مثل (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مَثْل (به فتح میم و سکون ثاء) از
واژگان نهج البلاغه به معنای مانند، نظير و شبيه است. از مشتقات این کلمه در
نهج البلاغه عبارتند از؛
مَثَل (به فتح میم و ثاء) به معناى نظير، دليل، صفت، عبرت، علامت، حديث و مثل دائر است، به معنى حال نيز به كار رود.
تَمْثيل (به فتم تاء و سکون میم) به معنی تشبيه است.
مَثُلَات (به فتح میم و ضم ثاء) به معنی عقوبت‌هاى شبيه هم است.
مُثْله (به ضم میم و سکون ثاء) به معنی عقوبت و نيز بريدن دست و گوش و بينى و نظير آن‌ها است. کلمه
مُثْله دو بار در نهج البلاغه آمده است.
مَثْل (بر وزن شبر) به معنای مانند، نظير و شبيه است. مَثَل (بر وزن شرف) به معناى نظير، دليل، صفت، عبرت، علامت، حديث و مثل دائر است، به معنى «حال» نيز به كار رود.
تَمْثيلبه معنی تشبيه است. «مَثُلات» به معنای عقوبت‌هاى شبيه هم است.
مُثْله (مثل نمره) به معنای عقوبت و نيز بريدن دست و گوش و بينى و نظير آن‌ها است.
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره خلقت
آدم (علیه‌السلام) فرموده:
«فَجَبَلَ مِنْها صُورَةً ... ثُمَّ نَفَخَ فِيها مِنْ رُوحِهِ فَمَثُلَتْ إِنْساناً» یعنى «
خداوند از آن گل صورتى ساخت و در آن از روح خود دميد پس در دم به پا خاست به حالت يک
انسان.»
(شرح‌های خطبه:
)
مثول در اينجا به معنى برخاستن و ايستادن است: «مثل الرجل مثولا: قام منتصبا»
حضرت درباره حق تعالى فرموده:
«وَلاَ حَقِيقَتَهُ أَصَابَ مَنْ مَثَّلَهُ» «به حقيقت خدا نرسيده كسى كه او را به چيزى تشبيه كرد.»
(شرح‌های خطبه:
)
در مقام نصيحت فرموده:
«وَتَمَثَّلْ فِي حَالِ تَوَلِّيكَ عَنْهُ إِقْبَالَهُ عَلَيْكَ يَدْعُوكَ إِلَى عَفْوِهِ» تمثّل در اينجا به معنى تصور و به نظر آوردن است. يعنى «آن گاه كه از خدا روى گردانده‌اى تصور كن رو كردن او را كه تو را مى‌خواند تا بيامرزد.»
(شرح‌های خطبه:
)
حرب بن شرحبیل از بزرگان اصحابش با آن حضرت راه مى‌رفت در حالی كه حضرت سوار و او پياده بود فرمود:
«ارْجِعْ فَإِنَّ مَشْيَ مِثْلِكَ مَعَ مِثْلِي فِتْنَةٌ لِلْوَالِي وَمَذَلَّةٌ لِلْمُؤْمِنِ» (بازگرد چرا كه پياده حركت كردن شخصى مانند تو در ركاب مثل من، مايه فتنه و غرور بر والى و ذلّت و خوارى براى مؤمن است.)
(شرح‌های حکمت:
)
«أَمْثَالُهُمْ فِي الْقُلُوبِ مَوْجُودَةٌ» منظور از امثال شكل‌ها و نظير آن است. (ولى چهره آنان در آيينه دل‌ها نقش شده است.)
(شرح‌های حکمت:
)
درباره جنايات حاكمان جبّار فرموده:
«وَمِنْ قَبْلُ مَا مَثَّلُوا بِالصَّالِحِينَ كُلَّ مُثْلَة وَسَمَّوْا صِدْقَهُمْ عَلَى اللهِ فِرْيَةً» «و پيش از آن آنكه عقوبت كردند بر نكوكاران هر عقوبت را و راست گفتنشان بر
خدا را، دروغ ناميدند.»
(شرح‌های خطبه:
)
درباره
ابن ملجم علیه لعائن الله وصيت كرد كه:
«وَلاَ يُمَثَّلُ بِالرَّجُلِ فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ(صلى الله عليه وآله) يَقُولُ: إِيَّاكُمْ وَالْمُثْلَةَ وَلَوْ بَالْكَلْبِ الْعَقُورِ» «دست و پا و سائر اندام ابن ملجم را نبريد كه من شنيدم
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) مى‌فرمود: از مثله كنار شويد و لو نسبت به
سگ هار.»
(شرح‌های نامه:
)
«أَمْثَلُ» به معنى «بهتر و خوب است.»
(شرح‌های نامه:
)
کلمه «مثله» دو بار در نهج البلاغه آمده است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «مثل»، ج۲، ص۹۶۱.
