ذا (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ذا از
واژگان قرآن کریم که
اسم اشاره است و با آن به مفرد مذكر نزديک اشاره می‌شود. این واژه دارای مشتقاتی است که در
آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند:
هذا (به الف روی هاء) و
ماذا و
ذاک.
ذا:
اسم اشاره است و با آن به مفرد مذكر نزديک اشاره می‌شود.
«ذا» در
آیات قرآن با کاربردهای ذیل استفاده شده است:
«ذا» چون
هاء تنبیه بر آن داخل شود گويند: هذا، مثل:
(هذا يَوْمُ لا يَنْطِقُونَ) (امروز روزى است كه سخن نمى‌گويند)
(هذا يَوْمُ الْفَصْلِ جَمَعْناكُمْ وَ الْأَوَّلِينَ)(امروز، روز جدايى
حق از
باطل است كه شما و پيشينيان را در آن جمع كرده‌ايم)
تثنيه آن در حال رفع، «ذان» و در نصب و جرّ، «ذين» است.
«ذا» گاهى به معنى «الّذى» می‌آيد و آن در صورتى است كه بعد از «ما» و «من»
استفهام باشد،
مثل:
(ما ذا قالَ آنِفاً) (اين مرد اكنون چه گفت؟!)
يعنى «ما الذى قالَ آنِفاً» و مثل «مَنْ ذَا بِالدَّارِ» يعنى كيست آنكه در خانه است و گاهى «مَا ذَا» مجموعا به معنى استفهام می‌آيد در آياتى نظير
(يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ) (از تو مى‌پرسند: «چه چيز
انفاق كنند؟» بگو: «از مازاد نيازمندى خود.)
(يَسْئَلُونَكَ ما ذا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ) (از تو سؤال مى‌كنند چه چيزهايى براى آنها
حلال شده است؟ بگو: «هر آنچه پاكيزه است، براى شما حلال گرديده»)
(وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ ما ذا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قالُوا أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ)(و هنگامى كه به آنها گفته شود:
پروردگار شما چه نازل كرده است؟ مى‌گويند: «اينها افسانه‌هاى پيشينيان است.»)
احتمال دارد كه «ما» موصول و «ذا» صله آن باشد به معنى «يَسْئَلُونَكَ أى الذى يُنْفِقُونَ» و احتمال دارد كه «ما ذا» مجموعا
اسم باشد به معنى «اىّ شيء»، چنانكه
طبرسی در ذيل
آیه ۴ مائده گفته است.
آياتی كه «ذا» ميان «مَنْ» و «الّذى» واقع شده، نحو:
(مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ ...) (كيست كه در نزد او، جز به فرمانش
شفاعت كند؟!)
(مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً) (كيست كه به خدا
وام نيكو دهد)
ظاهرا «ذا» در معناى اولى خود است.
طبرسى در ذيل آيه دوم از
فرّاء نقل كرده: «ذا»
صله «مَنْ» است و گفته‌اند معنى جمله آن است «مَنْ هذا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ» و «ذا» مبتدا و «الّذى» خبر آن و هر دو خبر «مَنْ» است
و خلاصه تقدير آن: «مَنْ هو الَّذي» يا «مَنْ هذا الَّذي» است.
«ذاک»
اسم اشاره است و با آن به متوسطِ در دورى اشاره می‌شود و كاف آن براى خطاب است.
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ذا»، ج۳، ص۱.
