خاندان بافضل حضرمی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بافضل حضرمی، خاندانی از
مشایخِ تَریم در
حضرموت که تبار خود را از تیره
سعدالعشیرة قبیله مَذْحِج می‌دانند.
«بافضل» ظاهراً از نام یکی از اجداد ایشان، موسوم به
فضل بن محمد بن عبدالکریم بن محمدِ فقیه، گرفته شده است که شجره نسب او فراتر از این معلوم نیست.
ظاهراً این خاندان در
تریم، تا حدود قرن نهم، در مسایل دینی مرجعیت تام داشتند؛ اما از آن پس
سادات با
عَلَوی جانشین آنان شدند.
خانواده بافضل تا دیر زمانی از
صوفیان و فقهای برجسته شناخته می‌شدند.
شاخه ای از آنان در قرون دهم ـ یازدهم در
عدن می‌زیستند.
مشهورترین فرد این شاخه، و احتمالاً مؤسس آن،
جمال الدین محمد بن احمد بن عبداللّه است که در تریم متولد شد و در عدن به عنوان مدرس شهرت یافت و مورد عنایت سلطان
عامر بن عبدالوهاب، حکمران طاهریِ
یمن، قرار گرفت. وی در ۹۰۳ در عدن درگذشت.
شاخه دیگری موسوم به بَلْحاجّ در شِحْر وجود داشت که محتملاً مؤسس آن
عبداللّه بن عبدالرحمن بن ابی بکر (متوفی ۹۱۸) بود.
این شخص صاحب چندین رساله در
فقه و
تصوف است که برخی از آن‌ها در خارج از وطن او نیز رواج یافت و مؤلفان دیگر شرحهایی بر آن‌ها نوشتند.
او در ضمن، میان حکمرانان آن ناحیه به حکمیت می‌پرداخت و صاحب نفوذ بود.
پسرش احمد، که جانشین وی شد، به «شهید» معروف است؛ زیرا در نبردی که در شِحْر با پرتغالیان درگرفت (۹۲۹/۱۵۲۳) کشته شد.
احتمال می‌رود که خانواده بافضل، پس از وی، به تریم بازگشته باشند؛ زیرا برادر احمدِ شهید، موسوم به حسین (متوفی ۹۷۹)، در تریم صوفی سرشناسی بوده و به طریقت شاذِلی تمایل داشته است.
زین العابدین (متوفی ۱۰۲۶)، پسر حسین، نیز از صوفیان و فقیهان تریم بوده است.
حسینِ دیگری، از نوادگان احمدِ شهید متولّد به سال ۱۰۱۹ در شحر، در طلب علم به عدن و
زَبید و
مکه و
مدینه سفر کرد؛ سپس به شحر بازگشت و به
هند و بار دیگر به مکه رفت.
در مکه مجاور شد و به تجارت
قهوه و
پارچه میان
مُخا و مکه پرداخت.
وی از صوفیان سرشناس بود و به مباحثه و مجادله علاقه داشت.
اشعاری صوفیانه نیز سروده است.وی در ۱۰در مکه درگذشت.
در شاخه تریم،
محمدبن اسماعیل (متوفی ۱۰۰۶) معلمی برجسته، و
احمدبن عبداللّه بن سالم، معروف به سودی (متوفی ۱۰۴۴)، لغوی و نحوی نسبتاً مبرزی بود.
شیخ محمد عَوَض بافضل (متوفی ح۱۳۳۲ ش) مؤلف کتابی موسوم به صِلَة الاَهْل فی تراجِم آل بافضل است که هنوز به طبع نرسیده است.
(۱) عبدالقادربن شیخ عیدروس، النور السافر من اخبار القرن العاشر، بغداد ۱۹۳۴، ص ۲۳ـ۲۶، ۴۴، ۹۸ـ۱۰۰، ۱۳۵ـ۱۳۷، ۲۰۷ و بعد، ۳۴۴، ۳۶۸.
(۲) محمدامین بن فضل اللّه محبّی، خلاصة الاثر فی اعیان قرن الحادی عشر، قاهره ۱۸۶۹.
(۳) Carl Brockelman, Geschichte der Arabischen Litteratur , Leiden ۱۹۴۳-۱۹۴۹, Supplementband , ۱۹۳۷-۱۹۴۲;.
(۴) R B Serjeant, "Historians and historigraphy of H ¤ ad ¤ ramawt", in B S O A S , xxv (۱۹۶۲) , ۲۵۶;.
(۵) idem, The Portuguese of the South Arabian Coast , Oxford ۱۹۶۳, ۵۲-۴;.
(۶) idem, The Saiyids of H ¤ ad ¤ ramawt , London ۱۹۵۷, ۱۲، ۱۴;.
(۷) F Wدstenfeld, Die ´ufiten in Sدd-Arabien im XI (XVII) Jahrhundert , Gخttingen ۱۸۸۳, ۸۶-۹۰
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «با فضل حضرمی»، شماره۲۶۶.
