• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عبدالله بن نجم بن شاس

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




عبداللّه ‌بن نجم بن شاس، فقیه مالکی مصری در قرن ششم و هفتم، معروف به ابن شاس و مکنّا به ابومحمد بود.



لقبش جلال‌الدین یا جلال یا جمال‌الدین بود و او را جُذامی و سعدی نیز نامیده‌اند.
[۱] عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۸ـ۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
[۲] ابن‌ خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ج۳، ص۶۱، چاپ احسان عباسی، بیروت.
[۳] محمد بن احمدبن عثمان ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۲۲، ص۹۸، چاپ بشار عواد، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۴] ابن عماد، شذرات الذهب فی خبر من ذهب، ج۵، ص۶۹، ۱۲۹۹/۱۹۷۹.
در پاره‌ای منابع
[۵] اسماعیل پاشا بغدادی، هدیةالعارفین اسماءالمولفین و آثار المصنفین،ج ۱، ستون ۴۵۹، بیروت، داراحیاء التراث‌العربی، ۲ جلد.
[۶] زرکلی، ج۴، ص۱۴۲.
وی را خَلّال نامیده‌اند که ظاهرآ ناشی از تصحیف است. در برخی منابع
[۷] جلال‌ الدین عبد الرحمان سیوطی، حسن‌المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهره، ج۱، ص۴۵۴، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، داراحیاء الکتب‌العربیه، ج ۲، ۱۹۶۸/۱۳۸۷.
[۸] محمد مخلوف، شجرةالنور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۱۶۵، بیروت، افست.
[۹] حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون،ج ۱، ستون ۶۱۳.
[۱۰] حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون،ج ۲، ستون ۱۴۵۲.
نام اسلافِ او به گونه‌ای دیگر ذکر شده و به همین سبب، زرکلی
[۱۱] زرکلی،ج۴، ص ۱۲۴
[۱۲] زرکلی،ج۴، ص ۱۴۲
شرح حال او را به اشتباه در دو جا آورده است.
از تاریخ و محل تولد ابن شاس اطلاعی در دست نیست. وی از خاندانی بلندپایه بود که اعضای آن از فرماندهان نظامی و سیاسی بودند،
[۱۳] عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
[۱۴] محمد بن احمدبن عثمان ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۲۲، ص۹۹، چاپ بشار عواد، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
چنانکه به نوشتۀ ابن فرحون،
[۱۵] ابن فرحون، الدیباح‌المذهب فی معرفة اعیان علماء المذهب، ج۱، ص۴۴۴، چاپ محمدالاحمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۹۳/۱۹۷۴.
یکی از اجداد او، فرمانده صد هزار پیشقراول بوده است.


ابن‌شاس در مصر، فقه مالکی را نزد کسانی چون یعقوب بن یوسف مالکی (فقیه مالکی، متوفی ۵۹۵) آموخت و از ابومحمد عبداللّه‌بن بَرّی (محدّث و نحوی شافعی، متوفی ۵۸۲) حدیث شنید.
[۱۶] عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
پس از اتمام تحصیلات، به افتاء و تدریس در مدرسۀ مالکیه (جنب مسجد جامع عتیق در فسطاط مصر) پرداخت و شاگردان زیادی داشت.
[۱۷] عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
[۱۸] احمد بن عبدالوهاب نویری، نهایة الارب فی فنون‌الادب، ج۲۹، ص۱۰۰، چاپ محمد ضیاءالدین ریس، ۱۹۹۲.
[۱۹] محمد بن احمدبن عثمان ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱، ص۹۸، چاپ بشار عواد، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
عبدالعظیم مُنذِری (محدّث و فقیه شافعی، متوفی ۶۵۶)
[۲۰] عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
از ابن شاس حدیث نقل کرد و از شاگردان اوست.


ابن شاس در اواخر عمر، مراسم حج را به جا آورد و از آن پس تا هنگام مرگ از فتوا دادن خودداری کرد.
[۲۱] عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
[۲۲] عبداللّه‌ بن اسعد یافعی، مرآةالجنان و عبرةالیقظان، ج۴، ص۲۸، چاپ خلیل‌المنصور، بیروت، ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
وی در ۶۱۶ برای پس گرفتن دِمیاط (بندر مهم تجاری مصر) از صلیبیان، در جهاد بر ضد آنان شرکت کرد و در همان سال در دمیاط درگذشت، یا در جنگ کشته شد.
[۲۳] احمد بن عبدالوهاب نویری، نهایة الارب فی فنون‌الادب، ج۲۹، ص۱۰۰، چاپ محمد ضیاءالدین ریس، ۱۹۹۲.
[۲۴] عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
[۲۵] ابن عماد، شذرات الذهب فی خبر من ذهب، ج۵، ص۶۹، ۱۲۹۹/۱۹۷۹.
[۲۶] جلال‌ الدین عبد الرحمان سیوطی، حسن‌المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهره، ج۱، ص۴۵۴، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، داراحیاء الکتب‌العربیه، ج ۲، ۱۹۶۸/۱۳۸۷.
[۲۷] محمد مخلوف، شجرةالنور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۱۶۵، بیروت، افست.
[۲۸] عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۲۳ـ۲۴، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.



شرح‌حال‌نگاران، علم، ورع و تدین او را ستوده‌اند.
[۲۹] عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
[۳۰] ابن‌ خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ج۳، ص۶۱، چاپ احسان عباسی، بیروت.
[۳۱] عبداللّه‌ بن اسعد یافعی، مرآةالجنان و عبرةالیقظان، ج۴، ص۲۸، چاپ خلیل‌المنصور، بیروت، ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
به نوشتۀ ابن‌خلدون
[۳۲] ابن‌ خلدون، تاریخ ابن‌ خلدون، ج۱، ص۴۵۰، بیروت، داراحیاء التراث‌العربی، ۸ جلد.
وی از مهم‌‌ترین مروجان مذهب مالکی در مصر بوده است.


اثر مهم ابن‌شاس، الجَواهِرُ الثَمینَة فی مَذْهَبِ عالِمِ المدینة، از مشهورترین متون فقهی مالکیان است.
[۳۳] ابن‌ خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ج۳، ص۶۱، چاپ احسان عباسی، بیروت.
[۳۴] حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون، ج ۱، ستون ۶۱۳.
ابن شاس به گفتۀ خویش در مقدمه کتاب،
[۳۵] عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۳ـ۴، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
با مشاهدۀ رویگردانی مردم از مذهب مالکی، به سبب دشواری فهمِ متون آن‌که ناشی از فقدان ترتیب و دسته‌بندی مناسب و تکرار موضوعات در منابع فقهی این مذهب بوده است، بر آن شد تا اثری نوین در فقهِ مالکی تألیف کند. رویکرد وی در این کتاب، پرهیز از تکرار مطالب، رعایت کردن ترتیب و چینش مناسب، فصل‌بندی موضوعات، جامع بودن کتاب در عین اختصار، و روان بودن و آسانی و دقیق بودن تعابیر بوده است.
[۳۶] عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۳۸ـ۴۰، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
[۳۷] عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۴۲، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.



به تصریح ابن شاس در مقدمه،
[۳۸] عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۴، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
وی در شیوۀ بیان مطالب و ترتیب مباحث از الوَجیز، اثر مهم غزالی (متوفی ۵۰۵) در فقه شافعی، الهام گرفته است.
الجواهرالثمینة همۀ مباحث (اصطلاحآ کتب) فقهی را دربردارد. ابن شاس این کتاب را به روش غیر استدلالی تألیف کرده و تنها در پاره‌ای موارد به بیان ادلۀ احکام پرداخته است. مؤلف با تکیه بر آرای مالک‌ بن اَنَس (رئیس مذهب مالکیه، متوفی ۱۷۹)، اقوال مختلف فقهای مالکی را در یک مسئله مطرح کرده و سپس با بیان علت اختلاف نظر آنان و نتیجۀ این اختلاف‌ها، به نقد نظریه‌ها و بیان نظر مقبول خود پرداخته و گاه به مناسبت به آرای مذاهب دیگر نیز اشاره کرده است.
[۳۹] عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۳۶ـ۴۰، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
وی هنگام بیان بسیاری از فروع و مسائل، قاعدۀ فقهی مربوط به آن‌ها را نیز آورده است.
[۴۰] عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۳۷، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.

ابن شاس در نگارش این کتاب، علاوه بر المُوَطأ و المدونةالکبری مالک ‌بن انس، از کتاب‌های دیگری در فقه مالکی مانند المنتقی اثر ابوولید باجی (متوفی ۴۷۴)، المقدمات محمدبن احمد ابن‌رشد (متوفی ۵۲۰)، احکام‌القرآن ابن‌عربی اشبیلی مالکی (متوفی ۵۴۳) و التَّفریع ابن‌جلّاب (متوفی ۳۷۸) بهره برده است و نظریات فقیهانی چون ابو ولید باجی (متوفی ۴۷۴)، محمدبن ولید طُرطُوشی (متوفی ۵۲۰)، محمد بن علی مازَری (متوفی ۵۳۶) و یوسف‌ بن عبدالبرّ (متوفی ۴۶۳) را مورد توجه قرار داده است.
[۴۱] ۵۸ـ۵۹، عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، ج۱، ص۴۱ـ۴۲، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
تألیف کتاب قبل از ۵۸۱ به پایان رسید.
[۴۲] عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۳۱، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.

برخی از فقهای مالکی از سبک نگارش الجواهرالثمینة و اختصار آن انتقاد کرده
[۴۳] عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۳۱ـ۳۳، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
و برخی دیگر اثرپذیری ابن‌شاس از الوجیز را سبب راه‌یافتن پاره‌ای از مسائل فقه شافعی به فقه مالکی دانسته‌اند،
[۴۴] عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۴۳ـ۴۵، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
اما از دیدگاه بیش‌تر آنان، الجواهرالثمینة کتابی جامع و کامل است و از مهم‌‌ترین متون فقهی مالکی به شمار می‌رود.
[۴۵] عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
[۴۶] ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ج۳، ص۶۱، چاپ احسان عباسی، بیروت.
[۴۷] محمد بن احمد بن عثمان ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۲۲، ص۹۸، چاپ بشار عواد، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
این کتاب، از متون درسی فقه مالکی بوده است و عالمان بسیاری آن را حفظ و تدریس می‌کرده‌اند.
[۴۸] ابن فرحون، الدیباح‌المذهب فی معرفة اعیان علماء المذهب، ج۲، ص۲۸۰، چاپ محمدالاحمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۹۳/۱۹۷۴.
[۴۹] عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۵۲ـ۵۴، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.

در منابع فقهی مالکی به کتاب ابن شاس بسیار استناد شده است،
[۵۰] محمد بن علی شوکانی، نیل الاوکار من احادیث سیدالاخبار، ج۵، ص۵۳، بیروت.
[۵۱] محمد بن علی شوکانی، نیل الاوکار من احادیث سیدالاخبار، ج۶، ص۲۲۸، بیروت.
[۵۲] خطاب رعینی، مواهب‌الجلیل، ج۱، ص۱۱۳، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
[۵۳] خطاب رعینی، ج۱، ص۱۱۵، مواهب‌الجلیل، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
[۵۴] خطاب رعینی، ج۱، ص۱۱۷، مواهب‌الجلیل، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
[۵۵] خطاب رعینی، مواهب‌الجلیل، ج۱، ص۴۵۱، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
[۵۶] خطاب رعینی، مواهب‌الجلیل، ج۱، ص۵۰۵، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
[۵۷] خطاب رعینی، مواهب‌الجلیل، ج۲، ص۶۵، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
[۵۸] خطاب رعینی، مواهب‌الجلیل، ج۳، ص۱۱۹، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
[۵۹] خطاب رعینی، مواهب‌الجلیل، ج۴، ص۸۸، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
[۶۰] خطاب رعینی، مواهب‌الجلیل، ج۵، ص۵۳۶، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
[۶۱] محمد بن عرفه دسوقی، حاشیةالدسوقی، ج۴، ص۲۸۳، داراحیاء الکتب‌العربیه، ۴ جلدی.
[۶۲] محمد بن عرفه دسوقی، حاشیةالدسوقی، ج۴، ص۳۳۴، داراحیاء الکتب‌العربیه، ۴ جلدی.
اما در آثار کتاب‌شناختی از شرح یا حاشیه‌ای بر آن نام‌برده نشده است؛ برخی دلیل آن را بی‌نیازی کتاب از توضیح و تفسیر، به سبب کاربرد تعابیر روشن و نثر روانِ آن، دانسته‌اند.
[۶۳] عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۴۵، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
عده‌ای نیز گفته‌اند که المختصر ابن حاجب (فقیه مالکی، متوفی ۶۴۶) در واقع تلخیص کتاب ابن شاس است
[۶۴] احمد بن علی بن حجر عسقلانی، رفع‌الامر عن قضاةالمصر، ج۱، ص۲۰۵، چاپ حامد عبدالمجید و محمدمهدی ابوسنّته و محمداسماعیل صاوی، بی‌جا، بی‌تا.
[۶۵] عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدار من فی تاریخ‌المدارس،ج ۲، ص ۴، چاپ جعفرالحسنی، قاهره، ۱۹۸۸.
اما ابن‌ حاجب خود این را نپذیرفته است.
[۶۶] عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۴۶ـ۴۸، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.



نسخه‌ای خطی از الجواهرالثمینة، به شماره ۱۵۶۵۱، در کتابخانۀ ازهریه مصر موجود است
[۶۷] سلسله فهارس‌المکتابات الخطیة الادرة (۱۱)، فهرس‌الکتب الموجوده بالمکتبة الازهریه،ج ۲، ص ۳۱۵، ۱۳۶۵/۱۹۴۶.
[۶۸] عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۵۵ـ۵۸، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
این کتاب را «مجمع‌الفقه‌الاسلامی» جدّه، با نام عِقدُالجواهرُالثمینة فی مذهب عالِمِالمدینة، در ۱۴۱۵ در سه جلد چاپ کرده است. به گفتۀ منذری،
[۶۹] عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
ابن شاس آثار دیگری نیز داشته است. برخی
[۷۰] حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون،ج ۲، ستون ۱۴۵۲.
[۷۱] اسماعیل پاشا بغدادی، هدیةالعارفین اسماءالمولفین و آثار المصنفین،ج ۱، ستون ۴۵۹، بیروت، داراحیاء التراث‌العربی، ۲ جلد.
[۷۲] عمررضا کحاله، معجم‌المولفین، ج۶، ص۱۵۸، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
کتاب کرامات الاولیاء را به او نسبت داده‌اند.


نوۀ ابن شاس، حسین بن عبد الرحیم ملقب به تقی‌الدین و مکنّا به ابوعلی نیز از فقیهان مشهور مالکی بود. وی در ۶۰۹ به دنیا آمد، از کسانی چون ابن‌ جُمَّیزی (فقیه شافعی، متوفی ۶۴۹) و جعفر بن علی همدانی (متوفی ۶۳۶) حدیث شنید و قطب‌ الدین حلبی (متوفی ۷۳۵) از او حدیث نقل کرده است.
[۷۳] احمد بن علی بن حجر عسقلانی، رفع‌الامر عن قضاةالمصر، ج۱، ص۲۰۵، چاپ حامد عبدالمجید و محمدمهدی ابوسنّته و محمداسماعیل صاوی، بی‌جا، بی‌تا.
[۷۴] ناصرالدین محمد بن فرات، تاریخ ابن‌ الفرات، ج۸، ص۴۱، چاپ قسطنطین زرین، بیروت، ۱۹۳۶.
[۷۵] محمد بن احمدبن عثمان ذهبی، تاریخ‌الاسلام و وفیات مشاهیرالاعلام، ج۵۱، ص۲۱۵، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
حسین بن عبدالرحیم در مدرسه عادل
[۷۶] عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
و مدرسه منصوریه در مصر به تدریس فقه اشتغال داشت.
[۷۷] احمد بن علی بن حجر عسقلانی، رفع‌الامر عن قضاةالمصر، ج۱، ص۲۰۵، چاپ حامد عبدالمجید و محمدمهدی ابوسنّته و محمداسماعیل صاوی، بی‌جا، بی‌تا.
[۷۸] احمد بن اعلی مقریزی، کتاب‌المواعظ و الاعتبار بذکرالخطط و الاثار المعروف بالخطط المقریزیه، ج۴، ص۱۹۵، قاهره، بی‌تا.
[۷۹] ناصرالدین محمد بن فرات، تاریخ ابن‌الفرات، ج۸، ص۲۷ـ۲۸، چاپ قسطنطین زرین، بیروت، ۱۹۳۶.
تقی‌الدین چند بار به قضاوت مصر گماشته شد و قاضی‌القضاة مالکیان مصر بود، وی در ۶۸۵ درگذشت.
[۸۰] محمد بن احمد بن عثمان ذهبی، تاریخ‌الاسلام و وفیات مشاهیرالاعلام، ج۵۱، ص۲۱۵، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
[۸۱] احمد بن علی بن حجر عسقلانی، رفع‌الامر عن قضاةالمصر، ج۱، ص۲۰۵، چاپ حامد عبدالمجید و محمدمهدی ابوسنّته و محمداسماعیل صاوی، بی‌جا، بی‌تا.
[۸۲] جلال‌ الدین عبد الرحمان سیوطی، حسن‌المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهره، ج۲، ص۱۸۸، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، داراحیاء الکتب‌العربیه، ج ۲، ۱۹۶۸/۱۳۸۷.



(۱) ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، چاپ احسان عباسی، بیروت.
(۲) ابن عماد، شذرات الذهب فی خبر من ذهب، ۱۲۹۹/۱۹۷۹.
(۳) ابن فرحون، الدیباح‌المذهب فی معرفة اعیان علماء المذهب، چاپ محمدالاحمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۹۳/۱۹۷۴.
(۴) محمد بن احمدبن عثمان ذهبی، سیراعلام النبلاء، چاپ بشار عواد، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
(۵) محمد بن احمدبن عثمان ذهبی، تاریخ‌الاسلام و وفیات مشاهیرالاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
(۶) عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
(۷) احمد بن عبدالوهاب نویری، نهایة الارب فی فنون‌الادب، چاپ محمد ضیاءالدین ریس، ۱۹۹۲.
(۸) جلال‌ الدین عبد الرحمان سیوطی، حسن‌المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهره، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، داراحیاء الکتب‌العربیه، ج ۲، ۱۹۶۸/۱۳۸۷.
(۹) احمد بن اعلی مقریزی، کتاب‌المواعظ و الاعتبار بذکرالخطط و الاثار المعروف بالخطط المقریزیه، قاهره، بی‌تا.
(۱۰) احمد بن علی‌بن حجر عسقلانی، رفع‌الامر عن قضاةالمصر، چاپ حامد عبدالمجید و محمدمهدی ابوسنّته و محمداسماعیل صاوی، بی‌جا، بی‌تا.
(۱۱) عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدار من فی تاریخ‌المدارس، چاپ جعفرالحسنی، قاهره، ۱۹۸۸؛
(۱۲) عمررضا کحاله، معجم‌المولفین، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
(۱۳) زرکلی.
(۱۴) محمد مخلوف، شجرةالنور الزکیة فی طبقات المالکیة، بیروت، افست.
(۱۵) ناصرالدین محمد بن فرات، تاریخ ابن‌الفرات، چاپ قسطنطین زرین، بیروت، ۱۹۳۶.
(۱۶) سلسله فهارس‌المکتابات الخطیة الادرة (۱۱)، فهرس‌الکتب الموجوده بالمکتبة الازهریه، ج ۲، ۱۳۶۵/۱۹۴۶.
(۱۷) حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون.
(۱۸) اسماعیل پاشا بغدادی، هدیةالعارفین اسماءالمولفین و آثار المصنفین، بیروت، داراحیاء التراث‌العربی، ۲ جلد.
(۱۹) عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
(۲۰) خطاب رعینی، مواهب‌الجلیل، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
(۲۱) محمدبن عرفه دسوقی، حاشیةالدسوقی، داراحیاء الکتب‌العربیه، ۴ جلدی.
(۲۲) محمدبن علی شوکانی، نیل الاوکار من احادیث سیدالاخبار، بیروت.
(۲۳) عبداللّه‌ بن اسعد یافعی، مرآةالجنان و عبرةالیقظان، چاپ خلیل‌المنصور، بیروت، ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
(۲۴) ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، بیروت، داراحیاء التراث‌العربی، ۸ جلد.
(۲۵) حاجی خلیفه.

 
۱. ↑ عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۸ـ۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
۲. ↑ ابن‌ خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ج۳، ص۶۱، چاپ احسان عباسی، بیروت.
۳. ↑ محمد بن احمدبن عثمان ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۲۲، ص۹۸، چاپ بشار عواد، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۴. ↑ ابن عماد، شذرات الذهب فی خبر من ذهب، ج۵، ص۶۹، ۱۲۹۹/۱۹۷۹.
۵. ↑ اسماعیل پاشا بغدادی، هدیةالعارفین اسماءالمولفین و آثار المصنفین،ج ۱، ستون ۴۵۹، بیروت، داراحیاء التراث‌العربی، ۲ جلد.
۶. ↑ زرکلی، ج۴، ص۱۴۲.
۷. ↑ جلال‌ الدین عبد الرحمان سیوطی، حسن‌المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهره، ج۱، ص۴۵۴، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، داراحیاء الکتب‌العربیه، ج ۲، ۱۹۶۸/۱۳۸۷.
۸. ↑ محمد مخلوف، شجرةالنور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۱۶۵، بیروت، افست.
۹. ↑ حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون،ج ۱، ستون ۶۱۳.
۱۰. ↑ حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون،ج ۲، ستون ۱۴۵۲.
۱۱. ↑ زرکلی،ج۴، ص ۱۲۴
۱۲. ↑ زرکلی،ج۴، ص ۱۴۲
۱۳. ↑ عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
۱۴. ↑ محمد بن احمدبن عثمان ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۲۲، ص۹۹، چاپ بشار عواد، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۱۵. ↑ ابن فرحون، الدیباح‌المذهب فی معرفة اعیان علماء المذهب، ج۱، ص۴۴۴، چاپ محمدالاحمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۹۳/۱۹۷۴.
۱۶. ↑ عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
۱۷. ↑ عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
۱۸. ↑ احمد بن عبدالوهاب نویری، نهایة الارب فی فنون‌الادب، ج۲۹، ص۱۰۰، چاپ محمد ضیاءالدین ریس، ۱۹۹۲.
۱۹. ↑ محمد بن احمدبن عثمان ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱، ص۹۸، چاپ بشار عواد، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۲۰. ↑ عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
۲۱. ↑ عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
۲۲. ↑ عبداللّه‌ بن اسعد یافعی، مرآةالجنان و عبرةالیقظان، ج۴، ص۲۸، چاپ خلیل‌المنصور، بیروت، ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۲۳. ↑ احمد بن عبدالوهاب نویری، نهایة الارب فی فنون‌الادب، ج۲۹، ص۱۰۰، چاپ محمد ضیاءالدین ریس، ۱۹۹۲.
۲۴. ↑ عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
۲۵. ↑ ابن عماد، شذرات الذهب فی خبر من ذهب، ج۵، ص۶۹، ۱۲۹۹/۱۹۷۹.
۲۶. ↑ جلال‌ الدین عبد الرحمان سیوطی، حسن‌المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهره، ج۱، ص۴۵۴، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، داراحیاء الکتب‌العربیه، ج ۲، ۱۹۶۸/۱۳۸۷.
۲۷. ↑ محمد مخلوف، شجرةالنور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۱۶۵، بیروت، افست.
۲۸. ↑ عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۲۳ـ۲۴، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۲۹. ↑ عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
۳۰. ↑ ابن‌ خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ج۳، ص۶۱، چاپ احسان عباسی، بیروت.
۳۱. ↑ عبداللّه‌ بن اسعد یافعی، مرآةالجنان و عبرةالیقظان، ج۴، ص۲۸، چاپ خلیل‌المنصور، بیروت، ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۳۲. ↑ ابن‌ خلدون، تاریخ ابن‌ خلدون، ج۱، ص۴۵۰، بیروت، داراحیاء التراث‌العربی، ۸ جلد.
۳۳. ↑ ابن‌ خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ج۳، ص۶۱، چاپ احسان عباسی، بیروت.
۳۴. ↑ حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون، ج ۱، ستون ۶۱۳.
۳۵. ↑ عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۳ـ۴، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۳۶. ↑ عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۳۸ـ۴۰، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۳۷. ↑ عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۴۲، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۳۸. ↑ عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۴، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۳۹. ↑ عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۳۶ـ۴۰، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۴۰. ↑ عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۳۷، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۴۱. ↑ ۵۸ـ۵۹، عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، ج۱، ص۴۱ـ۴۲، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۴۲. ↑ عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۳۱، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۴۳. ↑ عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۳۱ـ۳۳، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۴۴. ↑ عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۴۳ـ۴۵، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۴۵. ↑ عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
۴۶. ↑ ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ج۳، ص۶۱، چاپ احسان عباسی، بیروت.
۴۷. ↑ محمد بن احمد بن عثمان ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۲۲، ص۹۸، چاپ بشار عواد، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۴۸. ↑ ابن فرحون، الدیباح‌المذهب فی معرفة اعیان علماء المذهب، ج۲، ص۲۸۰، چاپ محمدالاحمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۹۳/۱۹۷۴.
۴۹. ↑ عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۵۲ـ۵۴، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۵۰. ↑ محمد بن علی شوکانی، نیل الاوکار من احادیث سیدالاخبار، ج۵، ص۵۳، بیروت.
۵۱. ↑ محمد بن علی شوکانی، نیل الاوکار من احادیث سیدالاخبار، ج۶، ص۲۲۸، بیروت.
۵۲. ↑ خطاب رعینی، مواهب‌الجلیل، ج۱، ص۱۱۳، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
۵۳. ↑ خطاب رعینی، ج۱، ص۱۱۵، مواهب‌الجلیل، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
۵۴. ↑ خطاب رعینی، ج۱، ص۱۱۷، مواهب‌الجلیل، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
۵۵. ↑ خطاب رعینی، مواهب‌الجلیل، ج۱، ص۴۵۱، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
۵۶. ↑ خطاب رعینی، مواهب‌الجلیل، ج۱، ص۵۰۵، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
۵۷. ↑ خطاب رعینی، مواهب‌الجلیل، ج۲، ص۶۵، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
۵۸. ↑ خطاب رعینی، مواهب‌الجلیل، ج۳، ص۱۱۹، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
۵۹. ↑ خطاب رعینی، مواهب‌الجلیل، ج۴، ص۸۸، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
۶۰. ↑ خطاب رعینی، مواهب‌الجلیل، ج۵، ص۵۳۶، چاپ زکریا عمیرات، بیروت، ۱۴۱۶، ۸ جلدی.
۶۱. ↑ محمد بن عرفه دسوقی، حاشیةالدسوقی، ج۴، ص۲۸۳، داراحیاء الکتب‌العربیه، ۴ جلدی.
۶۲. ↑ محمد بن عرفه دسوقی، حاشیةالدسوقی، ج۴، ص۳۳۴، داراحیاء الکتب‌العربیه، ۴ جلدی.
۶۳. ↑ عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۴۵، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۶۴. ↑ احمد بن علی بن حجر عسقلانی، رفع‌الامر عن قضاةالمصر، ج۱، ص۲۰۵، چاپ حامد عبدالمجید و محمدمهدی ابوسنّته و محمداسماعیل صاوی، بی‌جا، بی‌تا.
۶۵. ↑ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدار من فی تاریخ‌المدارس،ج ۲، ص ۴، چاپ جعفرالحسنی، قاهره، ۱۹۸۸.
۶۶. ↑ عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۴۶ـ۴۸، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۶۷. ↑ سلسله فهارس‌المکتابات الخطیة الادرة (۱۱)، فهرس‌الکتب الموجوده بالمکتبة الازهریه،ج ۲، ص ۳۱۵، ۱۳۶۵/۱۹۴۶.
۶۸. ↑ عبداللّه ‌بن نجم ‌بن شاس، عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، ج۱، ص۵۵ـ۵۸، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۶۹. ↑ عبد العظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۴۶۹، چاپ بشار عواد، ۱۴۰۸/۱۹۹۸.
۷۰. ↑ حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون،ج ۲، ستون ۱۴۵۲.
۷۱. ↑ اسماعیل پاشا بغدادی، هدیةالعارفین اسماءالمولفین و آثار المصنفین،ج ۱، ستون ۴۵۹، بیروت، داراحیاء التراث‌العربی، ۲ جلد.
۷۲. ↑ عمررضا کحاله، معجم‌المولفین، ج۶، ص۱۵۸، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
۷۳. ↑ احمد بن علی بن حجر عسقلانی، رفع‌الامر عن قضاةالمصر، ج۱، ص۲۰۵، چاپ حامد عبدالمجید و محمدمهدی ابوسنّته و محمداسماعیل صاوی، بی‌جا، بی‌تا.
۷۴. ↑ ناصرالدین محمد بن فرات، تاریخ ابن‌ الفرات، ج۸، ص۴۱، چاپ قسطنطین زرین، بیروت، ۱۹۳۶.
۷۵. ↑ محمد بن احمدبن عثمان ذهبی، تاریخ‌الاسلام و وفیات مشاهیرالاعلام، ج۵۱، ص۲۱۵، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۷۶. ↑ عقدالجواهر الثمینه فی مذهب عالم المدینه، چاپ محمد ابوالاجفان و عبدالحفیظ منصور، دارالغرب الاسلامی، جده ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۷۷. ↑ احمد بن علی بن حجر عسقلانی، رفع‌الامر عن قضاةالمصر، ج۱، ص۲۰۵، چاپ حامد عبدالمجید و محمدمهدی ابوسنّته و محمداسماعیل صاوی، بی‌جا، بی‌تا.
۷۸. ↑ احمد بن اعلی مقریزی، کتاب‌المواعظ و الاعتبار بذکرالخطط و الاثار المعروف بالخطط المقریزیه، ج۴، ص۱۹۵، قاهره، بی‌تا.
۷۹. ↑ ناصرالدین محمد بن فرات، تاریخ ابن‌الفرات، ج۸، ص۲۷ـ۲۸، چاپ قسطنطین زرین، بیروت، ۱۹۳۶.
۸۰. ↑ محمد بن احمد بن عثمان ذهبی، تاریخ‌الاسلام و وفیات مشاهیرالاعلام، ج۵۱، ص۲۱۵، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۸۱. ↑ احمد بن علی بن حجر عسقلانی، رفع‌الامر عن قضاةالمصر، ج۱، ص۲۰۵، چاپ حامد عبدالمجید و محمدمهدی ابوسنّته و محمداسماعیل صاوی، بی‌جا، بی‌تا.
۸۲. ↑ جلال‌ الدین عبد الرحمان سیوطی، حسن‌المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهره، ج۲، ص۱۸۸، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، داراحیاء الکتب‌العربیه، ج ۲، ۱۹۶۸/۱۳۸۷.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالله بن نجم بن شاس»، شماره۵۹۸۰.    



جعبه ابزار