ساز برغو
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُرغو (یا بورغو)، از سازهای بادیِ
عهد مغول و
تیموری است.
مراغی آن را از «آلات ذوات النّفخ مقیّد» یا «مقیّدات» شمرده است.
این
ساز را از
برنج میسازند و درازی آن، سه برابر سُرنا (سورنای) است و از آن سه نغمه با نسبتهای «ا»، «یا» و «یح» بر می آید که یک هنگام (اُکتاو) زیرتر از نتهای «لا»، «می» و «لا» است.
بنابراین در آن عصر وسعت
صوت برغو یک هنگام بوده است.
به عقیده
زاکس، این کلمه از بور، مخفّف بوره ترکی به معنای
بوق یا نفیر گرفته شده که سانسکریت آن بوری است.
در آنندراج، برغو (بر وزن پُرگو) واژه ای
فارسی و شاخی میان تهی معرفی شده که آن را مانند نفیر مینوازند و با استشهاد به بیتی از
آذری طوسی (۷۸۴ـ۸۶۶)، آه
سحر که از نایژه
صبح برآمده، به
نفس ِ برآمده از لوله برغو
تشبیه شده است.
بنابراین، برغو سازی بوده از خانواده سورنای که لوله آن از
شاخ یا
چوب و یا از برنج ساخته میشده و وسعت صوت آن، یک هنگام (برابر با هفت نت) بوده است.
ازینرو نباید آن را از خانواده بوق یا بوق شاخی و یا
نفیر دانست؛ زیرااین سازها فقط قادر به در دادنِ چند صوت نزدیک به هم اندو اغلب برای اعلان خیر یا مژده به کار میروند، حال آنکه میتوان از برغو لحنهایی گوناگون در محدوده یک هنگام، استخراج کرد.
همچنین برغو در
صنعت ساز سازی قلمی از جنس
فولاد مخصوص است که شیارهایی بر آن ایجاد شده و در فاصله هر دو شیار، دیواره بسیار ظریف و تیزی پدید آمده که برای تراش دادن ساز به کار میرود.
(۱) مهدی ستایشگر، واژه نامه موسیقی ایران زمین، تهران ۱۳۷۴ ش.
(۲) محمد پادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج: فرهنگ جامع فارسی، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۳) عبدالقادربن غیبی مراغی، مقاصدالالحان، چاپ تقی بینش، تهران ۱۳۵۶ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بُرغو »، شماره۹۸۶.