حق رفاه زندانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حق رفاه زندانی از مباحث فقهی و حقوقی مربوط به
حقوق زندانی و درباره حق رفاه زندانی بحث می‌کند. بعضی از عبارات روایت
دعائم الاسلام به حق رفاه زندانی و رفتن به فضای باز زندان برای گردش اشاره دارد. برخی از معاصران و پیش از او نویسندۀ
احکام السجون به این حق تصریح کرده‌اند و در این باره به حبس اسیران جنگی در خانه‌های معمولی توسط
پیامبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) استشهاد شده است.
۱. کتاب علی حول ابن هرمة: و مر باخراج اهل السجن فی اللیل الی صحن السجن لیتفرّجوا …؛
نامۀ
حضرت علی دربارۀ ابن هرمه: دستور بده در شب، زندانیان را به حیاط زندان بیاورند تا گردش کنند …
۱.
ولایة الفقیه: بر امام است به نیازهای زندانی از نظر غذا، دوا، هوای آزاد، لباس زمستانی و تابستانی و سایر امکانات برسد…
۲. یکی از دانشمندان (راجع به مسکن زندانیان): لازم است ساختمان، دارای تسهیلات رفاهی باشد و آنان را از سرما و گرما حفظ کند.
بدین جهت است که ملاحظه می‌کنید
پیامبر اکرم زندانیان را در خانه‌های معمولی که سایر مردم در آن سکونت داشتند، جای می‌داد و از نظر نور و وسعت کمبودی نداشت حتی اسیران جنگی را که حکمشان قتل است در همان خانه‌های معمولی نگه‌داری می‌کرد گاهی آنان را میان
صحابه تقسیم می‌کرد و گاهی در یک خانه آنان را گرد می‌آورد مثل خانۀ زنی انصاری از
طایفۀ بنی نجار.
۴.
الخراج:
عمر بن عبد العزیز چنین نوشت: هیچ‌یک از مسلمانان را در زندان به زنجیر نکشید که نتواند ایستاده نماز بخواند و هیچ کس را شبانگاهان در قید نگه ندارید، مگر قاتلی که باید
قصاص شود. از زکات به مقدار کافی نان و خورشت به آنان بدهید و السلام.
[در جای دیگر دارد
] دستور بده مقدار مواد غذایی ماهانه ارزیابی شود و جیرۀ آنان را به صورت نقدی پرداز؛ زیرا اگر جیرۀ آنان را به صورت غیر نقدی
بدهی مسئولان زندان، نگهبانان و ماموران از آن می‌دزدند. این کار را به عهدۀ فردی نیکوکار و صالح بگذار تا نام‌های زندانیان نیازمند را یادداشت کند و نزد خود نگه‌دارد و ماهانه به ایشان جیره بپردازد. بدین صورت که می‌نشیند و یکی یکی نام‌ها را می‌خواند و پول را در دست او می‌گذارد. هر کس آزاد شده و رفته جیره‌اش بازگردانده می‌شود. جیره هر نفر ماهانه ده درهم است و همۀ زندانیان به جیره احتیاج ندارند. لباس زندانی در زمستان یک پیراهن و یک بالاپوش و در تابستان یک پیراهن و یک لنگ است به زنان هم به همان مقدار داده می‌شود و لباس آن‌ها در زمستان یک پیراهن و یک مقنعه و یک بالاپوش و در تابستان یک پیراهن و یک لنگ و یک مقنعه است…
۵.
سرخسی (دربارۀ کسی که بدهی خود را به تاخیر می‌اندازد): از این جهت گفته‌اند سزاوار است در جایی سخت بدون فرش و زیرانداز نرم زندانی شود …
۶.
سیّد سابق: سزاوار است زندان وسیع باشد و از
بیت المال به زندانی خرجی و به هر زندانی به قدر نیاز غذا و لباس بدهند. ندادن غذا و لباس، مسکن بهداشتی و مایحتاج عمومی به زندانی ستمی است که
خداوند بر آن مجازات خواهد کرد.
اینکه پیامبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله) اسیران را در خانه‌های عادی زندانی کرد شاید حکومت اسلامی در آن زمان امکانات مادی برای ساختن زندان نداشته است یا سیاست اقتضا می‌کرده در ابتدای حکومت زندان نسازند تا مردم در نظام اسلامی با خشونت و سخت‌گیری روبه‌رو نشوند یا در آن زمان احتیاجی به مکان‌های ویژه نبوده است یا تعداد زندانیان کم بوده است یا خانه‌های موجود کافی بوده است. از این رو، برخی از فقیهان ما- رضوان اللّه علیهم- تصریح کرده‌اند باید برای بعضی از زندانیان سخت‌گیری شود و در آسایش نباشند چنان که در بحث‌های آینده خواهد آمد. متاسفانه افرادی فریب شعارهای غربی‌ها دربارۀ تسهیلات رفاهی را- که ادّعا می‌کنند به زندانیان داده‌اند- خورده‌اند و می‌کوشند در مقابل آن ثابت کنند اسلام بهتر از آن را دارد؛ در حالی که توجه ندارند شعارهای اروپاییان دربارۀ حقوق بشر به ویژه زندانیان غالبا از قالب نوشته و کاغذ تجاوز نمی‌کند و حقیقت چیز دیگری است. علاوه بر این، ما نباید با هوا و هوس و با تاثیرپذیری از شعارهای فریبنده بخواهیم چیزی که از اسلام نیست به آن نسبت دهیم. ما باید به سرچشمه‌های خود اسلام نزدیک شویم و از آب زلال و گوارای آن بنوشیم بدون اینکه آن را با اساطیر و افسانه‌های غربیان و اروپاییان بیامیزیم و این اشتباهی است که ما در کتاب‌های جدید زیاد می‌بینیم.
آری، خوانندۀ محقق توجه دارد که اسلام، تسهیلات رفاهی را برای هر زندانی جنایتکار به وجود نمی‌آورد؛ زیرا فلسفۀ زندان با رفاه کامل منافات دارد؛ مثلا اسلام شخص توانگری را که در پرداخت بدهی مسامحه می‌کند زندانی می‌کند تا حقّ مردم را بدهد و معلوم است چنین فردی به تعهد خود عمل نمی‌کند، مگر اینکه در تنگنا قرار گیرد و از برخی مسائل رفاهی محروم شود. امّا اگر وضع او در زندان مثل بیرون یا بهتر باشد هرگز الزام فشاری برای پرداخت حق مردم نمی‌بیند. همچنین مرتد ملی و زن مرتد وقتی به دلیل ترک اسلام زندانی می‌شوند در صورتی از انحراف خود دست برمی‌دارند که زیر فشار قرار گیرند (البته شاید در کنار بحث و گفتگو و استدلال.) وگرنه انگیزه‌ای برای برگشت از ارتداد پیدا نخواهند کرد. البته دلیلی ندارد که فشار روی همۀ زندانیان باشد، مثل زندانی بدهکاری که مدّعی عسر است یا کسی که متهم به قتل است و …
• طبسی، نجم‌الدین، حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص۵۲۵-۵۲۸.
