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ص۲۸۰.    
۱۴. ↑ زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۵، ص۲۲۶.    
۱۵. ↑ مونتگومری، ویلیام، محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فی مکه، ص۱۰۹-۱۱۰.    
۱۶. ↑ جوادعلی، تاریخ العرب فی الاسلام، ج۷، ص۸.    
۱۷. ↑ مونتگومری، ویلیام، محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فی مکه، ص۱۰۹.    
۱۸. ↑ حداد عادل و دیگران، دانشنامه جهان اسلام، ج۶، ص۶۸۵.    
۱۹. ↑ زمخشری، اساس البلاغه، ج۱، ص۲۱۷.    
۲۰. ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۳۵.    
۲۱. ↑ جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۱، ص۲۸۰.    
۲۲. ↑ زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۳، ص۱۹۸-۱۹۹، «حنث».    
۲۳. ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۳۵.    
۲۴. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۱۱۶.    
۲۵. ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۳۵.    
۲۶. ↑ طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص۳۰۰.    
۲۷. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۹۲.    
۲۸. ↑ حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۳۸۲.    
۲۹. ↑ ابن حبیب، محمد، المنمق، ص۴۲۲.    
۳۰. ↑ حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۲۳۷.    
۳۱. ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۱۵۱.    
۳۲. ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۲۲-۲۳۲.
۳۳. ↑ ابن حبیب، محمد، المنمق، ص۴۲۲.    
۳۴. ↑ زریاب، عباس، سیره رسول الله، ص۷۹-۸۱.
۳۵. ↑ امام علی (علیه‌السلام)، نهج البلاغه، خطبه۱۹۲.    
۳۶. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری، ج۱۰، ص۳۵۶.    
۳۷. ↑ ابن اسحاق، محمد، سیره ابن اسحق، ص۱۲۱.
۳۸. ↑ ابن ‌سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۵۳.    
۳۹. ↑ طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص۳۰۰.    
۴۰. ↑ حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۳۸۱.
۴۱. ↑ طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص۳۰.
۴۲. ↑ ابن ‌سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۵۳.
۴۳. ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ص۳۶.
۴۴. ↑ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص۳۶.
۴۵. ↑ امام علی (علیه‌السلام)، نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.    
۴۶. ↑ امین، سید‌ ‌محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۳۷۲.    
۴۷. ↑ ابن اسحاق، محمد، سیره ابن اسحق، ص۱۲۱.
۴۸. ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۳۶-۲۳۷.    
۴۹. ↑ طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص۳۰۰.    
۵۰. ↑ المقریزی، تقی الدین، امتاع الاسماع، ج۱، ص۲۰.    
۵۱. ↑ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص۳۶.
۵۲. ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۳۷.    
۵۳. ↑ ابن ‌سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۵۳.    
۵۴. ↑ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص۳۶.
۵۵. ↑ ابن حزم، جوامع السیرة النبویه، ص۳۶.    
۵۶. ↑ جعفریان، رسول، سیره رسول خدا، ص۲۲۷.
۵۷. ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۳۴-۲۳۵.
۵۸. ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۳۹، ص۳۲۷-۳۲۸.    
۵۹. ↑ حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۳۳۹.    
۶۰. ↑ صالحی، محمد بن یوسف، سبل الهدی، ج۸، ص۷۴.    
۶۱. ↑ حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۳۳۷.    
۶۲. ↑ موسوی بجنوردی، سید محمدکاظم، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۳۵۵.
۶۳. ↑ شیخ کلینی، الکافی، ج۴، ص۱۷۵.    
۶۴. ↑ شیخ صدوق، الامالی، ص۱۲۳.    
۶۵. ↑ ری‌شهری، میزان الحکمه، ج۲، ص۹۵۱.    
۶۶. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۷۶۹.    


اباذر جعفری، دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «تحنث»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۳/۱۵.    


رده‌های این صفحه : تاریخ اسلام | سیره پیامبر
جعبه ابزار