بالابان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

بالابان، ساز بادی (ذات النَّفْخ) از رده سُرْنا، استوانه‌ای شکل، به طول چهل سانتی‌متر و با دو زبانه عریض است.

---

نام این ساز به صورت‌های «بِلَبان» و «بِله بان» نیز در منابع ضبط شده است.
عبدالقادر مراغی که از این ساز به عنوان «نای بلبان» و «نایچه بلبان» نام برده است، آواز آن را «لَیِّن و حزین» وصف می‌کند.
مؤلّف بهجة القلوب ابن طائی نامی را، مخترعِ «بله بان» را ذکر کرده است.

---

این ساز از چهار بخش تشکیل شده است:
۱) نی که در رأس لوله ساز قرار دارد و مانند سرنا از دو زبانه یا شَعیره یا قمیش تشکیل شده است؛
۲) خَرَک که زبانه و پوکه را به هم متصل می‌کند؛
۳) پوکه که استوانه فلزیِ کوتاهی است و تنه را به وسیله خرک به زبانه‌ها متّصل می‌کند؛
۴) تنه که استوانه‌ای است از چوب شمشاد و خیزران و مانند آن.

---

طول این ساز از سرنا کوتاه‌تر و صدایش از آن زیرتر و وسعت صوتش کم‌تر است.

---

در آذربایجان، که بالابان از سازهای متداول آن‌جاست، غیر از نوع بلند آن، که طولش چهل سانتی‌متر است و نُه سوراخ (هشت سوراخ در رو و یک سوراخ در پشتِ استوانه) دارد، نوع کوچکتری نیز هست که در گروه‌های نوازنده آذربایجانی فقط یک یا دو نغمه ثابت را به گوش می‌رساند.

---

حدود صد سال قبل که موسیقی نظامی به شیوه غربی در ایران متداول شد، دسته نوازنده‌ای نیز ترتیب داده شد که افراد آن سازهایی از قبیل طبلِ بزرگ و طبل کوچک و ترُمْپِت و نوعی نی موسوم به فیفْر می‌نواختند.
به نوازندگان این دسته «بالابانچی» می‌گفتند.

---

(۱) بهجة القلوب، نسخه خطی کتابخانه بغدادلی وهبی افندی، ش ۱۰۰۱.
(۲ )عبدالقادربن غیبی مراغی، مقاصدالالحان، چاپ تقی بینش، تهران ۱۳۴۴ ش.

---