• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ضحاکیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ضحاکیه به عنوان یک شورش از خوارج محسوب می‌شود که با عملکردی افراطی در برابر جامعه اسلامی موضعگیری می‌کردند.


ابوسعید ضحاک بن قیس شیبانی یکی از شورشیانی است که عقیده خوارج را در سده دوم به دوش می‌کشید. او در کتب اهل سنت از عالمان خوارج خوانده شده است.
[۱] جاحظ، عمرو بن بحر، البیان والتبیین، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۴۲۳ه ق، ج۱، ص۲۷۸.    
[۲] جاحظ، عمرو بن بحر، الحیوان، بیروت، دارالکتب العلمیه، دوم، ۱۴۲۴ه ق، ج۷، ص۴۶۳.    
وی در اواخر دوران حکومت بنی امیه و به سبب جنگ قدرت در حکومت مرکزی توانست برعلیه آنان شورش کند و کوفه را به تسخیر خود درآورد. او در ابتدا از یاران سعید بن بهدل شیبانی بود که با دویست نفر وارد منطقه جزیره شدند و بعد از تصرف آن به سمت کوفه حرکت کردند اما سعید بن بهدل به سبب طاعون درگذشت و ضحاک به جانشینی او انتخاب شد. او در شهرروز اقامت داشت تا اینکه یارانش با او بیعت کردند.
[۳] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، دوم، ۱۳۸۷ه ق، ج۶، ص۱۵.    
اولین حضور او به عنوان حاکم خوارج حرکت او به سوی کوفه بود. در زمان ضحاک خوارج بسیار شدند و گفته شده افراد خوارج تا قبل از آن زمان به این حد نبودند بطوریکه چهار هزار تن از خوارج با ضحاک بیعت کردند و با او در جنگ‌ها و شورش‌ها شرکت می‌کردند.
[۴] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، دوم، ۱۳۸۷ه ق، ج۶، ص۱۵- ۱۶.    


ضحاکیه به عنوان یک شورش از خوارج محسوب می‌شود که با عملکردی افراطی در برابر جامعه اسلامی موضعگیری می‌کردند و از جمله عناصر بی بصیرتی بودند که دوست را از دشمن تشخیص نمی‌دادند و کورکورانه بدون تشخیص حق با هر حکومتی مخالفت می‌کردند و فقط خودشان را حق و مسلمان و مخالفین خود را کافر می‌دانستند.

بنی امیه جنگ‌های مختلفی با دشمنان خود داشت چرا که ظلم و ستم‌های بنی امیه و بی کفایتی حاکمان بنی امیه زمینه را برای شورش‌ها و نهضت‌های انقلابی در برابر آنان آماده می‌کرد.
[۵] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، دوم، ۱۳۸۷هـ ق، ج۷، ص۳۱۶.
این تزلزل تا حدی بود که مروان بن محمدبن مروان، حکومت ابراهیم بن ولید اموی، که بعد از مرگ یزید بن ولید بدست اورده بود را ساقط کرد و حکومت مرکزی را به تصرف خویش درآورد و از عمال حکومتی خواست تا از مردم برای وی بیعت بگیرند و نضر بن سعید بن عمرو الحرشی را به ولایت عراق برگزید ولی عبدالله بن عمر بن عبدالعزیر که از سوی ابراهیم اموی به حکومت کوفه رسیده بود با نضر بن سعید مخالفت کرد و کار به جنگ کشیده شد. در حین جنگ بودند که فهمیدند ضحاک بن قیس حروری نیز با سه، چهار هزار نفر به کوفه لشگرکشی کرده است. در این هنگام دو لشگری که تاکنون با هم جنگ داشتند، برعلیه ضحاک بن قیس متحد شدند. اما ضحاک ایشان را شکست داد و کوفه را تسخیر کرد.
[۶] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دارالفکر، اول، ۱۴۱۷ه ق، ج۸، ص۲۳۱.    
با تسخیر شهر مهم کوفه و اطراف آن، در واقع حکومت عراق از چنگ بنی امیه خارج ساخته بود.
[۷] جاحظ، عمرو بن بحر، البیان والتبیین، ج۱، ص۲۷۸.    
[۸] جاحظ، عمرو بن بحر، البیان والتبیین، ج۳، ص۱۷۶.    
سران لشگر شکست خورده به همراه بسیاری از مردم به شهر واسط فرار کردند.
[۹] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، دوم، ۱۳۸۷ه ق، ج۶، ص۱۵.    
مروان بن محمد نیز لشگری به سرداری سلیمان بن هشام بن عبدالملک را به مقابله با ضحاک فرستاد اما سلیمان با ضحاک نجنگید، بلکه با او بیعت کرد و پشت سرش نیز نماز خواند و این حادثه برای حکومت بنی امیه رسوائی زیادی فراهم نمود تا جائی که این حادثه را به شعر درآوردند و برای خوارج و برعلیه بنی امیه تبلیغ می‌کردند.
[۱۰] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دارالفکر، اول، ۱۴۱۷ه ق، ج۸، ص۲۳۲.    

الم تر ان الله انزل نصره و صلت قریش خلف بکر بن وائل
آیا ندیدی که خداوند نصرت خود را نازل کرد چراکه قریش (بنی امیه) پشت سر بکر بن وائل به نماز ایستاد.

۳.۱ - کشته شدن بزرگان بنی امیه

از بزرگان بنی امیه که در جنگ با ضحاک کشته شده بود، عاصم بن عمر بن عبد العزیز بن مروان بن الحکم اموی، که از طرف مادر به عمر بن خطاب منتسب می‌شود.
[۱۱] دمشقی، ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ه ق، ج۲۵، ص۲۷۴.    
قتل او نیز اثر بدی در بنی امیه داشت تا حدی که برای او اینگونه مرثیه سرائی می‌کردند:
فان تک احزان و فائض عبـــــــره اذابت عبیطا من دم الجوف منقعا
تجرعتها فی عاصم و احتسیتها فاعظم منها ما احتسـی و تجرعا
فلیت المنایا کن خلفن عاصــــما فعشنا جمیعا او ذهبـــــن بنا معا
او توسط برذون بن مرزوق شیبانی کشته شد و جعفر بن عباس کندی یکی دیگر از بزرگان بنی امیه بود که در این جنگ توسط عبدالملک بن علقمه کشته شد. کشته شدن بزرگان بنی امیه افتخاری برای خوارج بود تا حدی که شعری به عنوان افتخار در این باره سرودند:
[۱۲] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، دوم، ۱۳۸۷ه ق، ج۵، ص۶۱۳.    

نحن قتلنا عاصما و جعفرا و الفارس الضبی حین اصحرا
اما این ذلت برای بنی امیه به اینجا ختم نشد بلکه عبیدالله بن العباس الکندی که برادرش در جنگ با ضحاک کشته شده بود، وقتی دید که مردم فرار می‌کنند، از ترس با ضحاک بیعت کرد تا جان خود را نجات دهد و به همین دلیل مورد ملامت دیگران واقع شد و او را هجو می‌کردند.طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، دوم، ۱۳۸۷هـ ق، ج۵، ص۶۱۵.]

پس از تسخیر کوفه و شکست خوردن بنی امیه از ضحاک، وی با اکثر یارانش به سوی شهر واسط رفت و کوفه را به یکی از یارانش به نام ملحان بن معروف شیبانی سپرد. شهر واسط که در دست لشگر شکست خورده کوفه و عبدالله بن عمر بن عبدالعزیر بود این بار توسط ضحاک محاصره شد. این محاصره و جنگ و گریز سه ماه طول کشید اما در نهایت عبدالله بن عمر با ضحاک مصالحه کرد و تسلیم شد. سپس ضحاک به لشگر کشی ادامه داد و این بار برای جنگ با مروان حاکم اموی، آماده بود که در این درگیری که در شهر کفرتوثا رخ داد کشته شد.
[۱۳] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، دوم، ۱۳۸۷ه ق، ج۵، ص۶۲۰.    


۱. ↑ جاحظ، عمرو بن بحر، البیان والتبیین، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۴۲۳ه ق، ج۱، ص۲۷۸.    
۲. ↑ جاحظ، عمرو بن بحر، الحیوان، بیروت، دارالکتب العلمیه، دوم، ۱۴۲۴ه ق، ج۷، ص۴۶۳.    
۳. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، دوم، ۱۳۸۷ه ق، ج۶، ص۱۵.    
۴. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، دوم، ۱۳۸۷ه ق، ج۶، ص۱۵- ۱۶.    
۵. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، دوم، ۱۳۸۷هـ ق، ج۷، ص۳۱۶.
۶. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دارالفکر، اول، ۱۴۱۷ه ق، ج۸، ص۲۳۱.    
۷. ↑ جاحظ، عمرو بن بحر، البیان والتبیین، ج۱، ص۲۷۸.    
۸. ↑ جاحظ، عمرو بن بحر، البیان والتبیین، ج۳، ص۱۷۶.    
۹. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، دوم، ۱۳۸۷ه ق، ج۶، ص۱۵.    
۱۰. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دارالفکر، اول، ۱۴۱۷ه ق، ج۸، ص۲۳۲.    
۱۱. ↑ دمشقی، ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ه ق، ج۲۵، ص۲۷۴.    
۱۲. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، دوم، ۱۳۸۷ه ق، ج۵، ص۶۱۳.    
۱۳. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، دوم، ۱۳۸۷ه ق، ج۵، ص۶۲۰.    


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله«ضحاکیه».    



جعبه ابزار