فخرالدین ابن‌تیمیه خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِتَيْميّه، فخرالدين ابوعبدالله محمد بن خضر بن محمد (۵۴۲ -۶۲۲ق/۱۱۴۷- ۱۲۲۵م)، فقيه، مفسر، خطيب، اديب و شاعر حنبلى بود. سال مرگ او را ۶۲۱ق نيز نوشته‌اند (ياقوت حموی، ج۱، ص۴۰۳). وي از عالمان بنام خاندان «ابن تيميه حرّانى» و عموی پدر تقى الدين احمد بن عبدالحليم ابن تيميه (ه م)، عالم و فقيه مشهور حنبلى بود. پدرش نيز از عالمان و زاهدان روزگار خود به شمار مى‌رفت (ابن‌رجب، ج۲، ص۱۵۱). شهرت او و ديگر اعضای اين خاندان به تيميه به علت انتساب آنان به مادر يا جده وی بود كه تيميه نام داشت و در شهر خود به موعظه مى‌پرداخت (ابن‌خلكان، ج۴، ص۳۸۸؛ ياقوت حموی، ج۱، ص۴۵۳).
محمد در حران (از شهرهای كهن بين‌النهرين) متولد شد. قرائت قرآن و ديگر دانش‌های مقدماتى را در كودكى نزد پدر و ديگر عالمان حران آموخت. پس از آن به بغداد سفر كرد و در آنجا از فقيهان و محدثان، دانش‌های رايج روزگار را فراگرفت (ابن‌رجب، ج۲، ص۱۵۱).
استادان او در فقه و حديث و ادب عبارتند از: احمد بن ابى الوفاء، حامد بن ابى الحجر، ناصح الاسلام ابن منى، احمد بن بكروس، ابومحمد بن خشاب، جعفر بن دامغانى، ابوالفتح محمد بن عبدالباقى بن سلمان، ابوالحسن سعدالله بن نصر بن دجاجى، ابوالفضل احمد بن صالح بن شافع، ابوبكر عبدالله بن محمد بن نقور، ابوالقاسم يحيى بن ثابت بن بندار، ابوالنجيب سهروردی، مبارك بن خضير، على بن عساكر بطايحى، ابوالحسين يوسفى و برادرش ابونصر، ابوالفتح بن شاتيل و شهده (ذهبى، ج۲۲، ص۲۸۹؛ ابن‌دبيثى، ج۱، ص۲۶۴؛ ابن‌رجب،ج۲، ص۱۵۱_۱۵۲). برخى از اينان در حران مى‌زيسته‌اند و برخى در بغداد. ابن‌تيميه در ۶۰۴ق/۱۲۰۷م از راه بغداد به حج رفت و سپس به بغداد بازآمد و به وعظ پرداخت و پس از آن به شهر خويش بازگشت. او رئيس، امام و خطيب جامع حران بود و از سال ۵۸۸ تا ۶۱۰ق ۵ دوره درس تفسير قرآن را در جامع حران به پايان برد. وی در مدرسه نوريه نيز تدريس مى‌كرد و مدرسه ديگری در حران ساخت.
ابن‌تيميه را به دانش و صلاح ستوده و از او كراماتى نقل كرده‌اند (ابن‌دبيثى، ج۱، ص۲۶۴؛ ابن‌رجب، ج۲، ص۱۵۲_۱۵۳). گروهى از محدثان نزد او درس خوانده، از او حديث شنيده و نقل كرده‌اند. بنام‌ترين آنان عبارتند از: شهاب قوصى، امام مجدالدين بن تيميه (برادرزاده او)، جمال يحيى بن صيرفى، عبدالله بن ابى العزّ، ابوبكر بن الياس رسعنّى، سيف بن محفوظ، ابوالمعالى ابرقوهى، رشيد فارقى (ذهبى، ج۲۲، ص۲۹۰). ابو محمد عبدالغنى خطيب حران (فرزند او)، ابن‌نقطه، ابن‌نجار، سبط بن جوزی و ابن‌عبدالدائم (ابن‌رجب، ج۲، ص۱۵۷). ياقوت حموی او را ديده و از او اجازه حديث يافته است (ياقوت حموی، ج۱، ص۴۵۳). او در بغداد مدتى ملازم ابوالفرج بن جوزی بوده و بسياری از تصنيفات او به ويژه كتاب زادالمسير فى التفسير را نزد او آموخته است (ابن‌رجب، ج۲، ص۱۵۲).
عمده‌ترين آثار ابن‌تيميه عبارتند از: الموضح فى الفرائض ؛ التفسير الكبير در بيش از ۳۰ مجلد (ابن‌عماد، ج۵، ص۱۰۲)؛ تخليص المطلب فى تلخيص المذهب؛ ترغيب القاصد فى تقريب المقاصد؛ بلغة الساغب و بغية الراغب؛ شرح الهداية ابى الخطاب كه آن را ناتمام گذاشت (ابن‌رجب، ج۲، ص۱۵۳)؛ مختصر فى المذهب (صفدی، ج۳، ص۳۷) و ديوان مشهور الخطب الجمعية (ابن‌رجب، ج۲، ص۱۵۳). همو ابياتى از اشعار او را نيز نقل كرده است (ابن‌رجب، ج۲، ص۱۵۷_۱۵۸). بين ابن‌تيميه و موفق‌الدين مكاتباتى صورت گرفته كه برخى از آنها حكايت از اختلاف نظر فقهى و كلامى ميان آن دو مى‌كند (ابن‌رجب، ج۲، ص۱۵۳_۱۵۷). وی در حران درگذشت.
فهرست منابع:
(۱) ابن‌خلكان، وفيات؛
(۲) ابن‌دبيثى، محمد، ذيل تاريخ مدينة السلام بغداد، به كوشش بشار عواد معروف، بغداد، ۱۹۷۴م؛
(۳) ابن‌رجب، عبدالرحمان، الذيل على طبقات الحنابله، به كوشش حامد الفقى، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م؛
(۴) ابن‌عماد، عبدالحى، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م؛
(۵) ذهبى، محمد، سير اعلام النبلاء، به كوشش بشار عواد معروف و يحيى هلال السرحان، بيروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م؛
(۶) صفدی، خليل، الوافى بالوفيات، به كوشش س. ددرينگ، دمشق، ۱۹۵۳م؛
(۷) ياقوت، معجم البلدان؛
