• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ذا (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




ذا از واژگان قرآن کریم که اسم اشاره است و با آن به مفرد مذكر نزديک اشاره می‌شود. این واژه دارای مشتقاتی است که در آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند: هذا (به الف روی هاء) و ماذا و ذاک.



ذا: اسم اشاره است و با آن به مفرد مذكر نزديک اشاره می‌شود.


«ذا» در آیات قرآن با کاربردهای ذیل استفاده شده است:

۲.۱ - هذا

«ذا» چون هاء تنبیه بر آن داخل شود گويند: هذا، مثل‌: (هذا يَوْمُ لا يَنْطِقُونَ) (امروز روزى است كه سخن نمى‌گويند) (هذا يَوْمُ الْفَصْلِ جَمَعْناكُمْ وَ الْأَوَّلِينَ)(امروز، روز جدايى حق از باطل است كه شما و پيشينيان را در آن جمع كرده‌ايم) تثنيه آن در حال رفع، «ذان» و در نصب و جرّ، «ذين» است.

۲.۲ - ماذا

«ذا» گاهى به معنى «الّذى» می‌آيد و آن در صورتى است كه بعد از «ما» و «من» استفهام باشد، مثل‌: (ما ذا قالَ آنِفاً) (اين مرد اكنون چه گفت؟!) يعنى «ما الذى قالَ آنِفاً» و مثل «مَنْ‌ ذَا بِالدَّارِ» يعنى كيست آنكه در خانه است و گاهى «مَا ذَا» مجموعا به معنى استفهام می‌آيد در آياتى نظير (يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ) (از تو مى‌پرسند: «چه چيز انفاق كنند؟» بگو: «از مازاد نيازمندى خود.) (يَسْئَلُونَكَ ما ذا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ) (از تو سؤال مى‌كنند چه چيزهايى براى آنها حلال شده است؟ بگو: «هر آنچه پاكيزه است، براى شما حلال گرديده») (وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ ما ذا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قالُوا أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ)(و هنگامى كه به آنها گفته شود: پروردگار شما چه نازل كرده است؟ مى‌گويند: «اينها افسانه‌هاى پيشينيان است.»)
احتمال دارد كه «ما» موصول و «ذا» صله آن باشد به معنى «يَسْئَلُونَكَ أى الذى يُنْفِقُونَ» و احتمال دارد كه «ما ذا» مجموعا اسم باشد به معنى «اىّ شيء»، چنانكه طبرسی در ذيل آیه ۴ مائده گفته است.

۲.۳ - من ذا الذی

آياتی كه «ذا» ميان «مَنْ‌» و «الّذى» واقع شده، نحو: (مَنْ‌ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ ...) (كيست كه در نزد او، جز به فرمانش شفاعت كند؟!) (مَنْ‌ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً) (كيست كه به خدا وام نيكو دهد) ظاهرا «ذا» در معناى اولى خود است.
طبرسى در ذيل آيه دوم از فرّاء نقل كرده: «ذا» صله «مَنْ‌» است و گفته‌اند معنى جمله آن است «مَنْ‌ هذا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ» و «ذا» مبتدا و «الّذى» خبر آن و هر دو خبر «مَنْ‌» است و خلاصه تقدير آن: «مَنْ‌ هو الَّذي» يا «مَنْ‌ هذا الَّذي» است.

۲.۴ - ذاک

«ذاک» اسم اشاره است و با آن به متوسطِ در دورى اشاره می‌شود و كاف آن براى خطاب است.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۳، ص۱.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۳۳۴.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۱، ص۱۵۳.    
۴. مرسلات/سوره۷۷، آیه۳۵.    
۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۸۱.    
۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۵۴.    
۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۲۴۸.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۳۴.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۲۱۵.    
۱۰. مرسلات/سوره۷۷، آیه۳۸.    
۱۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۸۱.    
۱۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۵۴.    
۱۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۲۴۹.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۳۴.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۲۱۶.    
۱۶. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۳۳۴.    
۱۷. محمد/سوره۴۷، آیه۱۶.    
۱۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۰۸.    
۱۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۲۳۶.    
۲۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۳۵۶.    
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۵۴.    
۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۶۴.    
۲۳. بقره/سوره۲، آیه۲۱۹.    
۲۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۴.    
۲۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۱۹۶.    
۲۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲، ص۲۹۴.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۵۸.    
۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۳۰۰.    
۲۹. مائده/سوره۵،آیه۴.    
۳۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۰۷.    
۳۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۵، ص۲۳۴.    
۳۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۵، ص۲۰۱.    
۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۲۴۹.    
۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۶، ص۲۰۹.    
۳۵. نحل/سوره۱۶، آیه۲۴.    
۳۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۶۹.    
۳۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۲۲۹.    
۳۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۳۳۵.    
۳۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۵۴۹.    
۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۲۴۵.    
۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۲۴۸.    
۴۲. بقره/سوره۲، آیه۲۵۵.    
۴۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۲.    
۴۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۳۳۲.    
۴۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲، ص۵۰۷.    
۴۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۶۲۸.    
۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۳، ص۱۰۸.    
۴۸. حدید/سوره۵۷، آیه۱۱.    
۴۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۳۸.    
۵۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۵۴.    
۵۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۲۷۰.    
۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۵۳.    
۵۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۲۱۶.    
۵۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۵۳.    
۵۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۲۱۵.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ذا»، ج۳، ص۱.    






جعبه ابزار