رب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ربّ از اصطلاحات قرآنی به معنای تربیت کردن از
اسماء حسنی بوده و
مقام ربوبیت خداوند را نشان می‌دهد. این اصطلاح به صورت‌های مختلف بیشتر از نهصد و شصت بار در سوره‌های مختلف
قرآن کریم آمده است.
«رَبَّ الصَّبِیَ رَبّاً: رَبَّاهُ حَتَّی اَدْرَکَ» یعنی بچه را
تربیت کرد تا برشد رسید.
و اطلاق آن بر فاعل یعنی مرّبی به طور
استعاره است.
راغب می‌گوید: ربّ در اصل بمعنی تربیت است... و بر فاعل بطور
استعاره گفته می‌شود و ربّ بطور اطلاق فقط بر
خداوند اطلاق می‌گردد که متکفّل به اصلاح موجودات است.
طبرسی در تفسیر
سوره حمد چند معنی از جمله: رئیس مطاع، مالک، صاحب (رفیق)، مربّی و مصلح برای ربّ نقل کرده و گوید: آن از تربیت مشتق است و این کلمه به طور اطلاق جز به خدا گفته نمی‌شود و در غیر خدا مقیّد می‌آید نحو: ربّ الدار، ربّ الضیعة.
ربّ بمعنی مربّی از
اسماء حسنی است و مقام
ربوبیّت خداوند را روشن می‌کند یعنی آنگاه که در وصف خدا گفته شود: ربّ العالمین. مراد پرورش دادن و تربیت کردن تمام موجودات است.
همان‌طوری که یک نفر طفل را تربیت می‌کند و پیوسته مواظب اوست و از نان و آب و لباس و اخلاق و تحصیل او غفلت ندارد. همچنین اطلاق کلمه ربّ بر خداوند سبحان مبیّن این معنی است.
کلمات رَبِ الْعالَمِینَ• ...، رَبُّکُمْ• ...، رَبَّنَا• ...، رَبَّهُ• ...، رَبِّی• ...، رَبِّکُما• ...، رَبَّ• ...، رَبَّکَ• ...، رَبِّها• ...، رَبَّهُمْ• و رَبَّهُما• که در
قرآن مجید بر خداوند سبحان اطلاق شده بنا بر نقل
المعجم المفهرس بیشتر از نهصد و شصت فقره است.
در بسیاری از
آیات آمده «رَبِ- الْعالَمِینَ» نحو
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِ الْعالَمِینَ.
اَسْلَمْتُ لِرَبِ الْعالَمِینَ اِنِّی اَخافُ اللَّهَ رَبَ الْعالَمِینَ.
تَبارَکَ اللَّهُ رَبُ الْعالَمِینَ. بنا بر آنکه در المعجم المفهرس شمرده جمله رَبِ الْعالَمِینَ• مجموعا چهل و دو بار در قرآن آمده است.
و در بعضی از آیات آمده: «رَبُ کُلِّ شَیْ‌ءٍ نحو
قُلْ اَ غَیْرَ اللَّهِ اَبْغِی رَبًّا وَ هُوَ رَبُ کُلِّ شَیْ‌ءٍ.
و در بعضی‌ها «رَبُ السَّماواتِ وَ الْاَرْضِ» نظیر
قُلْ مَنْ رَبُ السَّماواتِ وَ الْاَرْضِ قُلِ اللَّهُ.
و در بعضی رَبُ- الْعَرْشِ نحو
اللَّهُ لا اِلهَ اِلَّا هُوَ رَبُ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ.
همچنین رَبُ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُ الْمَغْرِبَیْنِ، ... بِرَبِ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِبِ، ... رَبُ- السَّماواتِ السَّبْعِ... بِرَبِ النَّاسِ، ... بِرَبِ- الْفَلَقِ و غیره در قرآن مجید استعمال شده است.
مضمون مجموع آنها روشن می‌کند که خداوند پرورش دهنده تمام موجودات است هم
خلقت از جانب اوست و هم تربیت علی هذا خالق و مربّی و معبود فقط خدای سبحان است.
در بعضی از آیات ربّ بر غیر خدا اطلاق گردیده است مثل
وَ قالَ لِلَّذِی ظَنَّ اَنَّهُ ناجٍ مِنْهُمَا اذْکُرْنِی عِنْدَ رَبِّکَ.
یعنی
یوسف به یکی از آن دو که گمان می‌کرد نجات خواهد یافت گفت: مرا نزد رئیس خود یاد کن. همچنین است آیه ۵۰ و ۴۱.
از همان سوره و نیز جمله
فَاَنْساهُ الشَّیْطانُ ذِکْرَ رَبِّهِ در آیه ۴۲. و ظاهرا مراد از رب در این آیات ملک و رئیس است چنانکه از
مجمع البیان نقل شد.
اَ اَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ اَمِ اللَّهُ....
ارباب جمع رب و چهار بار در قرآن مجید آمده است و مراد از آن معبودهای دروغین و
ملائکه و بزرگان قوم‌اند که قرآن از اتخاذ ارباب در مقابل خداوند نهی فرموده است و چهار محل فوق به قرار ذیل است:
سوره یوسف آیه ۳۹،
سوره آل عمران آیه ۶۴ و ۸۰
و
توبه آیه ۳۱.
راغب می‌گوید: بنا بر آنکه ربّ فقط به خدا اطلاق می‌شود لازم بود که جمع بسته نشود ولی بنا بر اعتقاد
کفّار جمع بسته شده است نه راجع به نفس امر و حقیقت، بهتر است گفته شود برای نقل قول آنها و برای تفهیم جریان جمع آمده است.
در دعای ۴۶
صحیفه آمده: اللهم لک الحمد... رب الارباب.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «رب»، ج۱، ص۴۲-۴۴.
