قوم بارز
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قوم بارز. تاریخ این قوم به پیش از
اسلام می‌رسد و نام آن از دوره ساسانیان در متون ضبط شده است.
نخستین بار نام بارجان (یا بارزان) در کارنامه اردشیر بابکان آمده است. اردشیر، پس از کشتن کِرم در
کرمان، دوباره به جنگ بارزان (اهالی بارزان) می‌رود
به نوشته طبری، خسرو اول (انوشروان) اهل بارز را به گناه طغیانی که کرده بودند بسختی سرکوب کرد . ظاهراً در جبال بارز علاوه بر قوم بارز اقوام دیگری نیز مانند
کوفچ زندگی می‌کرده‌اند. به نوشته اصطخری، در قرن چهارم بلوچ‌ها و بارزها غیر از فارسی به زبان دیگری هم تکلّم می‌کرده‌اند.
مردم جبال بارز، که در تاریخ به قبایل
کوفچ (در تداول امروزی: کوچ) معروف بوده‌اند، در همین منطقه با شاهان
آل بویه به نبرد پرداخته‌اند. هنگامی که
معزالدوله (پس از ۳۳۶) کرمان را تصرّف کرد به جنگ
کوفچان (
کوفچ‌ها) به جیرفت رفت.
کوفچ‌ها معزالدوله را در فارد (دهستان دلفارد، در ناحیه ساردویه، نزدیک منطقه جبال بارزی کنونی) شکست دادند.
به نوشته مقدسی، کوه‌های بارز پردرخت و آباد، و رفتن به آن‌جا دشوار بوده است، و در آن معادن نقره و آهن یافت می‌شده است.
در ۵۴۴، ابن اثیر نیز درباره بارز (یا بازر) دو حدیث از حضرت رسول اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم نقل کرده است. یکی حدیثی است به روایت ابوهریره که
رسول خدا فرمود: «قیامت به پا نشود تا آنگاه که به جنگ قومی برخیزید که کفش مویین به پا دارند. اینان قوم بارزند». ابن اثیر می‌افزاید که بازر نام ناحیه‌ای کوهستانی نزدیک کرمان است و این قوم را، که بنا به برخی روایات از کردان هستند، به مناسبت همین محل بارز گفته‌اند. دیگر حدیثی است از کتاب بخاری به نقل از ابوهریره که گفت: از رسول خدا صلّی اللّه علیه وآله وسلّم شنیدم که فرمود: «پیش از قیامت به جنگ با قومی برخواهید خاست که کفش آنان مویین است و این همان بارز است». به نظر سفیان، آنان همین قوم بارزند.
امروز در استان کرمان
طایفه جبال بارزی
زندگی می‌کنند. جمعیت کوچنده (چادرنشین) آنان طبق سرشماری ۱۳۶۶، ۸۴۰، ۱۳ تن (۴۷۵، ۲ خانوار) بوده است. ییلاق آن طوایف در شهرستان‌های جیرفت، مَشیز (بردسیر)،
بم،
کهنوج،
بافت، و قشلاق‌شان در شهرستان‌های جیرفت، بافت، کهنوج، و بم است و گروه‌هایی از آنان نیز در بخش جبال بارز و نواحی دیگر ساکن شده‌اند. چادرنشینان جبال بارز به شش طایفه بزرگ، و هر طایفه به چند تیره و هر تیره به چند حشم تقسیم می‌شوند. طوایف آن بترتیب عبارت‌اند: ۱) امجزی با ۶۰۱ خانوار در شهرستان جیرفت؛ ۲) جبال بارزی خانکی با ۸۴ خانوار در شهرستان‌های بافت و کهنوج و مشیز؛ ۳) جُرجَندی (گُردگَندی) با ۸۴۹ خانوار در شهرستان‌های بافت و بم و جیرفت و کهنوج؛ ۴) گاوکانی با ۴۶۱ خانوار در شهرستان جیرفت؛ ۵) مسکونی با ۳۶۷ خانوار در شهرستان‌های بم و جیرفت؛ ۶) منظری توکلی با ۱۱۳ خانوار در شهرستان‌های بافت و جیرفت و کهنوج.
عشایر کوچنده جبال بارز عمدتاً به گوسفندداری و گاوداری و پرورش
شتر اشتغال دارند و شغل عمده ساکنان نیز زراعت است. وزیری کرمانی در کتاب خود (تألیف: ۱۲۹۱) جمعیت قبیله جبال بارزی را بالغ بر ۵۰۰، ۱ خانوار ذکر می‌کند که اغلب در چادرها و بعضی هم در کپرها زندگی می‌کردند.
(۱) ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، چاپ طاهر احمدزاوی و محمود محمد طناحی، قاهره ۱۳۸۳.
(۲) ابن منظور، لسان العرب، بیروت ۱۹۵۵ ـ ۱۹۵۶.
(۳) ابراهیم بن محمد اصطخری، کتاب المسالک والممالک، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
(۴) محمد حسن بن علی اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان، چاپ نوایی و میرهاشم محدث، تهران ۱۳۶۷ ـ ۱۳۶۸ ش.
(۵) احمد بن حامد افضل الدین کرمانی، عقدالعلی للموقف الاعلی، چاپ علی محمد عامری نائینی، تهران ۱۳۵۶ ش.
(۶) حدودالعالم، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۰ ش.
(۷) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیای ایران (آبادیها)، ج ۸: استان هشتم (کرمان و مکران)، تهران ۱۳۵۵ ش.
(۸) علی رزم آرا، جغرافیای نظامی کرمان، تهران ۱۳۲۳ ش.
(۹) سازمان جغرافیایی کشور، نقشه عملیات مشترک زمینی بم، تهران ۱۳۵۳ ش.
(۱۰) سازمان جغرافیایی کشور، نقشه عملیات مشترک زمینی سبزواران، تهران ۱۳۵۰ ش.
(۱۱) سازمان نقشه برداری کشور، نقشه ایران، تهران ۱۳۶۰ ش.
(۱۲) پرسی مولزورث سایکس، سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس، ترجمه حسین سعادت نوری، تهران ۱۳۳۶ ش.
(۱۳) طبری، تاریخ الرسل والملوک، چاپ دخویه، لیدن ۱۸۷۹ ـ ۱۸۹۶.
(۱۴) چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
(۱۵) احمد کسروی، کارنامک اردشیر بابکان، تهران ۱۳۴۲ ش.
(۱۶) محمد بن ابراهیم، تاریخ کرمان: سلجوقیان و غز در کرمان، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۴۳ش.
(۱۷) مرکز آمار ایران، سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده: ۱۳۶۶، فرهنگ عشایری ایل جبل بارزی، تهران ۱۳۶۸ ش.
(۱۸) مرکز آمار ایران، نقشه تفکیک شهر و شهرستان: نقشه کرمان، تهران ۱۳۶۵ ش.
(۱۹) احمد مستوفی، شهداد و جغرافیای تاریخی دشت لوت، تهران ۱۳۵۱ ش.
(۲۰) محمد بن احمد مقدسی، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم.
(۲۱) چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
(۲۲) احمد علی وزیری کرمانی، جغرافیای کرمان، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۳ ش.
(۲۳) صادق هدایت، کارنامه اردشیر پاپکان، تهران ۱۳۱۵ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «قوم بارز»، شماره۱۴۷.
