سلیمان بن محمد حامض (خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حامِض، ابوموسى سلیمان بن محمد، زبان‌شناس و نحوى بغدادى. زبیدى (زبیدى، ص۱۷۰) نام وى را محمد بن سلیمان نوشته است. از تاریخ ولادت وى اطلاعى در دست نیست.
وى شاگرد احمد بن یحیى ثعلب (متوفى ۲۹۱) بود و چهل سال از محضر او بهره برد و پس از درگذشت وى به تدریس پرداخت. (ابن‌ندیم، ص ۸۶؛ خطیب بغدادى، ج۱۰، ص ۸۵ـ ۸۶) در نحو پیرو مكتب كوفه بود و از علماى بنام آن مكتب به شمار می‌رفت. (زبیدى، ص۱۷۰؛ خطیب بغدادى، ج۱۰، ص ۸۵) او با اتخاذ شیوه‌هایى از مكتب بصره، این دو مكتب را باهم آمیخت و در هر دو مكتب تبحر یافت. )ابن‌ندیم، ص ۸۶؛ قفطى، ج ۲، ص ۲۲) وى به كوفه سفر كرد و در آنجا به تدریس كتاب الادغام ابوزكریا یحیى فرّاء (متوفى ۲۰۷) پرداخت. (خطیب بغدادى، ج۱۰، ص ۸۵ـ۸۶(
حامض فردى متدین و معتمد بود و در نگارش و ضبط مطالب، بسیار دقت داشت. )ابن‌ندیم، ص ۸۷؛ خطیب بغدادى، ج۱۰، ص ۸۵) از شاگردان وى، ابوعمر محمد بن عبدالواحد الزاهد معروف به غلام ثعلب (متوفى ۳۴۵) و ابوجعفراحمد بن یعقوب بن یوسف اصفهانى معروف به برزویه (بزرویه) بودند. (خطیب بغدادى، ج۱۰، ص ۸۵ (
تندخویى وى مانع از آن شد كه حتى به او اجازه دهند بر جنازه استادش نماز بخواند و به سبب همین تندخویى او را حامض (ترش‌روى) لقب دادند. (زبیدى، ص۱۷۰؛ سیوطى، ج ۱، ص ۶۰۱) وى بخیل نیز بود، چنان‌كه به ابن‌فاتك معتضدى/ ابوفاتك مقتدرى سفارش كرده بود كه مكتوباتش به دست كسى از اهل علم نرسد. (زبیدى، ص۱۷۰؛ ابن‌خلّكان، ج ۲، ص ۴۰۶(
حامض در زمان خلافت مقتدر عباسى، در ۲۵ ذیحجّه ۳۰۵ درگذشت و در باب التِّبْن (محله‌اى در بغداد) دفن شد (زبیدى، ص۱۷۰؛ یاقوت حموى، ج ۱۱، ص (۲۵۵
حامض كتابهایى تألیف كرده بود با عناوین خلق‌الانسان، النبات، الوحوش، مختصرالنحو، غریب الحدیث، السَّبق و النِّضال، و ما یذكَّر و یوُنَّث من الانسان و اللباس. (ابن‌ندیم، ص ۸۷؛ خطیب بغدادى، ج۱۰، ص ۸۵؛ زركلى، ج ۳، ص ۱۳۲(
منابع :
(۱) ابن‌خلّكان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان؛
(۲) ابن‌ندیم، الفهرست (تهران)؛
(۳) خطیب بغدادى، تاریخ بغدادی؛
(۴) محمد بن حسن زبیدى، طبقات النحویین و اللغویین، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۷۳/۱۹۵۴؛
(۵) خیرالدین زركلى، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹؛
(۶) عبدالرحمان بن ابی‌بكر سیوطى، بغیة الوعاة فى طبقات اللغویین و النحاة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴؛
(۷) علی بن یوسف قفطى، انباه الرواة على انباه النحاة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲؛
(۸) یاقوت حموى، معجم‌الادباء، بیروت ۱۴۰۰/۱۹۸۰.
