جلال‌الدین تبریزی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جلال‌الدین تبریزی، از
مشایخ سلسله
سهروردیه در قرن هفتم است.
وی در
تبریز به دنیا آمد. تاریخ
تولد و نام
پدرش معلوم نیست. گفته شده است که پدرش نیز، مانند خود وی،
مرید بدرالدین ابوسعید تبریزی بود.
جلال‌الدین پس از وفات پدر به
بغداد رفت و مرید
شیخ شهاب‌الدین عمر سهروردی (متوفی ۶۳۳) شد.
وی به
بهاءالدین زکریا مُلتانی، که از مریدان و خلفای سهروردی بود، علاقه فراوانی داشت، چنانکه وقتی قرار شد بهاءالدین زکریا برای
تبلیغ تعالیم و آرای سهروردی به شبه قاره
هند برود، از سهروردی اجازه خواست تا او را همراهی کند.
بین بهاءالدین و
جلال‌الدین، وقتی به
نیشابور رسیدند، اختلاف افتاد.
تذکره‌نویسان درباره علت اختلاف آنها نقل کرده‌اند که چون
جلال‌الدین بسیار مشتاق دیدار با مشایخ بود، به دیدار
فریدالدین عطار (متوفی ۵۱۲) رفت و بسیار تحت تأثیر وی قرار گرفت تا حدی که همه چیز، حتی
مرشد خود، سهروردی، را فراموش کرد. وقتی این واقعه را برای بهاءالدین زکریا نقل کرد، او از
جلال‌الدین رنجید و مصاحبت با او را ترک کرد
و به
مُلتان رفت.
جلال‌الدین در
خراسان ماند، ولی بعد از مدتی به هند رفت.
وی در بدو ورود به هند، به
ملتان رفت و مدتی نزد بهاءالدین زکریا ماند، سپس به دهلی رفت و در آن‌جا با
قطب‌الدین بختیار کاکی (متوفی ۶۳۳) دیدار کرد.
غلام سرور لاهوری،
جلال‌الدین را، به دلیل مصاحبتش با قطب‌الدین بختیار، از خلفای
چشتیه نیز شمرده است.
اقامت
جلال‌الدین در
دهلی طولانی نبود، زیرا او نزد
شمس‌الدین اِلتُتْمِش (متوفی ۶۱۵)، حاکم دهلی و مرید قطب‌الدین بختیار، بسیار محترم بود و از این‌رو،
نجم‌الدین صغری، شیخ‌الاسلام دهلی، به
جلال‌الدین
حسد برد و به او
تهمت ناروا زد. آنگاه برای تحقیق در این امر، جمعی از عالمان و شیوخ وقت در دهلی گرد آمدند. در این محاکمه، بهاءالدین زکریا برای
حکمیت تعیین شد. وی در آغاز،
نعلین
جلال‌الدین را بوسید و در جریان محاکمه نیز بی‌گناهی او را اثبات کرد؛ از این‌رو، شمس‌الدین التتمش، نجم‌الدین صغری را از
شیخ‌الاسلامی خلع کرد.
جلال‌الدین که بسیار رنجیده خاطر شده بود، از دهلی به بدایون/ بداؤن و لکهنوتی رفت و به ارشاد مردم پرداخت و پس از مدتی به پَنْدُوه در بنگال رفت و مکتب
تصوفی سهروردیه را در آن‌جا رواج داد و مریدان بسیاری پیدا کرد. وی در آن‌جا
خانقاهی ساخت که آن را «
بندر دِیوا محل» می‌نامند.
تذکره‌نویسان درباره سال وفات
جلال‌الدین تبریزی اختلاف دارند و از این‌رو، تعیین تاریخ دقیق آن مشکل است.
غلام سرور لاهوری تاریخ آن را ۶۴۲ و مسعود حسن شهاب
۶۴۱ ذکر کرده‌اند.
مقبره او در پندوه، در قسمت شمالی بنگال، درگاه بزرگ یا درگاه بیست و دوهزار نام دارد، زیرا درآمد سالانه املاک
موقوفه این محل، ۰۰۰، ۲۲ روپیه بوده است.
آیین سالگرد وفات (عُرس) او هر سال در ۲۱ و ۲۲
رجب برگزار می‌شود.
رساله‌ای به نام شرح نود و نه نام (کبیر)، درباره اسمای الاهی، به او منسوب است.
(۱) محمد اکرم، آب کوثر، لاهور ۱۹۹۰.
(۲) حامد بن فضل‌اللّه جمالی، سیرالعارفین، دهلی ۱۳۱۱.
(۳) حسن بن علی حسن دهلوی، فوائد الفؤاد: ملفوظات خواجه نظام‌الدین اولیاء بدایونی، تصحیح محمد لطیف ملک، چاپ محسن کیانی، تهران ۱۳۷۷ش.
(۴) شمیم محمود زیدی، احوال و آثار شیخ‌بهاءالدین زکریا
ملتانی، راولپندی ۱۳۵۳ش.
(۵) عبدالحق دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، چاپ محمد عبدالاحد، چاپ سنگی دهلی ۱۳۳۲.
(۶) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
(۷) علی بن سعد قریشی، خلاصة الالفاظ جامع العلوم: ملفوظات حضرت سیدجلال‌الدین بخاری اچّی ملقب به مخدوم جهانیان، چاپ غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۷۱ش.
(۸) لعل‌بیگ بن شاه‌قلی سلطان لعلی بدخشی، ثمرات القدس من شجرات الانس، چاپ کمال حاج سیدجوادی، تهران ۱۳۷۶ش.
(۹) مسعود حسن شهاب، خطه پاک اوچ، لاهور ۱۹۶۷.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جلال‌الدین تبریزی»، شماره۴۷۵۸.
