روشنایی ساختمانها
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
روشنایی ساختمانها، فضاهای سرپووشیده و باز شهری و محوطه‌سازی، یکی از نیازهای ضروری بوده که برای زیباسازی و جلب توجه از نورپردازی استفاده می‌شود. آنچه را که در
آیات و
روایات در مورد بنا و معماری ساختمان آمده است به یک معنا بر دو دسته کلی می‌توان تقسیم کرد: پاره‌ای از آن‌ها به مفاهیم و اصول کلی بنا مربوط است و پاره دیگر به اجزا یا خصوصیت خاصی از ساختمان باز می‌گردد. در این یادداشت
روایات اسلامی درخصوص روشنایی ساختمان و فضاهای باز مورد بررسی قرارگرفته است .
در روایات منقول از
ائمه اطهار (علیه‌السّلام) بر روشنایی ساختمان و فضاها در حد مطلوب و مناسب تاکید شده است. به عبارت دیگر، در مجموع می‌توان استنباط کرد که از نظر پیشوایان دین، در محیط
زندگی باید نور کافی و متناسب با نیاز ساکنین وجود داشته باشد. در برخی مذاهب و فرقه‌ها به نور به عنوان یک امر مقدس و اصیل می‌نگرند و در مقابل برخی ملل و نحل، تاریکی را بیشتر می‌پسندند و آن را برای
عبادت و راز و نیاز مناسب‌تر می‌دانند.
اما در
دین مبین اسلام تاریکی در هیچ جا پسندیده و ستوده نیست. بلکه در بسیاری موارد از آن نکوهش شده است. چنان‌که می‌دانیم حتی
نماز خواندن در تاریکی نیز
مکروه است.
از سوی دیگر، اسلام نور و
روشنایی را تنها به عنوان وسیله و ابزاری برای تامین اغراض عقلایی می‌داند و برای آن هیچ‌گونه اصالت و ارزش مستقلی قائل نیست.
بدین ترتیب میزان و چگونگی استفاده از روشنایی در ساختمان کاملاً بستگی به نوع نیاز و اندازه آن دارد.
اصل اعتدال و میانه‌روی که در اسلام تاکید شده، برخاسته از این مطلب است، که معیار اصلی میان‌روی، بهره‌وری و استفاده‌ی بهینه از امکانات و شرایط است.
روایات زیر، روشن کردن چراغ پیش از غروب آفتاب را ترغیب کرده‌اند:
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: هر امری را فایده‌ای است و فایده کار نیک، زود چراغ روشن کردن است. عن ابی جعفر (علیه‌السّلام) قال: «لکل شیء ثمره و ثمره المعروف تعجیل السراج.»
امام هادی (علیه‌السّلام) به نقل از پدران خود (علیه‌السّلام) از قول امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: روشن کردن چراغ پیش از غروب آفتاب،
فقر را برطرف می‌کند و روزی را فزونی می‌بخشد. عن ابی الحسن الثالث عن آبائه عن الصادق (علیه‌السّلام) قال: «السراج قبل مغیب الشمس ینفی الفقر و یزید الرزق.»
اما در
احادیث دیگر بر حسن استفاده از روشنایی‌های طبیعی (آفتاب و مهتاب) تاکید شده است:
امام هادی (علیه‌السّلام) به نقل از پدران خود از قول
امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: این پنج کار بی فایده‌اند: چراغی که در زیر نور آفتاب روشن کنند، زیرا روغن چراغ به هدر رود و از نور آن بهره گرفته نشود…. . عن ابی الحسن الثالث عن آبائه عن علی (علیه‌السّلام) قال: «خمس تذهب ضیاعاً: سراج تقده فی الشمس: الدهن یذهب و الضوء لا ینتفع به…»
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: این چهار کار بی‌فایده‌اند: افشاندن بذر در زمین بی‌حاصل، روشن کردن چراغ در مهتاب، خوابیدن در حال سیری و نیکی کردن به غیر اهل آن عن ابی عبدالله (علیه‌السّلام) قال: «اربعه یذهبن ضیاعاً: البذر فی السبحه و السراج فی القمر و الاکل علی الش بع و المعروف الی من لیس باهله.»
با توجه به اصل اعتدال و بهره‌وری بین این دو دسته روایت هیچ‌گونه ناسازگاری در میان نیست. روایات اخیر نشان می‌دهد که ساختمان و محیط زندگی و کار باید به گونه‌ای طراحی شود که از نور آفتاب و مهتاب بیشترین و بهترین استفاده صورت گیرد. نصب نورگیر در محل مناسب، تعبیه‌ی درب و پنجره در اندازه و موقعیت مطلوب و حتی انتخاب زمین و طراحی نقشه‌ی ساختمان در بهره‌گیری مناسب از
نور طبیعی، تاثیر تام دارد.
از دیگر مطالبی که در روایت آمده است و در معماری امروز نیز کاربرد دارد محل نصب چراغ و کلید‌های آن است. در روایت از داخل شدن به اتاق تاریک نهی شده و تاکید شده است که هنگام ورود به اتاق باید فضا روشن و نورانی باشد.
حضرت صادق (علیه‌السّلام) فرمود: رسول خدا از داخل شدن به مکان تاریک، جز با چراغ،
نهی کرده است. قال الصادق (علیه‌السّلام): «نهی رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ان یدخل بیتاً مظلماً الا بمصباح.»
حضرت صادق (علیه‌السّلام) به نقل از پدران خود از قول
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: از جمله اموری که خداوند بر شما مکروه گردانیده است. داخل شدن در مکان تاریک است مگر آن که پیشاپیش چراغ یا مشعلی در بین باشد. عن الصادق (علیه‌السّلام) عن آبائه (علیه‌السّلام) قال: قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «ان الله کره لکم … و کره ان یدخل الرجل البیت المظلم الا ان یکون بین یدیه سراح اونار.»
البته در گذشته از چراغ‌های روغن‌سوز و دستی استفاده می‌شد و برای روشن کردن اتاق تنها راه، همراه بردن چراغ به درون اتاق بود، اما امروزه که از وسایل برقی استفاده می‌شود برای روشن کردن اتاق پیش از ورود باید کلید اتاق را در محل مناسب تعبیه کرد. نصب کلید در بیرون از فضای اتاق این امر را امکان‌پذیر می‌کند. در روایت از لفظ ” بیت” استفاده شده است ولی این حکم بی‌تردید اختصاص به اتاق ندارد و همه فضای خانه را شامل می‌شود.
در مورد روشنایی ساختمان در روایات ائمه اطهار (علیه‌السّلام) به نکاتی بر می‌خوریم که بیشتر آن‌ها امروزه در ساختمان‌سازی رعایت می‌شود، ولی نکاتی هم هست که چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد، که بایستی لحاظ گردد.
مسئولان شهرسازی، برنامه ریزان، طراحان شهری و شرکت‌های مشاور و طراح تاسیسات برقی ساختمانها و مراکز مختلف، بخصوص مراکز عمومی مانند بوستانها، بایستی به‌گونه‌ای روشنایی‌ها را طراحی و اجرا نمایند، که در ساعات پرجمعیت با نورکافی بوده و درساعات خلوت با حداقل مصرف برق و کاهش هزینه همراه باشد.
• گروه پژوهشی ویکی فقه.
