تقلید (مکارم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حکم کلی تقلید
منظور از تقلید
صفات مرجع
اختلاف نظر مجتهدین
شناخت اعلم
اگر شناخت اعلم ممکن نشود
راه های آگاهی از فتوای مجتهد
تغییر فتوای مجتهد
احتیاط واجب و مستحب
بقاء بر تقلید
تقلید از مجتهد مرده
یاد گرفتن احکام
اگر حکم مساله ای نداند
عمل بدون تقلید
اشتباه در بیان فتوای مجتهد
عدول
عمل به فتوای جدید
شک در صحیح بودن تقلید
تبعیض در تقلید
صدور فتوا توسط غیر مجتهد
حکم کلی تقلید بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۱- هيچ مسلمانى نمى تواند در اصول دين تقليد نمايد، بلكه بايد آنها را از روى دليل- به فراخور حال خويش- بداند ولى در فروع دين يعنى احكام و دستورات عملى، اگر مجتهد باشد (يعنى بتواند احكام الهى را از روى دليل به دست آورد) به عقيده خود عمل مى كند و اگر مجتهد نباشد بايد از مجتهدى تقليد كند، همان گونه كه مردم در تمام امورى كه تخصّص و اطّلاع ندارند، به اهل اطّلاع مراجعه مى كنند و از آنها پيروى مى نمايند.
و نيز مى تواند عمل به احتياط كند، يعنى در اعمال خود طورى رفتار نمايد كه يقين كند تكليف خود را انجام داده است، مثلًا اگر بعضى از مجتهدين كارى را حرام و بعضى مباح مى دانند آن را ترك كند و يا اگر بعضى، آن را مستحب و بعضى واجب مى دانند آن را حتماً به جا آورد، ولى چون عمل به احتياط مشكل است و احتياج به اطّلاعات نسبتاً وسيعى از مسائل فقهى دارد، راه براى توده مردم غالباً همان مراجعه به مجتهدين و تقليد از آنهاست.
« ملاك انجام عبادات و تكاليف شرعى از نظر قرآن و روايات رسيدن به« بلوغ شرعى» است. يكى از نشانه‌هاى بلوغ در پسران كامل شدن ۱۵ سال قمرى و وارد شدن در ۱۶ سالگى است؛ و در دختران كامل شدن ۹ سال قمرى و وارد شدن در ۱۰ سالگى است. هر سال شمسى ۱۱ روز بيشتر از سال قمرى است بنابر اين با محاسبه اين تفاوت و احتساب سال كبيسه، زمان بلوغ در پسران به سال شمسى حدوداً ۱۴ سال و ۶ ماه و ۲۰ روز و زمان بلوغ در دختران ۸ سال و ۸ ماه و ۲۵ روز مى‌باشد. براى آگاهى از ديگر نشانه‌هاى بلوغ به بخش محجورين در صفحه ۳۷۷ مراجعه شود.»
دختران با تمام شدن نُه سال قمرى بالغ مى شوند، ولى چنانچه قادر بر انجام برخى از تكاليف مثل روزه نباشند، انجام آن براى آنها واجب نيست. و اگر تا ماه رمضان سال بعد قادر بر قضاى آن هم نباشند، قضا نيز ندارد، ولى براى هر روز بايد فقيرى را سير كنند. و در مورد ازدواج احتياج به رشد جسمانى دارند. و در مورد تصرّف در اموال، رشد كافى اقتصادى نيز لازم است.
منظور از تقلید بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۲- حقيقت تقليد در احكام، استنادعملى به دستور مجتهد است، يعنى انجام اعمال خود را موكول به دستور مجتهد كند.
صفات مرجع بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۳- مجتهدى كه از او تقليد مى كند بايد داراى صفات زير باشد: مرد، بالغ، عاقل، شيعه دوازده امامى، حلال زاده و همچنين بنابراحتياط واجب عادل و زنده باشد. (عادل كسى است كه داراى حالت خداترسى باطنى است كه او را از انجام گناه كبيره و اصرار بر گناه صغيره باز مى دارد).
اختلاف نظر مجتهدین بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۴- در مسائلى كه مجتهدين اختلاف نظر دارند بايد از «اعلم» تقليد كند.
شناخت اعلم بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۵- «مجتهد» و «اعلم» را از سه راه مى‌توان شناخت:
اوّل: اين‌كه خود انسان اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد.
دوم: اين‌كه دو نفر عادل از اهل علم به او خبر دهند، به شرط اين‌كه دو نفر عالم ديگر برخلاف گفته آنها شهادت ندهند.
سوم: اين‌كه آنچنان در ميان اهل علم و محافل علمى مشهور باشد كه انسان يقين پيدا كند او اعلم است.
اعلم کسی است که در استخراج احکام شرعی از ادلّة شرعیّه داناتر باشد.
اگر شناخت اعلم ممکن نشود بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۶- هرگاه شناختن «اعلم» بطور قطع ممكن نشود، احتياط واجب آن است از كسى تقليد كند، كه گمان به اعلم بودن او دارد و در صورت شك ميان چند مجتهد و عدم ترجيح آنها از هركدام بخواهد مى تواند تقليد كند.
راه های آگاهی از فتوای مجتهد بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۷- براى آگاهى از فتواى مجتهد چند راه وجود دارد: اوّل، شنيدن از خود مجتهد يا ملاحظه دستخطّ او؛ دوم، ديدن در رساله اى كه مورد اطمينان باشد؛ سوم، شنيدن از كسى كه مورد اعتماد است؛ چهارم، مشهور بودن در ميان مردم بطورى كه سبب اطمينان شود.
تغییر فتوای مجتهد بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۸- اگر احتمال دهد فتواى مجتهد عوض شده، مى تواند به فتواى سابق عمل كند و جستجو لازم نيست.
احتیاط واجب و مستحب بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۹- در جايى كه مجتهد صريحاً فتوا ندارد، بلكه مى گويد احتياط آن است كه فلان گونه عمل شود، اين احتياط را «احتياط واجب» مى گويند و مقلّد يا بايد به آن عمل كند و يا به مجتهد مساوی یا مجتهدی که بعد از مرجع تقلید فرد، اعلم از دیگر مجتهدان باشد مراجعه نمايد ولی اگر فتواى صريحى داده، مثلًا گفته اقامه براى نماز مستحب است، سپس گفته احتياط آن است كه ترك نشود، اين را «احتياط مستحب» مى گويند و مقلّد مى تواند به آن عمل كند يا نكند. و در مواردى كه مى گويد «محلّ تامّل» يا «محلّ اشكال» است مقلّد مى تواند عمل به احتياط كند يا به ديگرى مراجعه نمايد. امّا اگر بگويد «ظاهر چنين است» يا «اقوى چنين است»، اين تعبيرها فتوا محسوب مى شود و مقلّد بايد به آن عمل كند.
بقاء بر تقلید بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۱۰- هرگاه مجتهدى كه انسان از او تقليد مى‌كند، از دنيا برود باقى ماندن بر تقليد او جايز است؛ بلكه اگر اعلم باشد واجب است، به شرط اين‌كه به فتواى او عمل كرده باشد.
تقلید از مجتهد مرده بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۱۱- عمل كردن به فتواى مجتهد مرده ابتداءً جايز نيست هرچند اعلم باشد بنابر احتياط واجب.
یاد گرفتن احکام بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۱۲- هركس بايد مسائلى را كه معمولًا مورد احتياج او واقع مى شود ياد گيرد يا طريقه احتياط آن را بداند.
اگر حکم مساله ای نداند بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۱۳- اگر مسأله اى پيش آيد كه حكم آن را نمى داند مى تواند عمل به احتياط نمايد، يا اگر وقت آن نمى گذرد صبر كند تا دسترسى به مجتهد پيدا كند، و اگر دسترسى ندارد يك طرف را كه بيشتر احتمال صحّت مى دهد انجام مى دهد و بعداً سؤال مى كند، اگر مطابق فتواى مجتهد بود صحيح است وگرنه بايد اعاده كند.
عمل بدون تقلید بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۱۴- هرگاه كسى مدّتى اعمال خود را بدون تقليد انجام داده، سپس تقليد كند، اگر اعمال سابق، مطابق فتواى اين مجتهد باشد صحيح است و گرنه نظر مرجع خود را دربارة آن سوال کرده و مطابق آن عمل می کند، همچنين است اگر بدون تحقيق كافى از مجتهدى تقليد نموده باشد.
اشتباه در بیان فتوای مجتهد بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۱۵- هرگاه كسى در نقل فتواى مجتهدى اشتباه كرده بايد بعد از اطّلاع، صحيح آن را بگويد، و اگر در منبر و سخنرانى گفته بايد آن را در جلسات مختلف تكرار كند تا كسانى كه به اشتباه افتاده اند از اشتباه درآيند، امّا اگر فتواى آن مجتهد تغيير كرده، اعلام تغيير بر او لازم نيست.
عدول بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۱۶- عدول، يعنى تغيير تقليد از مجتهدى به مجتهد ديگر، جايز نيست بنابر احتياط واجب، مگر آن‌كه مجتهد دوم اعلم باشد و اگر بدون تحقيق عدول كرده بايد بازگردد.
عمل به فتوای جدید بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۱۷- هرگاه فتواى مجتهد تغيير كند بايد به فتواى جديد عمل شود، امّا اعمالى را كه مطابق فتواى سابق عمل كرده (مانند عبادات يا معاملاتى كه انجام داده) صحيح است و اعاده لازم ندارد، همچنين اگر از مجتهدى به مجتهد ديگر عدول كند، اعاده اعمال سابق لازم نيست.
شک در صحیح بودن تقلید بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۱۸- هرگاه مدّتى تقليد كرده امّا نمى داند تقليد او صحيح بوده يا نه، نسبت به اعمال گذشته اشكالى ندارد، امّا براى اعمال فعلى و آينده بايد تقليد صحيح كند.
تبعیض در تقلید بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۱۹- هرگاه دو مجتهد مساوى باشند، مى توان بعضى از مسائل را از يكى و بعضى را از ديگرى تقليد كرد؛ ولی هرگاه در مساله ای به فتوای یکی عمل کرد، عمل به فتوای دیگری در آن مساله، جایز نیست.
صدور فتوا توسط غیر مجتهد بازگشت به ابتدای صفحه
مسأله ۲۰- فتوا دادن و اظهار نظر كردن در مسائل شرعى براى كسى كه مجتهد نيست (يعنى قادر به استنباط احكام از مدارك و دلايل آن نمى باشد) حرام است و هرگاه بدون اطّلاع اظهار نظر كند، مسؤول اعمال تمام كسانى است كه به گفته او عمل مى كنند.
