• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بالابان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



بالابان، ساز بادی (ذات النَّفْخ) از رده سُرْنا، استوانه‌ای شکل، به طول چهل سانتی‌متر و با دو زبانه عریض است.




نام این ساز به صورت‌های «بِلَبان» و «بِله بان» نیز در منابع ضبط شده است.
عبدالقادر مراغی
[۱] عبدالقادربن غیبی مراغی، مقاصدالالحان، ج۱، ص۱۳۴ـ۱۳۵، چاپ تقی بینش، تهران ۱۳۴۴ ش.
که از این ساز به عنوان «نای بلبان» و «نایچه بلبان» نام برده است، آواز آن را «لَیِّن و حزین» وصف می‌کند.
مؤلّف بهجة القلوب ابن طائی نامی را، مخترعِ «بله بان» را ذکر کرده است.
[۲] بهجة القلوب، نسخه خطی کتابخانه بغدادلی وهبی افندی، ش ۱۰۰۱.




این ساز از چهار بخش تشکیل شده است:
۱) نی که در رأس لوله ساز قرار دارد و مانند سرنا از دو زبانه یا شَعیره یا قمیش تشکیل شده است؛
۲) خَرَک که زبانه و پوکه را به هم متصل می‌کند؛
۳) پوکه که استوانه فلزیِ کوتاهی است و تنه را به وسیله خرک به زبانه‌ها متّصل می‌کند؛
۴) تنه که استوانه‌ای است از چوب شمشاد و خیزران و مانند آن.



طول این ساز از سرنا کوتاه‌تر و صدایش از آن زیرتر و وسعت صوتش کم‌تر است.



در آذربایجان، که بالابان از سازهای متداول آن‌جاست، غیر از نوع بلند آن، که طولش چهل سانتی‌متر است و نُه سوراخ (هشت سوراخ در رو و یک سوراخ در پشتِ استوانه) دارد، نوع کوچکتری نیز هست که در گروه‌های نوازنده آذربایجانی فقط یک یا دو نغمه ثابت را به گوش می‌رساند.



حدود صد سال قبل که موسیقی نظامی به شیوه غربی در ایران متداول شد، دسته نوازنده‌ای نیز ترتیب داده شد که افراد آن سازهایی از قبیل طبلِ بزرگ و طبل کوچک و ترُمْپِت و نوعی نی موسوم به فیفْر می‌نواختند.
به نوازندگان این دسته «بالابانچی» می‌گفتند.



(۱) بهجة القلوب، نسخه خطی کتابخانه بغدادلی وهبی افندی، ش ۱۰۰۱.
(۲ )عبدالقادربن غیبی مراغی، مقاصدالالحان، چاپ تقی بینش، تهران ۱۳۴۴ ش.


 
۱. عبدالقادربن غیبی مراغی، مقاصدالالحان، ج۱، ص۱۳۴ـ۱۳۵، چاپ تقی بینش، تهران ۱۳۴۴ ش.
۲. بهجة القلوب، نسخه خطی کتابخانه بغدادلی وهبی افندی، ش ۱۰۰۱.




دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بالابان»، شماره۳۱۰.    



جعبه ابزار