• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فرانسوآ کنه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


فرانسوا کنه اقتصاددان فرانسوی از گروه فیزیوکرات‌ها که به خاطر انتشار کتاب میز اقتصاد در سال ۱۷۵۸ میلادی مشهور شده و در سال ۱۷۷۷ وفات یافت.


اولین کسی که مکتب طبیعیون (Physiocrat) را پایه‌ریزی کرد، فرانسوا کنه بود. مکتبی که در فرانسه به‌مدت یک دهه (دهه ۱۷۵۰) تاثیر چشم‌گیری بر افکار عمومی داشته است.
[۱] بلاگ، مارک، اقتصاددانان بزرگ (قبل از کینز) غلامعلی فرجادی، تهران، وثقی، ۱۳۵، چاپ اول، ص۲۷.

کنه ملقب به کنفوسیوس اروپا، در سال ۱۶۹۴ در دهکده‌ای نزدیک ورسای (یکی از شهرهای فرانسه) در خانواده‌ای کشاورز و معمولی متولد شد. وی ظاهری ساده داشت و تا سن یازده سالگی خواندن و نوشتن نمی‌دانست. در سن سیزده سالگی پدرش را از دست داد در سن هفده سالگی تصمیم گرفت جراح شود.
[۲] تفضلی، فریدون، تاریخ عقاید اقتصادی (از افلاطون تا دوره معاصر)، تهران، نی، ۱۳۷۵، چاپ دوم، ص۶۹.
به‌همین خاطر برای تحصیلات رسمی پزشکی و جراحی به پاریس رفت. کارش را در شهر کوچکی نزدیک پاریس شروع کرد و در دو دهه فعالیت جراحی، شهرتی برای خود به‌دست آورد. در سال ۱۷۳۶ اولین اثر خود با نام "آزمون جسمانی حیوان اقتصادی" را انتشار داد. بعد از آن با انتشار چندین مقاله در زمینه پزشکی عضو آکادمی علوم فرانسه و انجمن سلطنطی لندن شد. در اوایل دهه ۱۷۵۰ کنه به اقتصاد علاقمند شد و به‌خصوص به موضوعات کشاورزی توجه نشان داد. او چندین مقاله برای یکی از دایرة‌المعارف‌های فرانسوی نوشت که به‌علت غیر‌مجاز بودن این مؤسسه مقالاتش بعدا به چاپ رسید. در سال ۱۷۵۶ اولین اثر اقتصادی‌اش با نام "زارعان" منشر شد. در سال‌های بعد مقالات دیگری با نام‌های "غلات، مردمان، مالیات‌ها و بهره پول" برای دایرةالمعارف نوشت که بعد از مرگ وی به انتشار رسید. در سال ۱۷۵۸-۱۷۵۹ کنه سه چاپ اولیه "جدول اقتصادی" را منتشر کرد. در سال ۱۷۶۳ نیز "فلسفه روستایی" را انتشار داد که حاوی نسخه‌های دیگری از جدول کنه بود. کنه بعد از نوشتن "حق طبیعی؛ خاطرات درباره مزیت‌های صنعت و تجارت؛ گفت و گو درباره کار شاق صنعت‌گران" آخرین نسخه جدول اقتصادی را در نشریه کشاورزی با عنوان "تحلیل فرمول محاسبه جدول اقتصادی" در سال ۱۷۷۶ انتشار داد. بعد از سال‌های ۱۷۶۸ تاثیر فرهنگی و سیاسی فیزیوکراسی رو به افول گذاشت. از آن زمان به بعد، نظریه‌های کنه غالبا مورد انتقاد قرار گرفت. دکتر کنه اواخر سال‌های عمر خود را به تحصیل در هندسه گذراند و سرانجام در دسامبر ۱۷۷۴ در "گران کمون" در نزدیکی ورسای درگذشت.
[۳] واگی، جانی و گروئن وگن، پیتر، تاریخ مختصر‌ اندیشه اقتصادی (از مرکانتیلیسم تا پول باوری) غلامرضا ارمکی، تهران، نی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۸۹-۹۰.


نوشته‌های اقتصادی کنه را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد: آثاری که بین سال‌های ۱۷۵۶ و ۱۷۶۰ نوشته شد و مواردی که به دوره ۱۷۶۳-۱۷۶۸ تعلق دارد. در دوره اول، کنه عقاید اقتصادی‌اش را عمدتا با مقالاتی برای دایرةالمعارف بیان می‌کرد؛ که دوره تکوین نامیده می‌شود. اولین نسخه‌های زیگزاگ جدول اقتصادی به آن تعلق دارد. دوره دوم با فلسفه روستایی شروع می‌شود و وجه مشخصه آن، بلوغ مکتب و موفقیت‌های آن است؛ اما یکی دیگر از ویژگی‌های آن، نیاز به دفاع از گزاره‌های مطرح شده فیزیوکراسی در مقابل حملات متعدد و فزاینده بود.
[۴] واگی، جانی و گروئن وگن، پیتر، تاریخ مختصر‌ اندیشه اقتصادی (از مرکانتیلیسم تا پول باوری) غلامرضا ارمکی، تهران، نی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۹۱.


پس از فروپاشی نسبی سوداگرایان و در آستانه سال ۱۷۵۶ زمینه‌های ظهور مکتب طبیعی‌گرایان یا فیزیوکراسی در فرانسه، به‌همراه‌ اندیشه‌های دکتر کنه فراهم شد.
[۵] دادگر، یدالله، تاریخ تحولات‌اندیشه‌های اقتصادی، قم، انتشارات دانشگاه مفید، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۲۱۴.
فیزیوکراسی در واقع یک جنبش اصلاحی بود. کنه هیچ علاقه‌ای به علم اقتصاد به‌خاطر خود علم نداشت؛ بلکه آن‌را وسیله‌ای برای بهبود وضع اقتصاد فرانسه می‌دانست؛ تا فرانسه بتواند با انگلستان که با انقلاب کشاورزی و اصلاح نظام مالیاتی خود زارعان (فرانسوی) را بیچاره کرده است، رقابت کند. بزرگ‌ترین دشمن از نظر کنه مکتب سوداگری یا کلبرتیسم بود که برای مدت طولانی امتیازات ویژه‌ای به زیان کشاورزان در اختیار صنعت‌گران فرانسوی قرار داده بود. بدین ترتیب برنامه علمی فیزیوکرات‌ها رفع این‌گونه محدویت‌ها در مناطق روستایی بود تا نظام مالیاتی را با کاهش مالیات‌ها و تبدیل آنها به مالیات واحد بر اجاره منطقی سازد و تجارت را از تمام محدودیت‌های مرکانتیلیستی آزاد سازد.
[۶] بلاگ، مارک، اقتصاددانان بزرگ (قبل از کینز) غلامعلی فرجادی، تهران، وثقی، ۱۳۵، چاپ اول، ص۲۸.
در سال ۱۷۵۷ کنه با ویکتور ریکتی ماکز دو میرابو که وفادارترین مبلغ نظریاتش و از اولین پیروان وی بود، ملاقات کرد.
[۷] رابینز، لایوتل، تاریخ‌ اندیشه اقتصادی، غلامرضا آزاد ارمکی، تهران، نی، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۱۵۰.
اغلب شروع مؤثر مکتب فیزیوکراسی را اولین ملاقات آنها تلقی می‌کنند.
[۸] واگی، جانی و گروئن وگن، پیتر، تاریخ مختصر‌ اندیشه اقتصادی (از مرکانتیلیسم تا پول باوری) غلامرضا ارمکی، تهران، نی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۸۹.
روشن‌ترین بیان مکتب طبیعیون در کتاب "فلسفه روستایی" در سال ۱۷۶۳ آمده است که کنه با هم‌فکری یکی از دوستانش آن‌را نوشت. علاوه بر آن مقالات زیادی از طرف وی به‌نام فیزیوکراتها منتشر شد.
[۹] بلاگ، مارک، اقتصاددانان بزرگ (قبل از کینز) غلامعلی فرجادی، تهران، وثقی، ۱۳۵، چاپ اول، ص۲۸.
پیروان کنه علاوه‌بر میرابو (Mirabeau)، دوپون دونمور (Dupon de Nenemours) راهب بزرگ بودایی، مرسیه دولا ریویر (Mercier de la Riviere) و نیکولا بدوا (Nicols Baudeau) بودند.
[۱۰] قدیری اصل، باقر، سیر‌اندیشه‌های اقتصادی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۶، چاپ نهم، ص۵۸.


اقتصاددانانی نظیر آدام اسمیت، مارکس و شومپتر، بعدها کار کنه را مورد تحسین قرار دادند. اما تحسین آنها به‌خاطر جزئیات بحث کنه نبود؛ بلکه به‌خاطر دیدگاهی بود که این نوع جزئیات را به یکدیگر ربط می‌داد. آدام اسمیت از تمایز کنه بین طبقات "مولد" (که در ظرفیت اقتصاد برای باز تولید از یک دوره به دوره دیگر مؤثر هستند) و طبقات غیر‌مولد (که صرفا کالاها را برای مصرف دوره به دوره تولید می‌کنند) ذوق‌زده شده بود. شومپتر نیز درک فیزیوکرات‌ها از جریان دایره‌وار کالاها را از سویی و جریان پول را از سوی دیگر مورد تحسین قرار داد. از سوی دیگر مارکس از اعتقاد کنه به این‌که تحلیل اقتصادی باید منبع مازاد در مقابل نیازهای معیشتی کارگران را شناسایی کند، دچار شوق گردید.
[۱۱] بلاگ، مارک، اقتصاددانان بزرگ (قبل از کینز) غلامعلی فرجادی، تهران، وثقی، ۱۳۵، چاپ اول، ص۲۸.
حتی الگویی که مارکس (Karl Heinrich Marx) بر مبنای آن نوعی بازبینی از نظام سرمایه‌داری ارائه می‌دهد، مبنتی بر تلاش دکتر کنه است.
[۱۲] دادگر، یدالله، تاریخ تحولات‌اندیشه‌های اقتصادی، قم، انتشارات دانشگاه مفید، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۲۱۵.


جدول اقتصادی نه تنها در میان آثار کنه بلکه در تاریخ اقتصاد نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. شهرت جدول چنان است که گاهی به‌عنوان تلخیص کلی اقتصاد فیزیوکراسی تلقی می‌شود.
[۱۳] واگی، جانی و گروئن وگن، پیتر، تاریخ مختصر‌اندیشه اقتصادی (از مرکانتیلیسم تا پول باوری) غلامرضا ارمکی، تهران، نی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۹۲.
جدول اقتصادی اولین کوشش برای تجزیه و تحلیل منظم گردش و ایجاد تعادل در جامعه است. کنه با توجه به فروض زیر به تجزیه و تحلیل جدول اقتصادی می‌پردازد:
۱. یک اقتصاد ایده‌آل و بسته که مبتنی بر رقابت آزاد و فاقد تجارت بین‌المللی است؛
۲. آزادی مالکیت در زمین و دریافت اجاره توسط مالکان از زارعانی که با سرمایه و کار خویش زمین را مورد بهره‌برداری قرار می‌دهند؛
۳. گردش واقعی ثروت باید طوری انجام شود که هر سال مقدار پس‌انداز باقیمانده، با هزینه استهلاک کالای سرمایه‌ای مساوی شود.

۵.۱ - تجزیه و تحلیل جدول

تجزیه و تحلیل این جدول، محدود به بخش کشاورزی در اقتصاد است و "محصول ویژه" که نقطه عطف این تجزیه و تحلیل است، در بخش کشاورزی تولید می‌شود. هدف این جدول، بیان روشی است که طبق آن "محصول ویژه" حاصل شده و باقیمانده محصول بین سه طبقه اجتماع گردش نموده و بالاخره منجر به تولید سال بعد می‌گردد.
[۱۴] تفضلی، فریدون، تاریخ عقاید اقتصادی (از افلاطون تا دوره معاصر)، تهران، نی، ۱۳۷۵، چاپ دوم، ص۷۳-۷۴.
کنه برای توضیح این جدول، سه طبقه بزرگ اجتماعی را از یک‌دیگر متمایز می‌سازد.
۱. طبقه تولیدکننده؛ که فقط از کشاورزی و احیاناً از صیاد و کارگر معدن تشکیل می‌شد؛
۲. طبقه مالک و ارباب؛ که بر کلیه کسانی که به هر عنوان اعمال مالکیت می‌کنند؛
۳. طبقه غیر مولد؛ که عبارت از صنعت‌گران، تجار، خدمت‌گذاران و صاحبان مشاغل آزاد هستند.
[۱۵] ژید، شارل و ریست، شارل، تاریخ عقاید اقتصادی، کریم سنجابی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۰، چاپ سوم، جلد اول، ص۳۰.

از میان این سه طبقه، فقط طبقه اول، منبع فیض و چشم ثروت هستند و دو طبقه دیگر بی‌حاصل و عقیم هستند.
[۱۶] وحیدی حسین، تاریخ عقائد اقتصادی، انتشارات کتابخانه سنایی، ج۱، ص۸۰.


استدلال جدول اقتصادی کنه، به این شکل است که فرض می‌کنیم پنج هزار دلار محصول از طبقه زارع به‌دست آمده است. از این مبلغ، دو هزار دلار به گردش درنمی‌آید و برای سرمایه‌گذاری مجدد و مصرف طبقه زارع باقی می‌ماند. بقیه پول، برای تولید خالص سرمایه‌گذاری استفاده می‌شود. زارعین یک هزار دلار را برای خرید کالای ساخته شده به طبقه صنعت‌گر می‌دهند و دو هزار دلار دیگر را بابت اجاره زمین به طبقه مالک می‌پردازند. طبقه مالک از این دو هزار دلار، یک هزار دلار آن‌را صرف خرید کالای کشاورزی از طبقه زارع می‌کند و با یک هزار دلار دیگر خدمات و کالای مورد‌نیاز خود را از طبقه صنعت‌گر می‌خرد. طبقه صنعت‌گر در نتیجه دو هزار دلار از طبقه کارگر و طبقه زارع دریافت می‌کند. وی نیز این دو هزار دلار را صرف خرید کالای کشاورزی از طبقه زارع می‌کند. بنابراین از این پنج هزار دلار محصول کل، دو هزار دلار به صورت محصول ویژه برای طبقه زارع یا کشاورز باقی می‌ماند و سه هزار دلار دیگر بین طبقات دیگر تقسیم می‌شود که دوباره به چشمه اصلی خود یعنی طبقه کشاورز برمی‌گردد. این جریان مانند جریان خون در بدن انسان همچنان ادامه دارد.
[۱۷] تفضلی، فریدون، تاریخ عقاید اقتصادی (از افلاطون تا دوره معاصر)، تهران، نی، ۱۳۷۵، چاپ دوم، ص۷۴-۷۵.


۱. از آنجایی که دو طبقه آخر باعث ایجاد ارزش افزوده نمی‌شدند، لذا اولویت بخشیدن به منابع غیر کشاورزی، باعث کاهش تولید کل خواهد شد و در نهایت، رفاه عمومی را کاهش خواهد داد و بالعکس، کاربرد سرمایه در بخش کشاورزی باعث شکوفایی اقتصاد می‌شود.
۲. اقتصاد می‌تواند بدون دخالت دولت خود را اداره کند؛ بدین نحو که در قالب نوعی تعادل عمومی، هر بخش اقتصادی، نهاده‌های مورد نیاز بخش‌های دیگر را تامین می‌کند. به‌عبارت دیگر، قانون طبیعی در امور اقتصادی به‌شکل سیستماتیک جریان دارد.
[۱۸] دادگر، یدالله، تاریخ تحولات‌ اندیشه‌های اقتصادی، قم، انتشارات دانشگاه مفید، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۲۱۸.


دکتر کنه در مسائل اقتصادی دیگری نیز نظراتی دارد که عبارتند از:

۸.۱ - تولید مولد

کنه بین دو نوع تولید در کشاورزی تفاوت قائل بود: فرهنگ بزرگ و فرهنگ کوچک. مورد اول در کشاورزی بزرگ ایالات شمالی فرانسه مشاهده می‌شد که کشاورزی استیجاری نوع رایج تولید بود. نوع دوم یعنی زراعت ضعیف مضارعه‌کاران که در باقی نقاط فرانسه متداول بود. زارعان ثروتمند، مبلغ فراوانی در آماده‌سازی و هر‌گونه وسیله و ابزار مورد نیاز سرمایه‌گذاری می‌کردند. از این‌رو تنها آنان می‌توانستند از پیشرفته‌ترین فنون زراعت استفاده کنند. بنا به‌گفته کنه، تنها زراعت در مقیاس بزرگ، مازاد فراهم می‌کنند؛ زیرا روش‌های پیشرفته‌تر، تولید را امکان‌پذیرتر می‌سازد و شیوه‌های کمتر پیشرفته، محصول خالص و اضافه چندانی تولید نمی‌کند.
[۱۹] واگی، جانی و گروئن وگن، پیتر، تاریخ مختصر‌اندیشه اقتصادی (از مرکانتیلیسم تا پول باوری) غلامرضا ارمکی، تهران، نی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۹۲.
بر این اساس، آنها پیشنهاد کردند که در فعالیت‌های کشاورزی باید از روش‌های سرمایه‌داری بیشتر استفاده نمود. از این‌رو این سیاست جدید ایجاب می‌نمود که تعداد زیادی از مزارع کوچک باید به کشاورزان سرمایه‌دار معدودی داده شود تا آنها بتوانند روش‌های تولیدی باصرفه‌تری را که تنها در مزارع وسیع قابل اجرا است، عملی کنند.
[۲۰] تفضلی، فریدون، تاریخ عقاید اقتصادی (از افلاطون تا دوره معاصر)، تهران، نی، ۱۳۷۵، چاپ دوم، ص۷۶.


۸.۲ - سرمایه

کنه سرمایه را به‌عنوان "پیش‌پرداخت" توصیف می‌کند؛ یعنی به‌عنوان وسیله تولید که باید از پیش، پرداخت شود تا فرایند تولید به‌نحوی بسیار مؤثر به اجرا درآید. او چند نوع پیش‌پرداخت را مطرح می‌کند:
پیش‌پرداخت سالانه؛ که از دستمزدها و مواد خام تشکیل شده است. بعدها ادام اسمیت آن‌را سرمایه در گردش نامید.
پیش‌پرداخت‌های اولیه؛ ابزارهای بادوام تولید (گاوآهن، بیل، گاری و اسب)؛ که اسمیت آنها را سرمایه ثابت نامید.
پیش پرداخت‌های کلی؛ که به‌عنوان نهاده‌های لازم برای ادامه زراعت است. این پیش‌پرداخت‌ها، تولید منظم اقتصاد را در طول زمان تضمین می‌کند.

۸.۳ - قیمت بازاری

کنه دو قیمت بازار را مطرح کرد:
قیمت فروشنده‌ها؛ قیمتی که برای تولید توسط بازرگانان به زارع پرداخت می‌شود.
قیمت خریداران؛ قیمتی است که مصرف‌کنندگان نهایی به بازرگانان پرداخت می‌کنند. سود بازرگان به مابه‌التفاوت این دو قیمت بستگی دارد. این
قیمت‌ها به ترتیب به بازارهای خرده‌فروشی و عمده‌فروشی اشاره دارد.

۸.۴ - قیمت خوب

کنه نگران سطح پایین قیمت فروشنده‌ها در فرانسه بود. چون احساس می‌کرد که زارعان از سرمایه‌گذاری‌های درازمدت در سرمایه ثابت مایوس می‌شوند. لذا قیمت خوب را معرفی کرد؛ این قیمت، به‌اندازه کافی بالا بود که سودهای عمده‌ای را برای زارع تضمین می‌کرد و مشوّق سرمایه‌گذاری بیشتر برای زارعت بود. افزایش سرمایه‌گذاری، پیشرفت فنّی را امکان‌پذیر می‌ساخت.

۸.۵ - ثروت ملی

از نظر کنه ثروت ملی فرانسه فقط می‌تواند با سرمایه‌گذاری پایدار در کشاورزی افزایش یابد. این امر به تامین "قیمت خوب" برای تولید فرانسه، به‌خصوص غلات بستگی دارد. برای دستیابی به این هدف، باید صادرات غلات به‌صورت آزاد انجام گیرد. چرا که با انجام این کار، تقاضای خارجی قیمت‌ها در داخل کشور تثبیت می‌شود و با گسترش بازارهای خارجی، تقاضای مؤثر نیز توسعه می‌یابد و قیمت‌های غلات در سطوحی که برای منفعت بالایی را برای زارعان فرانسوی فراهم می‌آورد، تثبیت می‌شود.

۸.۶ - تجارت آزاد غلات

تجارت آزاد غلات برقرای چرخه مطلوب بازتولید را میسّر می‌سازد، که در آن منافع بالا، سرمایه‌گذاری زیاد را مقدور می‌سازد و بازده فزاینده‌ای را نصیب تجار می‌کند. همچنین هزینه‌های تولید واحد، کاهش می‌یابد و حتی به قیمت‌های پایین‌تر خرده‌فروشی و افزایش اجاره‌بها و منافع منجر می‌شود. کنه از تجارت آزاد حمایت می‌کرد؛ زیرا برای دوام فروش محصولات اولیه فرانسه ضرورت داشت. وی با واردات آزاد کالاهای صنعتی خارجی مخالفت می‌کرد؛ چرا که مالکان زمین که درآمد خرج کردنی را داشتند، باید محصولات کشاورزی فرانسه را خریداری کنند نه واردات تجملی را.
[۲۱] واگی، جانی و گروئن وگن، پیتر، تاریخ مختصر‌ اندیشه اقتصادی (از مرکانتیلیسم تا پول باوری) غلامرضا ارمکی، تهران، نی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۹۵-۱۰۴.


۱. ↑ بلاگ، مارک، اقتصاددانان بزرگ (قبل از کینز) غلامعلی فرجادی، تهران، وثقی، ۱۳۵، چاپ اول، ص۲۷.
۲. ↑ تفضلی، فریدون، تاریخ عقاید اقتصادی (از افلاطون تا دوره معاصر)، تهران، نی، ۱۳۷۵، چاپ دوم، ص۶۹.
۳. ↑ واگی، جانی و گروئن وگن، پیتر، تاریخ مختصر‌ اندیشه اقتصادی (از مرکانتیلیسم تا پول باوری) غلامرضا ارمکی، تهران، نی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۸۹-۹۰.
۴. ↑ واگی، جانی و گروئن وگن، پیتر، تاریخ مختصر‌ اندیشه اقتصادی (از مرکانتیلیسم تا پول باوری) غلامرضا ارمکی، تهران، نی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۹۱.
۵. ↑ دادگر، یدالله، تاریخ تحولات‌اندیشه‌های اقتصادی، قم، انتشارات دانشگاه مفید، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۲۱۴.
۶. ↑ بلاگ، مارک، اقتصاددانان بزرگ (قبل از کینز) غلامعلی فرجادی، تهران، وثقی، ۱۳۵، چاپ اول، ص۲۸.
۷. ↑ رابینز، لایوتل، تاریخ‌ اندیشه اقتصادی، غلامرضا آزاد ارمکی، تهران، نی، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۱۵۰.
۸. ↑ واگی، جانی و گروئن وگن، پیتر، تاریخ مختصر‌ اندیشه اقتصادی (از مرکانتیلیسم تا پول باوری) غلامرضا ارمکی، تهران، نی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۸۹.
۹. ↑ بلاگ، مارک، اقتصاددانان بزرگ (قبل از کینز) غلامعلی فرجادی، تهران، وثقی، ۱۳۵، چاپ اول، ص۲۸.
۱۰. ↑ قدیری اصل، باقر، سیر‌اندیشه‌های اقتصادی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۶، چاپ نهم، ص۵۸.
۱۱. ↑ بلاگ، مارک، اقتصاددانان بزرگ (قبل از کینز) غلامعلی فرجادی، تهران، وثقی، ۱۳۵، چاپ اول، ص۲۸.
۱۲. ↑ دادگر، یدالله، تاریخ تحولات‌اندیشه‌های اقتصادی، قم، انتشارات دانشگاه مفید، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۲۱۵.
۱۳. ↑ واگی، جانی و گروئن وگن، پیتر، تاریخ مختصر‌اندیشه اقتصادی (از مرکانتیلیسم تا پول باوری) غلامرضا ارمکی، تهران، نی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۹۲.
۱۴. ↑ تفضلی، فریدون، تاریخ عقاید اقتصادی (از افلاطون تا دوره معاصر)، تهران، نی، ۱۳۷۵، چاپ دوم، ص۷۳-۷۴.
۱۵. ↑ ژید، شارل و ریست، شارل، تاریخ عقاید اقتصادی، کریم سنجابی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۰، چاپ سوم، جلد اول، ص۳۰.
۱۶. ↑ وحیدی حسین، تاریخ عقائد اقتصادی، انتشارات کتابخانه سنایی، ج۱، ص۸۰.
۱۷. ↑ تفضلی، فریدون، تاریخ عقاید اقتصادی (از افلاطون تا دوره معاصر)، تهران، نی، ۱۳۷۵، چاپ دوم، ص۷۴-۷۵.
۱۸. ↑ دادگر، یدالله، تاریخ تحولات‌ اندیشه‌های اقتصادی، قم، انتشارات دانشگاه مفید، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۲۱۸.
۱۹. ↑ واگی، جانی و گروئن وگن، پیتر، تاریخ مختصر‌اندیشه اقتصادی (از مرکانتیلیسم تا پول باوری) غلامرضا ارمکی، تهران، نی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۹۲.
۲۰. ↑ تفضلی، فریدون، تاریخ عقاید اقتصادی (از افلاطون تا دوره معاصر)، تهران، نی، ۱۳۷۵، چاپ دوم، ص۷۶.
۲۱. ↑ واگی، جانی و گروئن وگن، پیتر، تاریخ مختصر‌ اندیشه اقتصادی (از مرکانتیلیسم تا پول باوری) غلامرضا ارمکی، تهران، نی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۹۵-۱۰۴.


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «فرانسوآ کنه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۶/۰۷.    



جعبه ابزار