• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

دعاء (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




دُعاء (به ضم دال) از واژگان نهج البلاغه به معنای خواندن، حاجت خواستن و مدد طلبيدن است. گاهى مطلق خواندن از آن مراد است. از مشتقات این واژه در نهج البلاغه استفاده شده، به صورت: اِدِعّاء مدّعى شدن به چيزى و گفتن كه آن براى من است خواه حق باشد يا باطل، دَعىّ (به فتح دال) به معنای پسر خوانده و آن كه به كسى به دروغ نسبت داده شود (حرامزاده) و تَدَاعَی (به فتح تاء و دال و عین) گاه به معنى سقوط، انهدام و نظير آن می‌آيد. امام علی (علیه‌السّلام) درباره: زبیر که مى‌گفت من به آن حضرت در ظاهر بيعت كرده‌ام نه با قلبم، در مقام موعظه و به یارانش از این واژه استفاده کرده است. از اين ماده دو مورد در نهج البلاغه آمده است.



دُعاء به معنای خواندن، حاجت خواستن و مدد طلبيدن است. گاهى مطلق خواندن از آن مراد است. اِدِعّاء مدّعى شدن به چيزى و گفتن كه آن براى من است خواه حق باشد يا باطل: «ادَّعَى كذا: زعم انهُ‌ لهُ‌ حَقّاً او باطلاً.» دَعىّ به معنای پسر خوانده و آن كه به كسى به دروغ نسبت داده شود (حرامزاده) و تَدَاعَى نیز گاه به معنى سقوط، انهدام و نظير آن آيد: تَدَاعَى الجدرانُ‌: انقضَّت و تهَادَمَت... بلِيت و تصدّعت.


زبير مى‌گفت من به آن حضرت در ظاهر بيعت كرده‌ام نه با قلبم، امام (علیه‌السّلام) فرمود: «يَزْعُمُ أَنَّهُ قَدْ بَايَعَ بِيَدِهِ وَلَمْ يُبَايعْ بِقَلْبِهِ فَقَدْ أَقَرَّ بِالبَيْعَةِ وَادَّعَى الوَلِيجَةَ فَلْيَأْتِ عَلَيْهَا بِأَمْر يُعْرَفُ وَإِلاَّ فَلْيَدخُلْ فِيَما خَرَجَ مِنْهُ» «زبير مى‌گويد كه با دست بيعت كردم نه با قلب، پس به بيعت اقرار كرده و ادّعاى امر باطنى نموده است. به اين ادّعا دليل قانع كننده بياورد و يا داخل شود به بيعتى كه از آن خارج شده است.» (شرح‌های خطبه: )
آن حضرت در مقام موعظه فرموده: «وَلاَ تُطِيعُوا الاْدْعِيَاءَ الَّذِينَ شَرِبْتُمْ بِصَفْوِكُمْ كَدَرَهُمْ وَخَلَطْتُمْ بِصِحَّتِكُمْ مَرَضَهُمْ وَأَدْخَلْتُمْ فِي حَقِّكُمْ بَاطِلَهُمْ» (القاصعه)
محمد عبده گويد: منظور از «ادعياء» انسان‌هاى پستند كه به نجباء نسبت داده مى‌شوند و يا اشرارند كه به نيكان نسبت داده مى‌شوند. یعنى «از ناپاكان كه در صورت پاكانند اطاعت نكنيد، آن‌هایی كه آب خالص خويش را با آب آلوده آن‌ها خورده‌ايد و سلامت خود را به مرض آن‌ها مخلوط نموده و حق خود را در باطل آن‌ها داخل كرده‌ايد.» (شرح‌های خطبه: ) چه ترسيم عجيبى و چه كلام لطيفى.
امام (علیه‌السّلام) به ياران فرموده: «كَمْ أُدَارِيكُمْ كَمَا تُدَارَى الْبِكَارُ الْعَمِدَةُ وَالثِّيَابُ الْمتَدَاعِيَةُ كُلَّما حِيصَتْ مِنْ جَانِب تَهَتَّكَتْ مِنْ آخَرَ» «چقدر مدارا كنم با شما چنان كه مدارا مى‌شود با شتر جوانى كه درون كوهانش زخمى است و مانند لباس‌هاى مندرس و كهنه كه هر وقت از جانبى دوخته شود از جانب ديگر پاره مى‌گردد.» (شرح‌های خطبه: )


این ماده در «نهج» در دو مورد به كار رفته است.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۱، ص۳۸۶.    
۲. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۱، ص۱۳۸.    
۳. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۲، ص۲۱۰.    
۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۲، ص۲۰۹.    
۵. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۲، ص۲۱۰.    
۶. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۲، ص۲۰۹.    
۷. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۵۳، خطبه۸.    
۸. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۳۸، خطبه۸.    
۹. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۵۴، خطبه۸.    
۱۰. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۷، خطبه۸.    
۱۱. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۵۶۳.    
۱۲. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۵۶۳-۵۶۴.    
۱۳. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱، ص۴۷۰-۴۷۲.    
۱۴. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۱۵۴-۱۵۸.    
۱۵. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۳۰-۲۳۶.    
۱۶. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۴۵۶، خطبه۱۹۲.    
۱۷. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۱۶۶-۱۶۷، خطبه۱۸۷.    
۱۸. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۲۹۰، خطبه۱۹۱.    
۱۹. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۱۶۷، خطبه۱۸۷.    
۲۰. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۵۱، خطبه۱۹۲.    
۲۱. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۴۱۹-۴۲۰.    
۲۲. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۴۴۷-۴۵۱.    
۲۳. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۷، ص۳۹۵.    
۲۴. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۳۱۰-۳۱۱.    
۲۵. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۱۵۰.    
۲۶. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۲۸، خطبه۶۸.    
۲۷. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۱۱۳، خطبه۶۷.    
۲۸. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۹۸-۹۹، خطبه۶۹.    
۲۹. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۳۱-۱۳۳، خطبه۶۹.    
۳۰. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۴۰۶.    
۳۱. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۴۰۷.    
۳۲. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۳، ص۱۳۶-۱۳۸.    
۳۳. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۲۲.    
۳۴. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۱۰۲-۱۰۳.    
۳۵. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۵۳، خطبه۸.    
۳۶. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۴۵۶، خطبه۱۹۲.    
۳۷. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۲۸، خطبه۶۸.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «دعاء»، ج۱، ص۳۸۶-۳۸۷.    






جعبه ابزار