حدیث مرفوع و مرسل و مقطوع و موقوف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حدیث مرسل،
حدیث موقوف،
حدیث مقطوع،
حدیث منقطع،
حدیث.
پرسش: در
تفسیر تسنیم (ج۳، ص۵۰۷) چهار قسم از روایات بیان شده است: مرفوع، مقطوع، موقوف، و مرسل. خصوصیت و معنای هر کدام از اینها چیست و فرقشان با دیگری کدام است؟
پاسخ اجمالی: مرفوع، حدیثی است که از وسط، یا آخر
سند آن یک
راوی یا بیشتر افتاده باشد، ولی با تصریح به لفظ "رفع". مرسل، حدیثی است که دچار ارسال و حذف اسناد باشد، اعم از این که همه راویان یا شماری از آنان حذف شده باشند. به روایتی که سلسله سند آن به
صحابی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یا مصاحب امام (علیه‌السّلام) منتهی شود، موقوف می‌گویند. به روایتی که سلسله سند آن به یکی از
تابعین منتهی شود، مقطوع می‌گویند. اختلاف این اصطلاحات در این است که، برخی ناظر به
انقطاع سند و برخی دیگر ناظر به اتصال آن هستند.
محدثان و راویان، احادیث را از جنبه‌های مختلف به چند دسته تقسیم کرده‌اند که اساسی‌ترین و پر کاربردترین تقسیم آن، تقسیم چهار گانه:
صحیح،
حسن،
موثق و
ضعیف است. این احادیث چهارگانه یک اصطلاحات مشترک دارند؛ نظیر
مشهور،
غریب،
مجمل،
مبین و... که بر تمام روایات صحیح، حسن، موثق و ضعیف صادق است؛ اما اصطلاحاتی؛ مانند موقوف، مقطوع، مرسل و... از جمله اصطلاحات مخصوص خبر ضعیف‌اند. در این اصطلاحات برخی ناظر به انقطاع سند و برخی دیگر ناظر به اتصال آن هستند.
از آن جا که انقطاع سند می‌تواند از آغاز، یا وسط، یا آخر سند و به صورت حذف یک راوی، یا بیشتر باشد، برای هر نوع از انقطاع سند، اصطلاح خاصی وضع کرده‌اند که ما در این جا به تناسب پرسش به دو مورد آن اشاره می‌کنیم.
حدیث مرفوع، حدیثی است که از وسط، یا آخر سند آن یک راوی یا بیشتر افتاده باشد، ولی با تصریح به لفظ "رفع"؛ مثل این که بگوید: روی
الکلینی، عن علی بن ابراهیم، عن ابیه، رفعه الی ابی عبدالله (علیه‌السّلام) که در این سند، میان پدر
علی بن ابراهیم قمی؛ یعنی
ابراهیم بن هاشم، تا
امام صادق (علیه‌السّلام) یک یا چند راوی حذف شده و به لفظ "رفع" نیز تصریح شده است.
گاهی نیز مرفوع به حدیثی گفته می‌شود که در آن
قول یا
فعل و یا
تقریری به
معصوم (علیه‌السّلام) نسبت داده شود، اعم از این که سند آن، مقطوع، مرسل یا غیر اینها باشد.
صاحب کتاب علم حدیث می‌گوید:
آیت‌الله مامقانی (رحمة‌الله‌علیه) معتقد است گرچه این کلمه (مرفوع) در معنای دوم بیشتر به کار برده می‌شود، اما
استعمال آن در معنای اول، در کتب فقه شایع‌تر است.
مرسل از ریشه "ارسل الدابه" به معنای برداشتن قید و بند از چهارپا آمده است، گویا در حدیث مرسل با حذف سند قید ربط حدیث برداشته شده است.
مرسل دارای دو اصطلاح است.
هر حدیثی است که دچار ارسال و حذف اسناد باشد، اعم از این که همه راویان یا شماری از آنان حذف شده باشند. مرسل به این معنا شامل اصطلاح نخست مرفوع؛ یعنی حدیث منتسب به معصوم، موقوف (روایت صحابی)، مقطوع (روایت تابعی)؛
معلق (حذف آغاز سند)، منقطع (حذف یک راوی از وسط سند) و
معضل (حذف بیش از یک راوی از وسط سند) می‌شود.
مرسل به این معنا حدیثی است که تابعی بدون ذکر واسط (صحابی) از
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل کند؛ مانند این که
سعید بن مسیب که از تابعان است، بگوید پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین فرموده است.
مفهوم متداول این اصطلاح همان معنای نخست است.
از آن جا که اتصال سند می‌تواند به صحابی پیامبر یا یکی از تابعین منتهی شود، برای هر نوع از
اتصال سند، اصطلاح خاصی وضع کرده‌اند که ما در این جا به تناسب پرسش به دو مورد آن اشاره می‌کنیم.
به روایتی که سلسله سند آن به صحابی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یا مصاحب امام (علیه‌السّلام) منتهی شود، موقوف می‌گویند. روایت موقوف به دلیل اعتبار صحابه در بسیاری از موارد از نگاه
اهل سنت حجت است، اما
محدثان شیعه روایت موقوف را تنها زمانی که صدور آن از طریق قراین از معصوم (علیه‌السّلام) ثابت شود، حجت می‌دانند.
به روایتی که سلسله سند آن به یکی از تابعین منتهی شود، مقطوع می‌گویند. این اصطلاح بیشتر در روایات اهل سنت رایج است. حدیث مقطوع مانند موقوف به رغم اتصال سند، از نظر محدثان شیعه فاقد حجیت است. در حقیقت مقطوع همان موقوف است، منتهی از تابعی و یا کسی که در حکم او است؛ مانند مصاحبین و یا تابعین مصاحبین ائمه (علیه‌السّلام) روایت کند، نه از صحابی. بدیهی است این گونه اقوال و افعال، عدم انتسابش به معصوم روشن‌تر و وضعش از موقوف بدتر خواهد بود.
بیشترین کاربرد این اصطلاحات در
فقه است؛ برای این که فقها بتوانند صحت و سقم روایات را در انتساب به معصوم (علیه‌السّلام) تشخیص دهند، تا بتوانند به گفته‌های راویان
اعتماد کرده و
احکام فقهی را از روایات معصومان (علیه‌السّلام) استخراج کنند.
۱.
زین العابدین قربانی،
علم حدیث و نقش آن در شناخت و تهذیب حدیث.
۲.
عیسی ولایی،
فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول .
۳.
علی نصیری،
آشنائی با علوم حدیث.
۴.
محمد صنقور،
المعجم الاصولی .
سایت اسلام کوئست، برگرفته از مقاله "تعریف احادیث مرفوع، مرسل، مقطوع و موقوف چیست و چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟"، تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۱/۲۳.
