تطبیق لغات جغرافیایی قدیم و جدید ایران (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تطبیق لغات جغرافیایی قدیم و جدید ایران»، کتابی است به
زبان فارسی که به موضوع تطبیق اسامی قدیمی اماکن و
شهرها و
کوه‌ها و
دریاها و
رودها و
صحراها و طوایف و غیره در
ایران با اسامی جدید آنها می‌پردازد.
انگیزه مولف از نگارش این اثر تطبیق نام شهرهای قدیم و جدید ایران است که در کتاب «
درر التیجان فی تاریخ بنی الاشکان»، منسوب به وی درج گردیده است؛ زیرا بسیاری از این نام‌ها در زمان نگارش اثر مزبور تغییر یافته‌اند یا اوضاع جغرافیایی آنها دگرگون شده است.
این کتاب در سال ۱۳۱۱ ه. ق. به نگارش درآمده است.
کتاب دارای مقدمه است که مطالب آن ضمن سه فصل ذیل بیان می‌گردد:
فصل اول: در جغرافیای قدیم.
فصل دوم: در فن اتونوگرافی.
فصل سوم: در باب السنه مختلف عهد قدیم.
در ادامه به موضوع اصلی کتاب؛ یعنی تطبیق اسامی شهرها و... به ترتیب
حروف الفبا پرداخته شده است.
کتاب همچنین دارای بخشی است که توسط مصحح بدان افزوده گشته است.
این کتاب در واقع تکمله‌ای است که مولف بر یکی از آثار خود به نام «درر التیجان فی تاریخ بنی الاشکان»، که کتابی است تاریخی و جغرافیایی، نگاشته است. از آنجا که بسیاری از شهرها و مکان‌هایی که در کتاب مزبور از آنها نام برده شده، در زمان مولف تغییر نام یافته بوده‌اند و یا این که از نظر جغرافیایی دچار تغییر و تحول شده بوده‌اند، مولف ناگزیر می‌شود با افزودن جزوه‌ای به آخر کتاب خود که حاوی مطابقت نام شهرهای قدیم و جدید ایران باشد، به حل این مشکل بپردازد.
از آن جا که کتاب مزبور در زمینه جغرافیای قدیم است، مولف مقدمه مختصری راجع به مطالب مهم جغرافیای قدیم و ریشه و خاستگاه این علم و پیدایش و زایش آن ضمن سه فصل بیان می‌دارد.
در فصل اول از مقدمه، مولف به توضیحی درباره جغرافیای قدیم که فرنگیان آن را «ژئوگرافی آنسین» می‌نامند، می‌پردازد.
در این فصل، همچنین از
یونانیان به عنوان اولین کسانی که نقشه کشی را ابداع نمودند و نیز از برخی از قدیمی‌ترین نقشه‌ها یاد می‌شود.
در فصل دوم، درباره فن «اتونوگرافی» که خود از آن به عنوان «معرفه الامم» و «انتشار البشر» یاد می‌کند، سخن می‌گوید. مقصود از این فن شناسایی طوایف ابنای جنس
بشر است. (شاید مراد از این فن همان
علم مردم شناسی باشد که امروزه متداول است.)
در فصل سوم، درباره زبان‌های گوناگون دوران قدیم بحث می‌شود. مولف، زبان‌های اصلی
دنیا را سه زبان معرفی می‌کند. یکی از این سه
زبان آن است که همه لغاتش مجرد است و مزید فیه ندارد و برای تغییر معانی هرگز چیزی بر اصل و جوهر کلمه افزوده نمی‌شود. این زبان را فرنگیان «مونوسیلاب» می‌نامند.
زبان دوم آن است که به واسطه افزودن و ملحق کردن بعضی حروف، جوهر کلمه تغییر می‌کند؛ یعنی حالت افعال مزید فیه عربی و اسماء مصغره و غیر آن را پیدا می‌کند. اروپاییان از این زبان با نام «آگ گه لوتینانت» یاد می‌کنند.
زبان سوم آن است که اشتقاق آن بسیار است و صیغ کثیره از یک مصدر در آن مشتق می‌شود و اسامی و صفات متعدد از یک اصل ساخته و مرکب می‌گردد. غربی‌ها این زبان را «فلکسیون» می‌نامند.
پس از این مقدمه، مولف به اصل مطلب، که نگارش لغات جغرافیایی و تطبیق و تعیین آنها است، به ترتیب حروف الفبا می‌پردازد.
از آن جا که مولف در تالیف این کتاب به نقل قول پارهای از مورخین و جغرافی دانان استناد کرده، مصحح لازم دیده شرح حال مورخین و علمای جغرافی معروف دنیا را که اکثرا در زمینه
تاریخ ایران صاحب نظر بوده‌اند، از آخر جلد اول دررالتیجان استنساخ کرده و به انتهای این کتاب بیفزاید. از این رو در این کتاب قسمتی هم با عنوان فرهنگ مورخین و جغرافی دانان گنجانده شده است.
کتاب دارای پاورقی‌هایی به قلم مصحح کتاب آقای میرهاشم محدث و نیز فهرست اماکن و... می‌باشد.
۱- آل داود، سیدعلی، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، صص ۳۵۸- ۳۶۳.
۲- مقدمه مصحح کتاب، آقای میرهاشم محدث.
۳- متن کتاب.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
