• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جعفر بن محمد بن ابراهیم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



جعفر بن محمد بن ابراهیم از نقبای مکه در سده چهارم قمری و از راویان بود. نسب ایشان به امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) می‌رسد. وی به القاب متفاوتی مشهور است، همچون: احمر عینه، جمال، سید جعفر علوی حسینی، ابوعبدالله الحیری، الشریف الصالح. از استادان وی در مکه، ابوالعباس عبیدالله بن احمد بن نهیک و از جمله شاگردانش، قاضی ابوالحسین محمد بن عثمان نصیبی، از مشایخ نجاشی بود. شیخ طوسی او را در ردیف راویانی که مستقیماً از امام معصوم (علیه‌السّلام) روایت نقل ننموده‌اند، ذکر کرده است. جعفر در مکه درگذشته و در همین شهر به خاک سپرده شده است.



ابوالقاسم جعفر بن ابی‌جعفر محمد بن ابراهیم بن محمد الیمانی بن عبیدالله بن امام موسی کاظم (علیه‌السّلام)، از علما و محدثان ساکن در مکه بود.


لقبش نظام‌الدین جمال
[۲] رجائی موسوی، سید مهدی، المعقبون من آل ابی‌طالب، ج۲، ص۱۸۷.
و معروف به احمر عینه بود.
[۴] مروزی ازورقانی، سيد عزيز‌الدين ابی‌طالب، الفخری فی انساب الطالبیین، ص۱۷.
گفته شده که به دلیل زیبایی چهره‌اش به جمال شهرت یافته و برخی نیز این لقب را به دلیل شغل جمالی او (شترداری) دانسته‌اند
[۵] بيهقی، ابوالحسن، لباب الانساب، ج۱، ص۲۴۱.
[۶] طقطقی، محمد بن علی، الاصیلی فی انساب الطالبیین، ص۱۹۰.
و فرزندانش به بنی‌جمال مشهور بوده‌اند. مادرش از فرزندان مالک بن انس بود.
[۷] کمونه حسينی، سيد عبدالرزاق، موارد الاتحاف فی نقباء الاشراف، ج۲، ص۱۷۱-۱۷۲.
در برخی منابع از او با عنوان سید جعفر علوی حسینی موسوی یاد شده است و در برخی منابع او را با کنیه و شهرت ابوعبدالله الحیری (منسوب به حیره) خوانده‌اند. ابن طقطقی او را با صفاتی مانند امیر، کریم، شجاع و دارای علم و سیادت ستوده
[۱۱] طقطقی، محمد بن علی، الاصیلی فی انساب الطالبیین، ص۱۹۰.
و محمد بن عثمان، استاد نجاشی، رجال‌شناس مشهور شیعی، که از ابوالقاسم جعفر بن محمد حدیث نقل کرده، از او با عنوان «الشریف الصالح» یاد کرده است. شیخ طوسی او را در ردیف راویانی که مستقیماً از امام معصوم (علیه‌السّلام) روایت نقل ننموده‌اند، ذکر کرده است.
[۱۵] حسينی تفرشی، سيد مصطفى، نقد الرجال، ج۱، ص۳۴۶.



درباره سکونت جعفر بن محمد، در شهرهای مختلف، گزارش‌های متفاوتی به دست رسیده است. بنا بر گزارش منابع انساب، وی نقیب سادات مکه بود
[۱۷] مروزی ازورقانی، سيد عزيز‌الدين ابی‌طالب، الفخری فی انساب الطالبیین، ص۱۷.
و بر اساس روایتی، در سال ۳۱۲ق، جعفر بن محمد بن قولویه قمی و ابوالحسین محمد بن عثمان و ابوالمفضل شیبانی در منزلش، در مکه، از او نقل حدیث می‌کرده‌اند.
[۱۸] رجائی، سید مهدی، المحدثون من آل ابی‌طالب، ج۱، ص۱۸۵.
با وجود این، منابع از او با لقب «مصری» نام برده‌اند. تعلکبری، به سال ۳۴۰ق در مصر، از او حدیث شنیده و اجازه دریافت کرده است و این نشان می‌دهد که او تا این سال زنده، و مدتی را در مصر ساکن بوده است. چنان‌که گفته شد برخی منابع نیز از او با لقب الحیری یاد کرده، اما درباره علت انتساب او به حیره، سخنی نرانده‌اند. از سوی دیگر می‌دانیم که جعفر در مکه درگذشته و در همین شهر به خاک سپرده شده است.
[۲۰] ابوسعيده، سید حسین، المشاهد المشرفه، ج۱، ص۱۷۴-۱۷۵.
اگر روایت حضور جعفر در مصر به سال ۳۴۰ق صحیح باشد، زمان وفات او را باید بعد از این سال و پس از بازگشت وی به مکه بدانیم.


از استادان وی در مکه، که ظاهراً از کودکی نزد وی تربیت شده و بیشتر احادیثش را از او نقل کرده است، ابوالعباس عبیدالله بن احمد بن نهیک است که کتاب‌های حدیثی اهل سنت، از جمله کتاب صلاة الکبیر، نوشته حریز بن عبدالله را نزد او خواند و از جمله شاگردانش، قاضی ابوالحسین محمد بن عثمان نصیبی، از مشایخ نجاشی بود.


منابع از فرزندان او با نام‌های حمزه، علی شعرانی، عبدالله، موسی، عبیدالله، ابوعلی اسماعیل و محمد یاد کرده‌اند که از آن میان، اسماعیل در مکه سکونت داشت.
[۲۳] طقطقی، محمد بن علی، الاصیلی فی انساب الطالبیین، ص۱۹۰.
[۲۴] اعرجی حسينی، سيد جعفر، الدر المنثور، ص۲۴۱.
از نوادگان او ابوجعفر محمد بن موسی بن محمد بن جعفر جمال است که در مصر سکونت داشت.
[۲۶] ابن عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب الصغری، ص۱۲۳.
از میان فرزندانش ابوالحسن موسی، که به ابن اعرابی مشهور بود و با عنوان صاحب الطوق از او یاد می‌شود، مدتی بر نواحی آذربایجان غلبه پیدا کرد و نسلش در شماخی، از شهرهای شیروان، منتشر است.
[۲۷] عبیدلی، محمد بن ابی‌جعفر، تهذیب الانساب، ص۱۵۸.
[۲۸] جامی نامقی، محمدحکیم، بحر الانساب، ج۱، ص۱۱۲-۱۱۳.
[۲۹] عمری، علی بن ابی‌الغنائم، المجدی فی انساب الطالبیین، ص۳۰۹.
ابن عنبه، از میان نوادگان او، به ابوالفاتک حسین مکی بن عبیدالله بن جعفر و محمد، پسر ابوعلی اسماعیل که در مکه قاضی و خطیب بود، اشاره کرده است.
[۳۱] عبیدلی، محمد بن ابی‌جعفر، تهذیب الانساب، ص۱۵۸.



(۱) الاصیلی فی انساب الطالبیین، محمد بن علی بن الطقطقی (م،۷۰۹ق)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۱۸ق.
(۲) اعیان الشیعه، سید محسن الامین (م،۱۳۷۱ق)، به کوشش سید حسن الامین، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق.
(۳) تهذیب الانساب و نهایة الاعقاب، محمد بن ابی جعفر العبیدلی، (م،۴۲۵ق)، تعلیق ابن طباطبا، تحقیق محمودی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۱۳ق.
(۴) جمهرة انساب العرب، علی بن احمد ابن خرم الاندلسی (م،۴۵۶ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۳ق.
(۵) الدر المنثور فی انساب المعارف و الصدور، سید جعفر اعرجی حسینی، تحقیق سیدحسین ابوسعیدة الموسوی، قم، مؤسسه عاشورا، ۱۴۲۷ق.
(۶) رجال الطوسی، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، به کوشش جواد قیومی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۵ق.
(۷) رجال النجاشی (فهرس اسماء مصنفی الشیعه)، احمد بن علی النجاشی (م،۴۵۰ق)، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
(۸) الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه، محمد بن عمر الفخر الرازی (م،۶۰۶ق)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۱۹ق.
(۹) عمدة الطالب الصغری فی انساب آل ابی‌طالب، احمد بن علی بن عنبه (م،۸۲۸ق)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۳۰ق.
(۱۰) عمدة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، احمد بن علی بن عنبه (۷۴۸-۸۲۸ق)، منشورات الشريف الرضی، امیر.
(۱۱) الفخری فی انساب الطالبیین، سید عزیز‌الدین ابی‌طالب مروزی ازورقانی (م. بعد از ۶۱۴ق)، تصحیح سید مهدی رجایی، مقدمه سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق.
(۱۲) کامل الزیارات، جعفر بن محمد بن قولویه (م،۳۶۷ق)، مكتبه الصدوق.
(۱۳) لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب، علی بن ابی القاسم ابن زید البیهقی (م،۵۶۵ق)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۲۸ق.
(۱۳) المجدی فی انساب الطالبیین، علی بن محمد علوی (م،۷۰۹ق)، به کوشش احمد مهدوی دامغانی، زیر نظر سید محمود مرعشی نجفی، مقدمه سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق.
(۱۴) المحدثون من آل ابی‌طالب، سید مهدی رجایی، قم، نشر الانساب التابعه، ۱۳۸۶ش.
(۱۵) مشاهد المشرفه، سید حسین ابوسعیده، بیروت، البلاغ، ۱۴۳۳ق.
(۱۶) المشجر الوافی، سید حسین ابوسعیدة الموسوی، قم، مؤسسه عاشورا، ۲۰۰۴ م.
(۱۷) المعقبون من آل ابی‌طالب، سید مهدی الرجائی الموسوی، قم، عاشورا، ۱۴۲۷ق.
(۱۸) موارد الاتحاف فی نقباء الاشراف، سید عبدالرزاق کمونه حسینی، نجف، مطبعة الآداب، ۱۳۸۸ق.
(۱۹) موسوعه طبقات الفقهاء، جعفر سبحانی، قم، مؤسسة الامام الصادق (علیه‌السّلام)، ۱۴۱۸ق.
(۲۰) نقد الرجال، مصطفی الحسینی التفرشی (قرن۱۱ق)، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۸ق.


۱. ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة الانساب العرب، ص۶۴.    
۲. رجائی موسوی، سید مهدی، المعقبون من آل ابی‌طالب، ج۲، ص۱۸۷.
۳. رازی، فخرالدین، الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه، ص۹۲.    
۴. مروزی ازورقانی، سيد عزيز‌الدين ابی‌طالب، الفخری فی انساب الطالبیین، ص۱۷.
۵. بيهقی، ابوالحسن، لباب الانساب، ج۱، ص۲۴۱.
۶. طقطقی، محمد بن علی، الاصیلی فی انساب الطالبیین، ص۱۹۰.
۷. کمونه حسينی، سيد عبدالرزاق، موارد الاتحاف فی نقباء الاشراف، ج۲، ص۱۷۱-۱۷۲.
۸. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص۱۸۳.    
۹. طوسی، محمد بن حسن‌، رجال الطوسی، ص۴۱۹.    
۱۰. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۵۰.    
۱۱. طقطقی، محمد بن علی، الاصیلی فی انساب الطالبیین، ص۱۹۰.
۱۲. نجاشی، ابوالعبّاس، رجال النجاشی، ص۱۴۸.    
۱۳. نجاشی، ابوالعبّاس، رجال النجاشی، ص۱۵۹.    
۱۴. طوسی، محمد بن حسن‌، رجال الطوسی، ص۴۱۹.    
۱۵. حسينی تفرشی، سيد مصطفى، نقد الرجال، ج۱، ص۳۴۶.
۱۶. رازی، فخرالدین، الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه، ص۹۲.    
۱۷. مروزی ازورقانی، سيد عزيز‌الدين ابی‌طالب، الفخری فی انساب الطالبیین، ص۱۷.
۱۸. رجائی، سید مهدی، المحدثون من آل ابی‌طالب، ج۱، ص۱۸۵.
۱۹. طوسی، محمد بن حسن‌، رجال الطوسی، ص۴۱۹.    
۲۰. ابوسعيده، سید حسین، المشاهد المشرفه، ج۱، ص۱۷۴-۱۷۵.
۲۱. نجاشی، ابوالعبّاس، رجال النجاشی، ص۳۲۷.    
۲۲. سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۴، ص۱۲۰.    
۲۳. طقطقی، محمد بن علی، الاصیلی فی انساب الطالبیین، ص۱۹۰.
۲۴. اعرجی حسينی، سيد جعفر، الدر المنثور، ص۲۴۱.
۲۵. ابن عنبه، سید جمال‌الدین، عمدة الطالب، ص۲۲۴.    
۲۶. ابن عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب الصغری، ص۱۲۳.
۲۷. عبیدلی، محمد بن ابی‌جعفر، تهذیب الانساب، ص۱۵۸.
۲۸. جامی نامقی، محمدحکیم، بحر الانساب، ج۱، ص۱۱۲-۱۱۳.
۲۹. عمری، علی بن ابی‌الغنائم، المجدی فی انساب الطالبیین، ص۳۰۹.
۳۰. ابن عنبه، سید جمال‌الدین، عمدة الطالب، ص۲۷۴.    
۳۱. عبیدلی، محمد بن ابی‌جعفر، تهذیب الانساب، ص۱۵۸.



مهدی فقیه بحرالعلوم، دانشنامه حج حرمین شریفین، برگرفته از مقاله "جعفر بن محمد بن ابراهیم"، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۰۹/۰۴.    



جعبه ابزار