دایرة المعارف طب سنتی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دایرة المعارف طب سنتی (کتاب)معرفی اجمالی
«دایرة المعارف طب سنتی (گیاهان دارویی)»، اثری فارسی به قلم دکتر ابوالقاسم سلطانی، در معرفی گیاهان دارویی و بیان خواص آنهاست.
مؤلف هدف خود را از نگارش این اثر چنین بازگو می‌نماید: «هدف از تدوین این مجموعه، مشخص نمودن نام علمی گیاهان، تطبیق اصطلاحات و واژه‌های قدیم طبی با مفاهیم جدید، استفاده و درک صحیح دانش پژوهان از گنجینه‌های علمی مدون به زبان فارسی، نظیر «الابنیة عن حقایق الادویة»، «هدایة المتعلمین»، «ذخیرة خوارزمشاهی»، «اختیارات بدیعی»، «تحفه»، «مخزن الادویه» و کتب برگردان شده از عربی به فارسی، اصلاح کتبی که در این زمینه از عربی به فارسی ترجمه شده است، رفع اشتباهات چاپی و جاافتادگی‌های کتب قدیم ضمن مقابله چاپ‌های مختلف، در دست داشتن کلیدی برای داخل شدن در گنجینه‌های علمی قرون گذشته، آشنایی نسل جوان با گذشته پرافتخار و مفاخر علمی و بازیابی هویت ملی خود، تهیه منبعی برای پژوهشگران و محققان که در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی دارویی، فارماکولوژی و کلینیکی مشغول تحقیق می‌باشند» (دایرةالمعارف طب سنتی، ج۱، ص۱۹).
تاریخ پایان نگارش کتاب، تابستان ۱۳۸۳ ش است.
ساختار
کتاب، در ۳ جلد تنظیم شده است. در جلد اول، شرح ۴۴۲ گیاه، در جلد دوم نیز به همین اندازه و در جلد سوم، شرح ۳۵۷ گیاه آمده است.
گزارش محتوا
گیاهانی که شرح کامل آنها در این جلد آمده است، به صورت زیر قابل تفکیک می‌باشد:
الف) گیاهان مربوط به طب سنتی؛
ب) گیاهان دارویی مفید ایران (طب عوام و عطاری‌ها)؛
ج) گیاهان پرورشی مفید؛
د) گیاهان دارویی خارجی.
دایرةالمعارف، برحسب نام علمی گیاه، مرتب شده و نام مشهور گیاه در طب سنتی، در سمت راست نام علمی در صدر آمده است.
در ابتدا شرح ظاهری گیاه و سپس تاریخچه و موارد مصرف گیاه در طب سنتی پس از ذکر اسامی باستانی گیاه، توسط پزشکان سنتی به ترتیب قدمت تاریخی آمده است و در حقیقت ترجمه، تفسیر و خلاصه‌ای است از کتب دیاسقوریدوس، الحاوی (جلدهای ۲۰- ۲۱ و ۲۲)، ابنیه، هدایة المتعلمین، صیدنه، قانون و... به این ترتیب خواص و کاربرد گیاه در امر درمان که دیوسکورید ذکر نموده، به طور کامل آمده است و در مورد پزشکان بعدی فقط موارد مصرف و خواص درمانی جدیدی را که هر پزشک بر مجموعه نظریات پیشینیان افزوده، ذکر شده است؛ به عنوان مثال، مندرجات کتاب مخزن الادویه در باره یک گیاه، مجموعه‌ای است از آنچه پزشکان قبل از وی در باره خواص و اثرات درمانی گیاه ذکر نموده‌اند به اضافه مطالبی که به نقل از عقیلی خراسانی یا صاحب مخزن در دایرةالمعارف آمده است؛ بنابراین، علاوه بر جلوگیری از اطاله مطلب، سابقه و تاریخ کاربرد یک گیاه در بیماری خاص نیز مشخص می‌شود.
چنانچه یکی از خواص ذکرشده، توسط یک پزشک سنتی مورد قبول پزشکان بعدی واقع نشده و مردود باشد، در دایرةالمعارف منعکس شده است.
معادل کلیه اصطلاحات، اسامی بیماری‌ها، واژه‌های نامانوس، تفسیر و در متن وارد و اصل در تحشیه با ذکر توضیحات لازم آمده است و در مورد اشتباهات و نقایص موجود در منابع قدیم مورد استفاده نیز همین شیوه به کار رفته است.
پس از تاریخچه، ترکیبات شیمیایی و موارد مصرف امروزی گیاه شرح داده شده است. در پایان هر مبحث فقط منابع قدیمی با ذکر شماره صفحه و با استفاده از علائم و اختصارات (مانند تت: ترجمه و تلخیص) آمده که در صفحه جداگانه ملاحظه می‌شود.
حتی المقدور سعی شده است که ساده نویسی رعایت شود تا مشکلی بر مشکل، افزوده نشود. برای استفاده از دایرةالمعارف دانستن کد گیاه لازم می‌باشد که در فهرست واژه نامه مقابل نام گیاه موردنظر آمده و با داشتن کد به آسانی می‌توان آن را در دایرةالمعارف و واژه نامه پیدا نمود.
مؤلف، در تدوین این دایرةالمعارف، با مشکلات فراوانی روبه رو بوده است، از جمله:
۱. مشخص نبودن نام علمی گیاهان، چرا که اسامی گیاهان به صورت معرب از یونانی و رومی، هندی، نبطی، سریانی، بربری و... در کتب قدیم آمده است؛
۲. گیاهان هم نام: در کتب قدیم طبی، اغلب، تحت یک نام، چندین گیاه آمده که تفکیک و شناسایی آنها مشکل است و ایجاد سردرگمی و شبهه می‌نماید؛
۳. تغییر نام گیاهان در طول تاریخ؛
۴. تغییر مفاهیم یا اطلاق نام سنتی گیاه به گیاه دیگر؛
۵. اشتباهات محققان، مترجمان و مؤلفان؛
۶. وجود اشتباهات، اضافات و کسری‌ها در کتب قدیم طبی.
بااین حال، وی کتب مربوط به طب سنتی را جمع آوری نموده است و در کنار تنظیم اطلاعات هر گیاه به صورت یک مقاله، بسیاری از این مشکلات را در حد توان خویش برطرف کرده است.
این اثر، منبعی مفید و درعین حال، قابل اعتماد برای کسانی است که علاقه مند پیگیری‌های تخصصی در زمینه طب سنتی‌اند. از سویی زبان ساده و قابل فهم آن، استفاده از این اثر را برای کسانی که چندان تخصصی در این زمینه ندارند، هموار می‌سازد.
همچنین تطبیق نام امروزین و علمی هر گیاه با اسامی کهن آن، فایده این اثر را به عنوان یک منبع گیاه شناسی دوچندان می‌کند.
وضعیت کتاب
کتاب، در سه جلد (جلد اول: ۴۲۶ صفحه، جلد دوم: ۵۳۵ صفحه، جلد سوم: ۵۰۵ صفحه)، به سال ۱۳۸۳ توسط دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی (تهران)، چاپ و منتشر شده است.
در پایان جلد اول و سوم کتاب، فهرست منابع مقاله تنظیم شده است.
فهرست موضوعات هر جلد در ابتدای آن آمده است.
پاورقی‌های این اثر، دربرگیرنده آدرس منابع و مآخذ مورد استفاده، توضیح واژگان، اشاره به اغلاط و تصحیفات منابع است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
