عناصر الأبرار (زیارت جامعه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
وَ عَناصِرَ الْابْرارِ وَ دَعائِمَ الاخْیارِ
ترجمه:و بنیادهای نیکوکاران و تکیه گاه‌های نیکان.
در فرازی از زیارت جامعه کبیره، اهل بیت علیهم‌السلام به‌عنوان بنیاد نیکوکاران و تکیه‌گاه نیکان معرفی شده‌اند و دستیابی به نیکوکاری راستین، در گرو معرفت و پیوند با آنان است.
عَناصِر: جمع «عُنصُر»، به معنای اصل و نَسَب، منشا، گوهر، بنیاد.
الابْرار: جمع «بَرّ»، و یا جمع «بارّ»، به معنای نیکوکار.
دَعائِم: جمع «دِعامَة»، به معنای ستون، تکیه گاه.
الاخْیار: جمع «خَیر»، به معنای بهترین، برگزیده.
دو عبارت
«عَناصِرَ الابرار؛ بنیادهای نیکان» و «
دَعائم الاخیار؛ تکیه گاه‌های نیکوکاران»، تقریبا به یک معنا هستند و تا حدّی همپوشی دارند و با توضیح عبارت «
عناصر الابرار»، «
دعائم الاخیار» هم تفسیر خواهد شد. در این دو عبارت، امامان علیهم السلام، اصل و بنیاد نیکوکاران و تکیه گاه نیکی‌ها و نیکان، معرّفی شده‌اند.
در تبیین «عناصر الابرار»، علّامه مجلسی، چند احتمال داده است:تمامی نیکی‌ها در مکتب اهل بیت علیهم السلام، آموزش داده می‌شود و هر کار نیکی ـ اگرچه مستند به امامان نباشد ـ، ریشه و اساس آن در مکتب آنان، یافت می‌شود. خدمت به بندگان خدا، احترام به سالمندان، نیکی به خانواده، خوش خُلقی، وفای به عهد، انضباط و دقّت و... از آموزه‌های افتخارآفرین مکتب تشیّع است و از سوی دیگر، آموزه‌های نیکوکاری اهل بیت علیهم السلام، با فطرت انسانی و مصلحت اجتماع، همخوانیِ کامل دارند. جامعه‌ای که بر اساس آموزه‌های نیکوکاری سامان یابد، جامعه‌ای بانشاط و پُرتحرّک خواهد بود. احتمال اوّل، در باره معنای «عناصر الابرار»، آن است که همه نیکوکاری‌ها منتسب به امامان (علیهم‌السّلام) هستند.
این احتمال، با حدیثی از امام صادق (علیه‌السّلام) سازگار است که می‌فرماید:
نَحنُ اصلُ کُلِّ خَیرٍ وَ مِن فُروعِنا کُلُّ بِرٍّ.
ما ریشه همه خوبی‌ها هستیم و همه نیکی‌ها، از شاخه‌های ما هستند.
وجود اهل بیت علیهم السلام، سبب آفرینش نیکوکاران است. این، دومین احتمالی است که علّامه مجلسی، در باره معنای «عناصر الابرار»، مطرح می‌کند. به دیگر سخن، اگر امامان (علیهم‌السّلام) آفریده نمی‌شدند، در جهان، نیکوکاران وجود نداشتند. همه نیکوکاران، با هر آیین و مذهبی، مدیون آفرینش امامان (علیهم‌السّلام) هستند و برکت وجود آنان، تمام نیکوکاران جهان را در بر می‌گیرد.
احتمال دوم، با روایاتی که آفرینش و طینت شیعیان را از طینت اهل بیت (علیهم‌السّلام) می‌داند، سازگار است.
احتمال سوم، آن است که اهل بیت (علیهم‌السّلام) در پیدایش امامان نیکوکار، نقش اساسی دارند. در حقیقت، نیکوکاران کامل، همان امامان هستند که هر یک از آنان، از نسل دیگری پدید آمده‌اند. بنا بر این، بنیاد نیکوکاران را اهل بیت (علیهم‌السّلام) تشکیل می‌دهند و زائر، معتقد است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و سیزده معصوم پاک دیگر، سَرور نیکوکاران هستند و در هر زمانی، یکی از امامان، مقام سَروری نیکوکاران را بر عهده می‌گیرد.
اِطلاق ابرار بر امامان علیهم السلام، با تفسیرهای قرآنی نیز سازگار است؛ زیرا «بَرّ»، از نام‌های خداوند است: «اِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِیمُ؛
به راستی، که اوست نیکوکار و مهربان». بَرّ مطلق، از آن خداست و امامان (علیهم‌السّلام) ـ که مظهر صفات حقّ‌اند ـ، مظهر صفت برّ الهی هستند و جلوه‌ای از نیکوکاری خدا را بر روی زمین می‌نمایانند.
هر سه احتمالی که علّامه مجلسی رحمه الله در تبیین معنای «عناصر الابرار» آورده، قابل انطباق با خاندان رسالت است، ولی در این جا، احتمال اوّل به نظر، مناسب تر می‌رسد.
مقصود از جمله «دعائم الاخیار؛ تکیه گاه‌های نیکان»، این است که بدون پیوند با اهل بیت علیهم السلام، کسی نمی‌تواند به جایگاه نیکان، دست یابد. این، یک اصل مهم تربیتی است که خوب بودن و خوب شدن، آرزوی همگان است؛ امّا چگونه می‌توان به صف نیکان پیوست؟ پیام آور نیکی‌ها، راه نیکوکاری را توفیق الهی می‌داند و از ایشان، روایت شده که می‌فرماید:
«مَن مَنَّ اللّهُ عَلَیهِ بِمَعرِفَةِ اهلِ بَیتِی وَ وَلایَتِهِم فَقَد جَمَعَ اللّهُ لَهُ الخَیرَ کُلَّهُ».
هر که خداوند با شناخت اهل بیت من و ولایت ایشان، بر او منّت گذاشته باشد، بی گمان، خداوند، همه خیر را برای او گِرد آورده است.
شناخت اهل بیت (علیهم‌السّلام) و معرفت نسبت به آنها، راه نیکوکاری است و برقراری پیوند با خاندان رسالت، ره یافتن به سرای نیکوکاری است. پیدایش صفات نیک، در گرو داشتن پیوند عمیق با اهل بیت (علیهم‌السّلام) است و نیکوکارانی که بهره‌ای از اهل بیت (علیهم‌السّلام) ندارند، به رشد و کمال واقعی نخواهند رسید؛ زیرا امامت در اسلام، بالنده و پویاست:
«انَّ الامامَةَ اُسُّ الاسلامِ النّامِی».
امامت، ریشه بالنده اسلام است.
محمدی ری شهری،محمد،تفسیر قرآن ناطق، صص۱۱۷-۱۲۰
