شرح فارسی شهاب الأخبار (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«شرح فارسی شهاب الاخبار (کلمات قصار
پیامبر خاتم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم»، اثر قاضی، ابو عبدالله، محمد بن سلامة بن جعفر بن علی بن
حکمون مغربی قضاعی، محدث معروف متوفی به سال ۴۵۴ ق، است.
شارح این کتاب معلوم نیست چون آغاز و انجام آن ناقص است، همین قدر معلوم می‌شود که وی،
شیعه اثنا عشری بوده و به سال ۶۹۰ ق، آن را به رشته تحریر آورده است. از ملاحظه کتاب برمی آید که از آثار نفیس باستانی است و خصائصی را که نوعا کتب مؤلفه در آن عصر واجدند، آن نیز واجد است.
مؤلف کتاب، با
شیخ الطائفه، ابو جعفر، محمد بن حسن طوسی و اقران او معاصر بوده است، هدف قاضی قضاعی در این کتاب آن بوده که کلمات قصار پیغمبر خاتم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را جمع کند.
مطالب مورد نظر، در ضمن سه امر ذکر می‌شود:
۱. اهمیت «کتاب شهاب الاخبار»؛
۲. اهمیت شرح حاضر؛
۳. سبب چاپ کتاب.
سپس، شارح، مختصری از شرح حال سید جلال الدین محدث ارموی را آورده و در ادامه، طی ۷ باب به ترجمه کتاب پرداخته است.
در این کتاب، هزار کلمه از وصایا و مواعظ و
حکم و امثال که از زبان درفشان آن حضرت
جاری شده، جمع آمده؛ کلماتی که مؤلف از مشایخش شنیده و چون امارات صحت ورود همه آنها، از وجوه الفاظ ظاهر است، حاجت به ذکر اسناد ندیده است. برای سهولت مطالعه و پیدا کردن مطالب، محتوای کتاب را باب بندی نموده تا هر که، هر چه خواهد به آسانی بیابد و بی رنج تصفح و زحمت تفحص به مقصد رسد و به محل نقل خبر ره برد، بعد دویست کلمه دیگر نیز به آن افزوده تا مجموع، شامل یک هزار و دویست کلمه باشد، آن گاه ادعیه‌ای را که از آن حضرت ماثور است، در خاتمه کلمات آورده و آن را با این ترتیب به انجام رسانده است. کتابی نیز مستقلا در اسانید همه آنها نوشته تا هر کس که خواهد از اسناد این
روایات با خبر شود، به آن رجوع کند.
باید دانست که این شرح، علاوه بر آنکه شرح بر کلمات
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است و از آن جهت شرافت بسیار مهمی را حائز است، فی حد نفسه نیز دارای ارزشی بسزا و قدر و قیمتی غیر قابل سنجش است، زیرا به روش و اسلوب فارسی سلیس شیوای شیرین قرن هفتم هجری به رشته تحریر آمده است و پختگی و حلاوت نثر فارسی آن عصر محتاج به شرح و بیان نیست و خصائصی را که نوع کتب مدونه و مؤلفه آن عصر واجد است، این کتاب شریف نیز واجد است. این کتاب، در عین حال که شرح احادیث است، صورت امالی‌های
قرن ششم را دارد؛ توضیح این اجمال آنکه امالی‌های قرن پنجم و ششم را هر که مطالعه کرده باشد، می‌داند که مؤلفان آن قبیل امالی‌ها، هر حدیثی را که عنوان می‌کنند، بعد از ترجمه آن و بحث در جهات ادبی آن، به مناسباتی، طبق مضمون «الکلام یجر الکلام»، فواید دیگری را نیز در ذیل آن درج می‌کنند که برخی از آنها بسیار ذی قیمت و مهم می‌باشد و چون این کتاب، تا حدی شبیه به این قبیل امالی هاست، پس خواننده آن مانند خوانندگان آن امالی‌ها، ضمن مطالعه به مطالبی برمی خورد که انتظار و ترقب آنها را نداشته است؛ از این جهت، این کتاب، بسیار ارزنده است و قابل ملاحظه می‌باشد؛ مخصوصا برای افراد شیعی مذهب، زیرا گاهی مطالب بسیار لطیف مذهبی را به ایشان مبذول می‌دارد.
این کتاب، در میان خاصه و
عامه معروف و مشهور است و گروهی از
علمای شیعه و
سنی به شرح آن پرداخته‌اند؛ از جمله علمای خاصه، عالم بزرگوار، سید ضیاء الدین فضل الله بن علی بن عبید الله حسنی راوندی است که شرحی بر آن نوشته و موسوم به «ضوء الشهاب فی شرح الشهاب» ساخته است و
مجلسی رحمة‌الله‌علیه، در «
بحار الانوار» از این کتاب، بسیار نقل کرده است و از آن جمله است شیخ بزرگوار افضل الدین، حسن بن علی بن احمد ماه آبادی که منتجب الدین، در فهرست خود، او را با عبارت «انه علم فی الادب، فقیه»، معرفی کرده و از جمله آثار او، شرح شهاب را نیز نام برده است.
از آن جمله، برهان الدین، ابو الحارث، محمد بن ابی الخیر، علی بن ابی سلیمان ظفر حمدانی است که منتجب الدین، در فهرست خود، شرح شهاب را نیز ضمن سایر آثار او یاد کرده است.
از آن جمله، قطب الدین، سعید بن هبة الله راوندی است که منتجب الدین، در فهرست، در ترجمه او گفته: قطب راوندی، شرحی بر «شهاب الاخبار» نوشته و آن را، «ضیاء الشهاب فی شرح الشهاب» نامیده است.
از آن جمله، شیخ ابو الفتوح، حسین بن علی بن محمد خزاعی است که منتجب الدین، در فهرست، در مقام ذکر آثار او گفته است: او را شرحی است بر «شهاب الاخبار» موسوم به «روح الاحباب و روح الالباب فی شرح الشهاب» و ابن شهرآشوب نیز در «معالم العلماء»، این کتاب را از آثار وی شمرده است و به جز این پنج تن، افراد دیگری نیز از علمای
شیعه به شرح آن پرداخته‌اند.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
