• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

علی‌رضا تجلی اردکانی شیرازی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تَجَلّی، تخلص چند شاعر پارسی‌سرا که از جمله آن‌ها علی‌رضا تجلی اردکانی شیرازی، از شاعران نیمه دوم سده ۱۱ق می‌باشد.


تجلی اردکانی شیرازی، علی‌رضا (د ۱۰۸۸ق/۱۶۷۷م)، از شاعران نیمه دوم سده ۱۱ق، او فرزند کمال‌الدین حسینی، از کدخدایان اردکان فارس بود.
در آغازِ جوانی برای تحصیلات به اصفهان رفت و علوم عقلی را نزد آقا حسین خوانساری (د ۱۰۹۸ق/۱۶۸۷م) فرا گرفت.
[۱] نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۱۶۸، به کوشش وحید دستگردی، تهران، ۱۳۶۱ش.
[۲] آزاد‌ بلگرامی، غلامعلی، مآثر الکلام، ج۱، ص۱۱۵، به کوشش عبدالله خان، لاهور، ۱۹۱۳م.
[۳] آذربیگدلی، لطفعلی، آتشکده، ص۲۷۱، به کوشش جعفر شهیدی، تهران، ۱۳۳۷ش.
.

۱.۱ - سفر به هند

تجلی در دوره شاه‌جهان (۱۰۳۷- ۱۰۶۸ق/ ۱۶۲۸- ۱۶۵۸م) به هند رفت. او در آنجا، تربیت فرزند علی‌مردان‌خان، امیرالامرای دربار شاه‌جهان را بر عهده گرفت. با وجود آن‌که در هند مورد احترام علی‌مردان‌ خان بود، اما پس از چندی، تدریس را رها کرد و به اصفهان بازگشت
[۴] نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۱۶۸- ۱۶۹، به کوشش وحید دستگردی، تهران، ۱۳۶۱ش.
[۵] آزاد‌ بلگرامی، غلامعلی، مآثر الکلام، ج۱، ص۱۱۵، به کوشش عبدالله خان، لاهور، ۱۹۱۳م.
[۶] سرخوش لاهوری، محمدافضل بن محمدمعصوم، کلمات الشعرا مشتمل بر ذکر شعرای عصر جهانگیر تا عهد عالمگیر، ج۱، ص۱۹، چاپ صادق علی لاهوری، لاهور (۱۹۴۲).


۱.۲ - منشی شاه عباس

وی مقرب و منشی شاه عباس دوم شد و سلطان صفوی در ۱۰۷۲ق/۱۶۶۲م، روستایی را در زادگاه تجلی به وی واگذار کرد. بدین‌سبب تجلی مدتی در این روستا به سر برد. به هنگام وفات شاه عباس دوم، در اصفهان اقامت داشت و به تألیف و تدریس مشغول بود.
[۷] نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص ۱۶۹، به کوشش وحید دستگردی، تهران، ۱۳۶۱ش.
[۸] صبا، محمدمظفر ، تذکره روز روشن، ج۱، ص۱۴۷، چاپ محمدحسین رکن زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ ش.

او در ۱۰۸۳ق به دربار شاه سلیمان راه یافت.
[۹] نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۱۶۸، به کوشش وحید دستگردی، تهران، ۱۳۶۱ش.


تاریخ دقیق فوت او معلوم نیست؛ برخی تذکره‌ها سال ۱۰۸۳ را ذکر کرده‌اند،
[۱۰] راشدی، حسام الدین، تذکره شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۵۶، بخش ۱، لاهور ۱۹۸۳.
اما به گفته خوانساری،
[۱۱] خوانساری، ج۲، ص۳۵۳.
او پس از مراجعت از سفر مکه، در ۱۰۸۵ در شیراز درگذشته است.
و برخی تاریخ درگذشت وی را در ۱۰۸۸ق، بیان نمودند.
[۱۲] شفیق لچهمی، نراین، شام غریبان، ج۱، ص۶۰، به کوشش محمداکبر‌الدین صدیقی، کراچی، ۱۹۷۷م.
[۱۳] آرزو، علی‌خان، مجمع النفایس، ج۱، ص۳۴، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ۱۹۹۲م.
[۱۴] آزاد‌ بلگرامی، غلامعلی، مآثر الکلام، ج۱، ص۱۱۵-۱۱۶، به کوشش عبدالله خان، لاهور، ۱۹۱۳م.
[۱۵] عابدی، امیرحسین، تجلی، ج۱، ص۱۱.


از تجلی اردکانی آثاری به نظم و نثر باقی‌مانده است.
عابدی،
[۱۶] عابدی، امیرحسین، تجلی، ج۱، ص۱۱ به نقل از صحف ابراهیم.
سروده‌های او را به سبک و سیاق آثار شوکت بخاری می‌داند و احمدعلی هاشمی سندیلوی
[۱۷] هاشمی ‌سندیلوی، احمدعلی، مخزن الغرائب، ج۱، ص۴۱۳، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
آن‌ها را دارای معنی تازه و فکر بلند دانسته که در استقبال از عرفی و صائب سروده شده است.
[۱۸] شورا، خطی، ج۳، ص۴۷۵.


۳.۱ - چاپی

آثار او به دو صورت چاپی و خطی موجود است که آثار چاپی وی عبارت‌اند از:
۱- حاشیه بر حاشیه ملاعبدالله، که بارها به چاپ رسیده است، از جمله: تهران، ۱۲۸۲ق؛ حاشیه بر حاشیه ملاعبداللّه یزدی بر تهذیب‌المنطق تفتازانی، که نسخه‌ای از آن متعلق به سده یازدهم به شماره ۲ر۳۲۷ در کتابخانه شماره دو مجلس شورای اسلامی (سنای سابق) موجود است؛
[۱۹] دانش پژوه، محمدتقی و بهاءالدین علمی انواری، فهرست کتاب‌های خطی کتابخانه مجلس سنا، ج۱، ص۱۶۶، ج ۱، تهران (بی تا).

۲- سفینة النجاة، تهران، ۱۲۶۲ق و بمبئی، ۱۳۰۶ق؛ رساله‌ای در‌باره اصول عقاید شیعه خاصّه در‌باره امامت که نسخه‌ای از آن با تاریخ ۱۰۶۷ به شماره ۵۲۴۹ در کتابخانه شماره یک مجلس شورای اسلامی محفوظ است؛
[۲۰] ایرج افشار، محمدتقی دانش پژوه، ج۱۶، ص۷۷ـ ۷۸، و علینقی منزوی، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج ۱۶، تهران ۱۳۴۸ ش.

۳- مثنوی قضا و قدر، کانپور، ۱۲۸۳ق؛
۴- معراج الخیال، بمبئی، ۱۳۴۳ق، این مثنوی که در بحر رمل سروده شده، گفتگوی شاعر است با عقل و هوس و جنون و در نهایت عشق، و اعتراف همه آن‌ها به ناتوانی خود در برابر عشق و شاعر نتیجه می‌گیرد که جان انسان در جستجوی عشق است و حتی عشق مجازی می‌تواند راهنمای عشق حقیقی باشد.
[۲۱] تجلّی شیرازی، علیرضا بن حسین، معراج الخیال، ج۱، ص۱۰۵، نسخه خطی کتابخانه ملک، ش ۵ ر ۴۶۷۱.

۵- رساله‌ای در منع نماز جمعه در زمان غیبت امام زمان (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه‌الشریف)
[۲۲] خوانساری، ج۲، ص۳۵۳.


۳.۲ - خطی

۱- ترجمه عهدنامه مالک اشتر؛
۲- ترجمه سلطانی؛
۳- ترجمه قرآن مجید؛
۴- دیوان شعر؛
تجلّی ظاهراً دیوان شعری داشته، زیرا شاملو
[۲۳] شاملو، ولی‌قلی، قصص الخاقانی، ج۲، ص۹۵، چاپ حسن سادات ناصری، تهران ۱۳۷۱ـ۱۳۷۴ ش.
تعداد ابیات مدوّن او را بیش از ده هزار بیت ذکر کرده و گلچین معانی نیز به نسخه کهن مثنوی معراج‌الخیال همراه با دیوان وی به تاریخ ۹۹۳ ( که با توجه به عصر زندگی او غریب می نماید!) در کتابخانه عبدالحسین بیات (متوفی ۱۳۴۷ ش) اشاره کرده است.
[۲۴] شاملو، ولی‌قلی، قصص الخاقانی، ج۲، ص۶۵، چاپ حسن سادات ناصری، تهران ۱۳۷۱ـ۱۳۷۴ ش.

۵- رساله در نماز آدینه؛
۶- صحة النظر فی تحقیق الفرقة الناجیة الاثنی عشر؛
۷- مثنوی بهاریه؛
۸-وصف کشمیر.
[۲۵] منزوی، احمد، خطی، ج۱، ص۱۵.
[۲۶] منزوی، احمد، خطی، ج۲، ص۱۵۷۳-۱۵۷۴.
[۲۷] منزوی، احمد، خطی، ج۳، ص۲۲۵.
[۲۸] منزوی، احمد، خطی، ج۴، ص۲۶۷۰.
[۲۹] منزوی، احمد، خطی، ج۴، ص۳۲۹۸.
[۳۰] مرکزی، خطی، ج۱۱، ص۲۱۶۷- ۲۱۶۸.
[۳۱] مرکزی، خطی، ج۱۴، ص۳۶۰۶.

۹- تفسیر سلیمانی، که آن را به شاه‌سلیمان اهدا کرده است؛
[۳۲] آمبروز استوری، چارلز، ادبیات فارسی بر مبنای تألیف استوری، ج۱، ص۱۸۹، ترجمه یو ا برگل (به روسی)، مترجمان یحیی آرین پور، سیروس ایزدی، و کریم کشاورز، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۶۲ ش ـ.


(۱) آذربیگدلی، لطفعلی، آتشکده، به کوشش جعفر شهیدی، تهران، ۱۳۳۷ش.
(۲) آرزو، علی‌خان، مجمع النفایس، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ۱۹۹۲م.
(۳) آزاد‌ بلگرامی، غلامعلی، مآثر الکلام، به کوشش عبدالله خان، لاهور، ۱۹۱۳م.
(۴) آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة.
(۵) هاشمی ‌سندیلوی، احمدعلی، مخزن الغرائب، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
(۶) اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، نسخه خطی کتابخانه ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
(۷) شفیق لچهمی، نراین، شام غریبان، به کوشش محمداکبر‌الدین صدیقی، کراچی، ۱۹۷۷م.
(۸) شورا، خطی.
(۹) عابدی، امیرحسین، تجلی.
(۱۰) گلچین‌ معانی، احمد، فهرست قسمتی از کتب خطی کتابخانه مرحوم عبدالحسین بیات، نسخه‌های خطی، دانشگاه تهران، ۱۳۴۸ش، شم‌۶.
(۱۱) گلچین‌ معانی، احمد، کاروان هند، مشهد، ۱۳۶۹ش.
(۱۲) مرکزی، خطی.
(۱۳) منزوی، احمد، خطی.
(۱۴) نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، به کوشش وحید دستگردی، تهران، ۱۳۶۱ش.
(۱۵) نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، به کوشش محمدهدایت حسینی، کلکته، ۱۹۳۱م.
(۱۶) Indo-Iranica, Calcutta, ۱۹۶۰, vol XIII (۴).
(۱۷) آمبروز استوری، چارلز، ادبیات فارسی بر مبنای تألیف استوری، ترجمه یو ا برگل (به روسی)، مترجمان یحیی آرین پور، سیروس ایزدی، و کریم کشاورز، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۸) ایرج افشار، محمدتقی دانش پژوه و علینقی منزوی، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج ۱۶، تهران ۱۳۴۸ ش.
(۱۹) تجلّی شیرازی، علیرضا بن حسین، معراج الخیال، نسخه خطی کتابخانه ملک، ش ۵ ر ۴۶۷۱.
(۲۰) خوانساری.
(۲۱) علمی انواری، محمدتقی دانش پژوه و بهاءالدین فهرست کتاب‌های خطی کتابخانه مجلس سنا، ج ۱، تهران (بی تا).
(۲۲) راشدی، حسام الدین، تذکره شعرای کشمیر، بخش ۱، لاهور ۱۹۸۳.
(۲۳) سرخوش لاهوری، محمدافضل بن محمدمعصوم، کلمات الشعرا مشتمل بر ذکر شعرای عصر جهانگیر تا عهد عالمگیر، چاپ صادق علی لاهوری، لاهور (۱۹۴۲).
(۲۴) شاملو، ولی‌قلی، قصص الخاقانی، چاپ حسن سادات ناصری، تهران ۱۳۷۱ـ۱۳۷۴ ش.
(۲۵) صبا، محمدمظفر، تذکره روز روشن، چاپ محمدحسین رکن زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ ش.

۱. ↑ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۱۶۸، به کوشش وحید دستگردی، تهران، ۱۳۶۱ش.
۲. ↑ آزاد‌ بلگرامی، غلامعلی، مآثر الکلام، ج۱، ص۱۱۵، به کوشش عبدالله خان، لاهور، ۱۹۱۳م.
۳. ↑ آذربیگدلی، لطفعلی، آتشکده، ص۲۷۱، به کوشش جعفر شهیدی، تهران، ۱۳۳۷ش.
۴. ↑ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۱۶۸- ۱۶۹، به کوشش وحید دستگردی، تهران، ۱۳۶۱ش.
۵. ↑ آزاد‌ بلگرامی، غلامعلی، مآثر الکلام، ج۱، ص۱۱۵، به کوشش عبدالله خان، لاهور، ۱۹۱۳م.
۶. ↑ سرخوش لاهوری، محمدافضل بن محمدمعصوم، کلمات الشعرا مشتمل بر ذکر شعرای عصر جهانگیر تا عهد عالمگیر، ج۱، ص۱۹، چاپ صادق علی لاهوری، لاهور (۱۹۴۲).
۷. ↑ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص ۱۶۹، به کوشش وحید دستگردی، تهران، ۱۳۶۱ش.
۸. ↑ صبا، محمدمظفر ، تذکره روز روشن، ج۱، ص۱۴۷، چاپ محمدحسین رکن زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ ش.
۹. ↑ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۱۶۸، به کوشش وحید دستگردی، تهران، ۱۳۶۱ش.
۱۰. ↑ راشدی، حسام الدین، تذکره شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۵۶، بخش ۱، لاهور ۱۹۸۳.
۱۱. ↑ خوانساری، ج۲، ص۳۵۳.
۱۲. ↑ شفیق لچهمی، نراین، شام غریبان، ج۱، ص۶۰، به کوشش محمداکبر‌الدین صدیقی، کراچی، ۱۹۷۷م.
۱۳. ↑ آرزو، علی‌خان، مجمع النفایس، ج۱، ص۳۴، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ۱۹۹۲م.
۱۴. ↑ آزاد‌ بلگرامی، غلامعلی، مآثر الکلام، ج۱، ص۱۱۵-۱۱۶، به کوشش عبدالله خان، لاهور، ۱۹۱۳م.
۱۵. ↑ عابدی، امیرحسین، تجلی، ج۱، ص۱۱.
۱۶. ↑ عابدی، امیرحسین، تجلی، ج۱، ص۱۱ به نقل از صحف ابراهیم.
۱۷. ↑ هاشمی ‌سندیلوی، احمدعلی، مخزن الغرائب، ج۱، ص۴۱۳، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
۱۸. ↑ شورا، خطی، ج۳، ص۴۷۵.
۱۹. ↑ دانش پژوه، محمدتقی و بهاءالدین علمی انواری، فهرست کتاب‌های خطی کتابخانه مجلس سنا، ج۱، ص۱۶۶، ج ۱، تهران (بی تا).
۲۰. ↑ ایرج افشار، محمدتقی دانش پژوه، ج۱۶، ص۷۷ـ ۷۸، و علینقی منزوی، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج ۱۶، تهران ۱۳۴۸ ش.
۲۱. ↑ تجلّی شیرازی، علیرضا بن حسین، معراج الخیال، ج۱، ص۱۰۵، نسخه خطی کتابخانه ملک، ش ۵ ر ۴۶۷۱.
۲۲. ↑ خوانساری، ج۲، ص۳۵۳.
۲۳. ↑ شاملو، ولی‌قلی، قصص الخاقانی، ج۲، ص۹۵، چاپ حسن سادات ناصری، تهران ۱۳۷۱ـ۱۳۷۴ ش.
۲۴. ↑ شاملو، ولی‌قلی، قصص الخاقانی، ج۲، ص۶۵، چاپ حسن سادات ناصری، تهران ۱۳۷۱ـ۱۳۷۴ ش.
۲۵. ↑ منزوی، احمد، خطی، ج۱، ص۱۵.
۲۶. ↑ منزوی، احمد، خطی، ج۲، ص۱۵۷۳-۱۵۷۴.
۲۷. ↑ منزوی، احمد، خطی، ج۳، ص۲۲۵.
۲۸. ↑ منزوی، احمد، خطی، ج۴، ص۲۶۷۰.
۲۹. ↑ منزوی، احمد، خطی، ج۴، ص۳۲۹۸.
۳۰. ↑ مرکزی، خطی، ج۱۱، ص۲۱۶۷- ۲۱۶۸.
۳۱. ↑ مرکزی، خطی، ج۱۴، ص۳۶۰۶.
۳۲. ↑ آمبروز استوری، چارلز، ادبیات فارسی بر مبنای تألیف استوری، ج۱، ص۱۸۹، ترجمه یو ا برگل (به روسی)، مترجمان یحیی آرین پور، سیروس ایزدی، و کریم کشاورز، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۶۲ ش ـ.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «علی‌رضا بن حسین تجلی‌شیرازی»، شماره۳۳۰۰.    
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «تجلی»، شماره۵۷۹۱.    



جعبه ابزار