• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مثل (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




مَثْل (به فتح میم و سکون ثاء) از واژگان نهج البلاغه به معنای مانند، نظير و شبيه است. از مشتقات این کلمه در نهج البلاغه عبارتند از؛ مَثَل (به فتح میم و ثاء) به معناى نظير، دليل، صفت، عبرت، علامت، حديث و مثل دائر است، به معنى حال نيز به كار رود. تَمْثيل (به فتم تاء و سکون میم) به معنی تشبيه است. مَثُلَات (به فتح میم و ضم ثاء) به معنی عقوبت‌هاى شبيه هم است. مُثْله (به ضم میم و سکون ثاء) به معنی عقوبت و نيز بريدن دست و گوش و بينى و نظير آن‌ها است. کلمه مُثْله دو بار در نهج‌ البلاغه آمده است.



مَثْل (بر وزن شبر) به معنای مانند، نظير و شبيه است. مَثَل (بر وزن شرف) به معناى نظير، دليل، صفت، عبرت، علامت، حديث و مثل دائر است، به معنى «حال» نيز به كار رود. تَمْثيلبه معنی تشبيه است. «مَثُلات» به معنای عقوبت‌هاى شبيه هم است. مُثْله (مثل نمره) به معنای عقوبت و نيز بريدن دست و گوش و بينى و نظير آن‌ها است.


حضرت علی (علیه‌السلام) درباره خلقت آدم (علیه‌السلام) فرموده: «فَجَبَلَ مِنْها صُورَةً ... ثُمَّ نَفَخَ فِيها مِنْ رُوحِهِ فَمَثُلَتْ إِنْساناً» یعنى «خداوند از آن گل صورتى ساخت و در آن از روح خود دميد پس در دم به پا خاست به حالت يک انسان (شرح‌های خطبه: )
مثول در اينجا به معنى برخاستن و ايستادن است: «مثل الرجل مثولا: قام منتصبا»
حضرت درباره حق تعالى فرموده: «وَلاَ حَقِيقَتَهُ أَصَابَ مَنْ مَثَّلَهُ» «به حقيقت خدا نرسيده كسى كه او را به چيزى تشبيه كرد.» (شرح‌های خطبه: )
در مقام نصيحت فرموده: «وَتَمَثَّلْ فِي حَالِ تَوَلِّيكَ عَنْهُ إِقْبَالَهُ عَلَيْكَ يَدْعُوكَ إِلَى عَفْوِهِ» تمثّل در اينجا به معنى تصور و به نظر آوردن است. يعنى «آن گاه كه از خدا روى گردانده‌اى تصور كن رو كردن او را كه تو را مى‌خواند تا بيامرزد.» (شرح‌های خطبه: )
حرب بن شرحبیل از بزرگان اصحابش با آن حضرت راه مى‌رفت در حالی كه حضرت سوار و او پياده بود فرمود: «ارْجِعْ فَإِنَّ مَشْيَ مِثْلِكَ مَعَ مِثْلِي فِتْنَةٌ لِلْوَالِي وَمَذَلَّةٌ لِلْمُؤْمِنِ» (بازگرد چرا كه پياده حركت كردن شخصى مانند تو در ركاب مثل من، مايه فتنه و غرور بر والى و ذلّت و خوارى براى مؤمن است.) (شرح‌های حکمت: )
«أَمْثَالُهُمْ فِي الْقُلُوبِ مَوْجُودَةٌ» منظور از امثال شكل‌ها و نظير آن است. (ولى چهره آنان در آيينه دل‌ها نقش شده است.) (شرح‌های حکمت: )
درباره جنايات حاكمان جبّار فرموده: «وَمِنْ قَبْلُ مَا مَثَّلُوا بِالصَّالِحِينَ كُلَّ مُثْلَة وَسَمَّوْا صِدْقَهُمْ عَلَى اللهِ فِرْيَةً» «و پيش از آن آنكه عقوبت كردند بر نكوكاران هر عقوبت را و راست گفتنشان بر خدا را، دروغ ناميدند.» (شرح‌های خطبه: )
درباره ابن ملجم علیه لعائن الله وصيت كرد كه: «وَلاَ يُمَثَّلُ بِالرَّجُلِ فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ(صلى الله عليه وآله) يَقُولُ: إِيَّاكُمْ وَالْمُثْلَةَ وَلَوْ بَالْكَلْبِ الْعَقُورِ» «دست و پا و سائر اندام ابن ملجم را نبريد كه من شنيدم رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) مى‌فرمود: از مثله كنار شويد و لو نسبت به سگ هار.» (شرح‌های نامه: )
«أَمْثَلُ» به معنى «بهتر و خوب است.» (شرح‌های نامه: )


کلمه «مثله» دو بار در نهج‌ البلاغه آمده است.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۹۶۱.    
۲. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت-الحسینی، ج۵، ص۴۶۹.    
۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۳۲، خطبه ۱.    
۴. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ص۱۴، خطبه ۱.    
۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۲، خطبه ۱.    
۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۹، خطبه ۱.    
۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳۵۴.    
۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳۸۷.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱، ص۱۷۳.    
۱۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۴۸.    
۱۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۹۶.    
۱۲. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، ج۵، ص۱۵۸.    
۱۳. السید الشریف الرضی، الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۴۲۳، خطبه ۱۸۶.    
۱۴. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ص۱۴۲، خطبه ۱۸۱.    
۱۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۷۲، خطبه ۱۸۶.    
۱۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۲۳، خطبه ۱۸۶.    
۱۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۲۶۵.    
۱۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۲۷۱.    
۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۷، ص۱۹۲.    
۲۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۶۳    
۲۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۶۹.    
۲۲. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۵۵۰، خطبه ۲۲۱.    
۲۳. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ص۲۴۱، خطبه ۲۲۳.    
۲۴. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۳۴۴، خطبه ۲۲۳.    
۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۵۳۹، خطبه ۲۲۳.    
۲۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۱۴۰.    
۲۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۱۴۴.    
۲۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۸، ص۳۷۸.    
۲۹. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۷۶.    
۳۰. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۲۳۸.    
۳۱. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۸۵۵، حکمت ۳۱۳.    
۳۲. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ص۲۳۰، حکمت ۳۲۲.    
۳۳. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۵۳۲، حکمت ۳۲۲.    
۳۴. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۸۱۷، حکمت ۳۲۲.    
۳۵. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۸۳.    
۳۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۸۳.    
۳۷. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۴، ص۶۱۰.    
۳۸. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۱، ص۴۱۱.    
۳۹. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۹، ص۲۳۴.    
۴۰. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۸۰۹، حکمت ۱۳۹.    
۴۱. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ص۱۸۷، حکمت ۱۴۷.    
۴۲. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۹۶، حکمت ۱۴۷.    
۴۳. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۷۱، حکمت ۱۴۷.    
۴۴. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۵۴۴.    
۴۵. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۵۴۸.    
۴۶. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۴، ص۵۲۹.    
۴۷. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۱، ص۲۲۵.    
۴۸. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۸، ص۳۴۶.    
۴۹. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۳۱۵، خطبه ۱۴۷.    
۵۰. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ص۴۲، خطبه ۱۴۳.    
۵۱. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۰۵، خطبه ۱۴۷.    
۵۲. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۱۱، خطبه ۱۴۷.    
۵۳. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۶۷.    
۵۴. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۷۲.    
۵۵. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۵، ص۶۷۵.    
۵۶. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۷۰.    
۵۷. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۱۰۴.    
۵۸. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۸۹، نامه ۴۷.    
۵۹. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ص۸۶، نامه ۴۷.    
۶۰. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۲۲، نامه ۴۷.    
۶۱. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۵۹، نامه ۴۷.    
۶۲. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۲۰۲.    
۶۳. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۲۰۷    
۶۴. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، ج۱۰، ص۲۹۰.    
۶۵. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۱۳۴.    
۶۶. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۷، ص۶.    
۶۷. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۳۷، نامه ۳۱.    
۶۸. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ص۴۸، نامه ۳۱.    
۶۹. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۳۹۵، نامه ۳۱.    
۷۰. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۱۷، نامه ۳۱.    
۷۱. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۲۰.    
۷۲. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۲۰.    
۷۳. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۹، ص۵۳۳.    
۷۴. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۱۳.    
۷۵. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۷۱.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «مثل»، ج۲، ص۹۶۱.    






جعبه ابزار