عمادالدین محمد بن مسعود
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عمادالدین محمد بن مسعود «حکیم عمادالدین محمد بن مسعود» یکی از پزشکان دانشمند و مؤلفین پرکار کتب طبی در قرن دهم هجری و معاصر دوران سلطنت شاه طهماسب صفوی، حکیم عمادالدین محمد بن مسعود است که شهرت فراوان و مقام علمی شامخ در پزشکی دارد. از او آثار ارزشمندی در زمینه پزشکی باقی مانده است. پدر او نیز چشم پزشک و صاحب تالیفی در مورد بیماری‌های چشم بوده است که بنا به نقل سیریل الگود کتاب مذکور را سال‌ها بعد، شاه عباس هنگامی که از اصفهان برای تحکیم تسلط حکومت، به تبریز لشکرکشی می‌کرد، همراه خود برده است.
عمادالدین پس از اتمام تحصیلات پزشکی خود به شیروان رفته و نزد حاکم آن دیار، عبدالله خان استاجلو مشغول خدمت شده است. مدتی بعد به دستور شاه طهماسب به عنوان پزشک بیمارستانی که پیش از آن زمان، در جوار آستان قدس رضوی برای ارائه خدمات درمانی به زائران و مجاوران آستان ملکوتی حضرت ثامن الحجج علیه‌السّلام تاسیس شده بود، اعزام گردیده و در همین فرصت، آثاری از جمله کتاب «آتشک» را تالیف نموده است. اگرچه تاریخ دقیق زندگی و وفات وی مشخص نیست، اما نگاهی به آثار وی در زمان تالیف آن‌ها، حاکی از عمر طولانی وی لااقل تا دهه‌های اول قرن ۱۱ هجری است.
وی با برخی از پزشکان و داروسازان عصر خود ارتباط علمی داشته است، چنان که به عنوان مثال داروشناسی به نام علاءالدین در اثر خود رساله چوب چینی از حکیم عمادالدین و کتاب وی نام می‌برد. عمادالدین نیز از داروشناس مورد اشاره در آثار خود نام برده است.
عمادالدین از کتاب «خلاصة التجارب» اثر گرانقدر و ماندگار نابغه پزشکی بالینی و تجربی بهاءالدوله رازی استفاده‌های فراوانی کرده است، اگرچه انتقاداتی نیز بر آن دانشمند کم نظیر وارد کرده است. به هر حال بازشناسی مقام علمی عمادالدین مجال وسیع تری می‌طلبد تا با تحلیل نظرات و نوآوری‌های وی و مقایسه آن با نظرات شخصیت‌های علمی متقدم ارزیابی مناسبی از حیات علمی او، میسر گردد.
تالیفات
آثاری که به او نسبت داده شده عبارت‌اند از:
۱ ینبوع در ۴۳۶ صفحه، موجود در کتابخانه ملی پارس شامل مباحثی در مبانی و اصول پزشکی و ادویه مفرده و ادویه مرکبه (قرابادین).
۲ رساله‌ای در سته ضروریه موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی علیه‌السّلام
۳ رساله‌ای در بیان خواص و منفعت چوب چینی: بنا بر نقل الگود عمادالدین نخستین کسی است که به معرفی چوب چینی و موارد کاربرد آن پرداخته است.
۴ رساله قلع آثار در دفع کردن هر رنگ از جامه و کاغذ و غیره در ۵۳ باب و ۴۴ صفحه در کتابخانه ملی پارس.
۵. رساله افیونیه که به نقل مرحوم آقا بزرگ تهرانی در «الذریعة» در کتابخانه مرحوم آیت‌الله بروجردی نجف اشرف موجود است.
۶ کتاب تشریح.
۷. رسال مفرح یاقوتی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
۸. رساله‌ای در موضوع آطریلال در کتابخانه ملی پاریس.
۹ رساله‌ای در مورد جدوار برای درمان آتشک.
۰۱ رساله آتشک.
۱۱ آثار متفرقه از جمله رساله کیفیت اعمالی که در نوروز به حسب سنت و طب باید به عمل آورد. این رساله در مجموعه‌ای که با عنوان «حجلة العرایس» که در سال ۱۰۰۸ ق توسط سالک الدین محمد بن مالک الدین موید الحموی الشیرازی نگارش یافته نقل شده است.
در مجموعه نسخ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی از حکیم عمادالدین آثار زیر وجود دارد:
۱ رساله در سموم.
۲ پادزهر.
۳ آتشک.
۴ افیونیه.
۵. بیخ چینی.
۶ جمل و جوامع.
وفات
هر چند به طور دقیق در هیچ یک از منابع معتبر تاریخ وفات او نیامده ولی الگود تاریخ وفات او را سال ۱۵۱۵ م ذکر کرده است.
• • • • • • • • • • • • • •
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
