مبانی تفسیر موضوعی(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
موضوعى نیز مانند سایر دانش‌ها داراى مبانى و پیش فرض‌هاى خاص خود است.
بعضى محققان براى تفسیر موضوعى مبانى‌اى معرفى کرده‌اند که در واقع ناظر به اصل تفسیر قرآن اعم از موضوعى و ترتیبى‌اند؛ همچون توانمندى زبان قرآن در القاى استنباط‌هاى علمى، حق بودن گزاره‌هاى قرآن، سازگارى و همسخنى میان آیات قرآن و سازگارى آیات قرآن با واقعیات عینى خارج از متن قرآن، جامعیت و کارآمدى قرآن و ذووجوه بودن آیات قرآن(سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، ص۱۷۵_۱۹۵)، با این حال ممکن است ابعادى از این پیش فرض‌ها و مبانى فقط در تفسیر موضوعى مورد توجه بوده یا آنکه در تفسیر موضوعى از اهمیت ویژه‌اى برخوردار باشند؛ براى مثال ذووجوه بودن آیات قرآن در تفسیر موضوعى از این جهت قابل توجه است که ممکن است آیه‌اى از قرآن در تفسیر ترتیبى و در سیاق آیات یک سوره حامل پیامى باشد؛ اما همین آیه با خارج شدن از سیاق و انضمام آن به آیه‌اى دیگر حامل معنایى دیگر گردد. افزون بر مبانى ناظر به اصل تفسیر موضوعى بعضى از موضوعات از قبیل موضوعات ناظر به احکام تشریعى قرآن نیز ممکن است نیازمند مبانى خاصى باشند(محمد احمد خلف الله، القرآن و مشکلات حیاتنا المعاصر، ص۱۸_۳۸)؛ اما باید توجه داشت که لازم نیست این مبانى نیز مختص به تفسیر موضوعى باشند، بلکه با وجود اشتراک این مبانى میان تفسیر موضوعى و ترتیبى و ناظر بودن آن ها به استنباط احکام شرعى از قرآن، در تفسیر موضوعى به طور ویژه باید بر این مبانى تأکید شود. خلف الله در مقدمه القرآن و مشکلات حیاتنا المعاصر به این مبانى اشاره کرده است: اصل در اشیا اباحه است و تحریم تنها از طریق نص ثابت مى‌شود، حلال و حرام گرداندن افعال و اعمال آدمى دو حق از حقوق الهى‌اند، احکام اجتهادى که نص صریحى درباره آن‌ها وارد نشده با تغییر زمان و مکان تغییر مى‌کنند، مصالح عمومى در صورت تضاد و تعارض با نص، بر نص مقدم‌اند و قضایایى از این قبیل که اصل این مبانى یا حدود آن مى‌توانند قابل گفت و گو باشند(محمد احمد خلف الله، القرآن و مشکلات حیاتنا المعاصر، ص۱۸_۳۶)؛ براى مثال قضیه اخیر که مصالح عمومى را مقدم بر نص معرفى مى‌کند پذیرفته نیست، زیرا اگر حکیمانه بودن نص پذیرفته شود در این صورت یا هرگز مصالح عمومى با نص تعارض پیدا نمى‌کنند یا اگر تعارضى پیدا شود باید در تشخیص مصالح عمومى تجدید نظر شود.
فهرست منابع:
(۱) سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
(۲) محمد احمد خلف الله، القرآن و مشکلات حیاتنا المعاصر، بیروت، المؤسسة العربیه، ۱۹۸۲م.
