شیخ‌احمد تهانیسری(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شیخ احمد تَهانیسَری ، ، ادیب ، شاعر، فقیه و صوفی شبه قاره هند در قرن هشتم و نهم هجری است.
از تاریخ تولد وی اطلاعی در دست نیست . در دهلی به دنیا آمد (عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر ، ج ۳، ص ۶)، نزد عبدالمقتدربن رکن الدین شُرَیحی کِنْدی (متوفی ۷۹۱) کسب علم کرد (عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر ، ج ۳، ص ۶). مرید شیخ نصیرالدین محمود اَوِدهی ، مشهور به چراغ دهلی ، بود و از او اخذ طریقت کرد (عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر ، ج ۳، ص ۶)( رحمان علی ، تذکرة علمای هند ، ص ۱۸). وی و خانواده اش در حملة تیمور گورکانی به اسارت در آمدند، اما بعدها رها شدند. برخی منابع گزارش داده اند که تهانیسری به مصاحبت تیمور در آمد (غلام سرور لاهوری ، خزینة الاصفیا ، ج ۱، ص ۳۷۹)( عبدالحق بن سیف الدین عبدالحق دهلوی ، اخبارالاخیار فی اسرارالابرار ، ص ۱۴۲). به گزارش عبدالحیّ حسنی (عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر ، ج ۳، ص ۶) تیمور خواست که تهانیسری تا سمرقند او را همراهی کند، اما وی نپذیرفت . گفته شده است که میان تهانیسری و شیخ الاسلام ، نبیرة برهان الدین بخاریِ مَرغینانی ، برای تعیین تقدم و تأخر در نشستن در مجلس تیمور، مناظره ای صورت گرفت و تیمور به حسب نسبت میان شیخ الاسلام و جدّش ــ که مؤلف الهدایة بود ــ از شیخ الاسلام جانبداری کرد. تهانیسری در پاسخ شاه به خطاهای مرغینانی در الهدایة اشاره کرد، اما تیمور مانع بیان آنها شد (غلام سرور لاهوری ، خزینة الاصفیا ، ج ۱، ص ۳۷۹)( عبدالحق بن سیف الدین عبدالحق دهلوی ، اخبارالاخیار فی اسرارالابرار ، ص ۱۴۲). بعد از بازگشت تیمور، تهانیسری با خانواده اش از دهلی به کالپی رفت و در آنجا اقامت کرد (رحمان علی ، تذکرة علمای هند ، ص ۱۸)( عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر ، ج ۳، ص ۶ـ۷) و در ۸۲۰ در همانجا وفات یافت . او را در قلعة کالپی دفن کردند. مقبره اش زیارتگاه ارادتمندان وی است .(غلام سرور لاهوری ، خزینة الاصفیا ، ج ۱، ص ۳۷۹)( عبدالحق بن سیف الدین عبدالحق دهلوی ، اخبارالاخیار فی اسرارالابرار ، ص ۱۴۲.)
از جمله آثار تهانیسری ، قصیدة دالیـّه در مدح و نعت نبی اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم است (عبدالحق بن سیف الدین عبدالحق دهلوی ، اخبارالاخیار فی اسرارالابرار ، ص ۱۴۳.)( رحمان علی ، تذکرة علمای هند ، ص ۱۸)(عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر ، ج ۳، ص ۷ـ۱۰). اغلب منابع ، تهانیسری را جزو شاعران و ادیبان هند دانسته اند و مهارت وی را در فقه و اصول و ادبیات عرب ستوده اند (عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر ، ج ۳، ص ۶.)( اردو دائرة معارف اسلامیّه ،ذیل «تهانیسری ». )( محمدصدیق بن حسن صدیق حسن خان ، ابجدالعلوم ، ج ۱، ص ۳۴۵.)
منابع :
(۱) اردو دائرة معارف اسلامیّه ، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/ ۱۹۶۴ـ ۱۹۸۹، ذیل «تهانیسری » (از محمدهدایت حسین )؛
(۲) عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر ، ج ۳، حیدرآباد دکن ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸؛
(۳) رحمان علی ، تذکرة علمای هند ، لکهنو ۱۹۱۴؛
(۴) محمدصدیق بن حسن صدیق حسن خان ، ابجدالعلوم ، ج ۱، دمشق ۱۹۷۸؛
(۵) عبدالحق بن سیف الدین عبدالحق دهلوی ، اخبارالاخیار فی اسرارالابرار ، چاپ محمد عبدالاحد صاحب ، چاپ سنگی دهلی ۱۳۰۹؛
(۶) غلام سرور لاهوری ، خزینة الاصفیا ، ج ۱، کانپور ( ۱۳۳۲/۱۹۱۴ ) .
