• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمدابراهیم جوهری هروی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




جوهری‌ هروی‌، محمدابراهیم‌، شاعر فارسی‌سرای‌ مرثیه‌گوی‌ سده سیزدهم‌ بود.




نام‌ هروی در برخی‌ از چاپ‌های‌ مهم‌ترین‌ اثرش‌، طوفان‌البکاء، ابراهیم‌ ذکر شده‌ است‌.
[۱] احمد منزوی‌، فهرستواره کتاب‌های‌ فارسی‌، ج‌ ۳، ص‌ ۱۷۱۷ـ ۱۷۱۸، تهران‌ ۱۳۷۴ ش‌ـ.
از تاریخ‌ تولد وی‌ اطلاعی‌ در دست‌ نیست‌. به‌ گفته خودش‌ در مقدمه طوفان‌البکاء،
[۲] محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌ ۴، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
پدرش‌ محمد باقر مروزی‌ بوده‌ است‌، اما معلوم‌ نیست‌ چرا برخی‌ منابع‌ اصل‌ او را از هرات‌ دانسته‌اند.
[۳] محمود میرزاقاجار، سفینه المحمود، ج‌ ۲، ص‌ ۵۸۱، چاپ‌ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۶ ش‌.
[۴] خوانساری‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۹.
جوهری‌ در مقدمه طوفان‌ البکاء
[۵] محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌ ۴ـ۵، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
نوشته‌ که‌ به‌ علت‌ ناسازگاری‌ روزگار از موطن‌ خود هجرت‌ کرده‌ است‌. او مدتی‌ به‌ سیاحت‌ پرداخت‌، سپس‌ سال‌ها در قزوین‌ اقامت‌ گزید؛ از این‌رو، بعضی‌ او را قزوینی‌ دانسته‌اند
[۶] مصلح‌الدین‌ مهدوی‌، تذکره القبور، یا، دانشمندان‌ و بزرگان‌ اصفهان، ص‌ ۴۵، اصفهان‌ ۱۳۴۸ ش‌.




هروی در قزوین‌ به‌ درگاه‌ رکن‌الدوله‌ (متوفی‌ ۱۲۸۹)، نواده فتحعلی‌شاه‌ و حاکم‌ صائین‌قلعه‌، پیوست‌ و شش‌ سال‌ در خدمت‌ او بود و ضمن‌ مدح‌ او، به‌ قصیده‌گویی‌ و غزلسرایی‌ پرداخت‌ و از او لقب‌ افصح‌الشعرا گرفت‌.
[۷] محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌ ۵، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
[۸] محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌۳۰۰، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.




وی‌ به‌ تشویق‌ ملا محمد صالح‌ و آقا صالح‌ خانبان‌، از فضلا و اعیان قزوین‌، طوفان‌البکاء را در باره مصائب‌ اهل‌ بیت‌ علیهم‌السلام‌، در مدت‌ دو سال‌ نوشت‌. او در آغاز و پایان‌ کتابش‌، آن‌ دو را ــ که‌ به‌ مداحان‌ اهل‌بیت‌ توجه‌ داشتند و از جمله‌ به‌ او نیز کمک‌ مالی‌ کرده‌ بودند ــ ستوده‌ است‌.
[۹] محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌ ۶ـ، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
[۱۰] محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص۳۰۰، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
در پایان‌ طوفان‌البکاء، تاریخ خاتمه آن‌ را ۱۲۵۰ ذکر کرده‌
[۱۱] محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌ ۳۰۱، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
بنابراین‌، احتمالاً آن‌ را در حدود ۱۲۴۸ آغاز نموده‌ است‌، اما در مقدمه‌،
[۱۲] محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌ ۷، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
مادّه‌ تاریخِ تألیف‌ کتاب‌ را «طوفان‌البکاء ابیات‌ طوفان ‌البکاست‌» نوشته‌ است‌ که‌ با ۱۲۷۴ برابر می‌شود و نادرست‌ است‌. شاید جوهری‌ سال‌ آغاز کردن‌ کتاب‌، ۱۲۴۷، را، اشتباه‌ محاسبه‌ کرده‌ و با حروف‌ ابجد ۱۲۷۴ را ساخته‌ است‌.



وی‌ در اواخر عمر به‌ اصفهان‌ رفت‌ و از یاران‌ نزدیک‌ حجت‌الاسلام‌ سیدمحمد باقر شَفْتی‌، فقیه‌ بزرگ‌ آن‌ روزگار، گردید
[۱۳] خوانساری‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۹.
[۱۴] مصلح‌الدین‌ مهدوی‌، تذکره القبور، یا، دانشمندان‌ و بزرگان‌ اصفهان،ص‌ ۴۵، اصفهان‌ ۱۳۴۸ ش‌.
و در ۱۲۵۳ در همان‌جا درگذشت‌ و در گورستان‌ آب‌بخشان‌، از محلات‌ قدیمی‌ اصفهان‌، به‌ خاک‌ سپرده‌ شد
[۱۵] محمدعلی‌ حبیب‌آبادی‌، مکارم‌ الا´ثار در احوال‌ رجال‌ دو قرن‌ ۱۳ و ۱۴ هجری، ج‌۴، ص۱۴۴۰، ج‌ ۴، اصفهان‌ ۱۳۵۲ ش‌.
[۱۶] مصلح‌الدین‌ مهدوی‌، تذکره القبور، یا، دانشمندان‌ و بزرگان‌ اصفهان،ص‌ ۴۵، اصفهان‌ ۱۳۴۸ ش‌.
[۱۷] خوانساری‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۹.
[۱۸] عباس‌ قمی‌، هدیه الاحباب‌ فی‌ ذکر المعروفین‌ بالکنی‌ و الالقاب‌ و الانساب‌، ج۱، ص‌ ۱۳۸، تهران‌ ۱۳۶۳ ش‌.
بر سنگ‌ قبر وی‌ اشعاری‌ در سوک‌ او و متضمن‌ مادّه‌تاریخ‌ وفاتش‌، سروده میرزابهاء، حک‌ شده‌ بود
[۱۹] محمدعلی‌ حبیب‌آبادی‌، مکارم‌ الا´ثار در احوال‌ رجال‌ دو قرن‌ ۱۳ و ۱۴ هجری، ج‌ ۴، ص‌۱۴۴۰ـ۱۴۴۱، ج‌ ۴، اصفهان‌ ۱۳۵۲ ش‌.
[۲۰] مصلح‌الدین‌ مهدوی‌، تذکره القبور، یا، دانشمندان‌ و بزرگان‌ اصفهان،ص‌ ۴۵ـ۴۶، اصفهان‌ ۱۳۴۸ ش‌.




طوفان‌البکاء از معروف‌ترین‌ مقتل‌های‌ فارسی‌ و به‌ نثر و نظمی‌ روان‌ و استوار است‌، اما از بی‌اساس‌ و مأخذ بودن‌ بعضی‌ مطالب‌ آن‌ انتقاد شده‌ است‌. این‌ کتاب‌ سال‌ها مورد توجه‌ ذاکران‌ و مداحان‌ اهل‌بیت‌ علیهم‌السلام‌ بوده‌
[۲۱] محمدعلی‌ حبیب‌آبادی‌، مکارم‌ الا´ثار در احوال‌ رجال‌ دو قرن‌ ۱۳ و ۱۴ هجری، ج‌ ۴، ص‌ ۱۴۳۹، ج‌ ۴، اصفهان‌ ۱۳۵۲ ش‌.
و مشتمل‌ است‌ بر دیباچه‌ای‌ شامل‌ فهرست‌ مطالب‌ کتاب‌، دوازده‌ آتشکده‌ و یک‌ خاتمه‌. به‌جز آتشکده هفتم‌ که‌ موضوع‌ آن‌ «خروج مختار وفادار و احمد سفاح‌ بنی‌عباس‌ و امیرتیمور گورکانی‌» است‌، یازده‌ آتشکده دیگر (هر کدام‌ شامل‌ چند شعله‌) به‌ چهارده‌ معصوم‌ اختصاص‌ دارد که‌ بزرگ‌ترین‌ آن‌ها، آتشکده پنجم‌، در ذکر مصائب‌ امام‌ حسین‌ علیه‌السلام‌ است‌. خاتمه کتاب‌ شامل‌ گزارش‌ احوال‌ مصنف‌ در قزوین‌ است‌.
[۲۲] محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌ ۷، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.

طوفان‌البکاء بارها، و ظاهراً نخستین‌بار در ۱۲۵۸ در تهران‌، چاپ‌ شده‌ است‌.
[۲۳] خانبابا مشار، فهرست‌ کتاب‌های‌ چاپی‌ فارسی‌، ج‌ ۳، ستون‌ ۳۴۷۰ـ۳۴۷۱، تهران‌ ۱۳۵۰ـ ۱۳۵۵ ش‌.
[۲۴] احمد منزوی‌، فهرستواره کتاب‌های‌ فارسی‌، ج‌ ۳، ص‌ ۱۷۱۷ـ ۱۷۱۸، تهران‌ ۱۳۷۴ ش‌ـ.
آقابزرگ‌ طهرانی‌
[۲۵] آقابزرگ‌ طهرانی‌، ج‌ ۹، قسم‌ ۱، ص‌ ۲۱۱.
از دیوان‌ جوهری‌ یاد کرده‌، اما در فهرست‌های‌ کتاب‌های‌ خطی‌ و چاپی‌ ذکری‌ از این‌ دیوان‌ نشده‌ است‌.



(۱) آقابزرگ‌ طهرانی‌.
(۲) محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
(۳) محمدعلی‌ حبیب‌آبادی‌، مکارم‌ الا´ثار در احوال‌ رجال‌ دو قرن‌ ۱۳ و ۱۴ هجری، ج‌ ۴، اصفهان‌ ۱۳۵۲ ش‌.
(۴) خوانساری‌.
(۵) عباس‌ قمی‌، هدیه الاحباب‌ فی‌ ذکر المعروفین‌ بالکنی‌ و الالقاب‌ و الانساب‌، تهران‌ ۱۳۶۳ ش‌.
(۶) محمود میرزاقاجار، سفینه المحمود، چاپ‌ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۶ ش‌.
(۷) خانبابا مشار، فهرست‌ کتاب‌های‌ چاپی‌ فارسی‌، تهران‌ ۱۳۵۰ـ ۱۳۵۵ ش‌.
(۸) احمد منزوی‌، فهرستواره کتاب‌های‌ فارسی‌، تهران‌ ۱۳۷۴ ش‌ـ.
(۹) مصلح‌الدین‌ مهدوی‌، تذکره القبور، یا، دانشمندان‌ و بزرگان‌ اصفهان، اصفهان‌ ۱۳۴۸ ش‌.


 
۱. احمد منزوی‌، فهرستواره کتاب‌های‌ فارسی‌، ج‌ ۳، ص‌ ۱۷۱۷ـ ۱۷۱۸، تهران‌ ۱۳۷۴ ش‌ـ.
۲. محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌ ۴، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
۳. محمود میرزاقاجار، سفینه المحمود، ج‌ ۲، ص‌ ۵۸۱، چاپ‌ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۶ ش‌.
۴. خوانساری‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۹.
۵. محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌ ۴ـ۵، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
۶. مصلح‌الدین‌ مهدوی‌، تذکره القبور، یا، دانشمندان‌ و بزرگان‌ اصفهان، ص‌ ۴۵، اصفهان‌ ۱۳۴۸ ش‌.
۷. محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌ ۵، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
۸. محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌۳۰۰، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
۹. محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌ ۶ـ، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
۱۰. محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص۳۰۰، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
۱۱. محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌ ۳۰۱، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
۱۲. محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌ ۷، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
۱۳. خوانساری‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۹.
۱۴. مصلح‌الدین‌ مهدوی‌، تذکره القبور، یا، دانشمندان‌ و بزرگان‌ اصفهان،ص‌ ۴۵، اصفهان‌ ۱۳۴۸ ش‌.
۱۵. محمدعلی‌ حبیب‌آبادی‌، مکارم‌ الا´ثار در احوال‌ رجال‌ دو قرن‌ ۱۳ و ۱۴ هجری، ج‌۴، ص۱۴۴۰، ج‌ ۴، اصفهان‌ ۱۳۵۲ ش‌.
۱۶. مصلح‌الدین‌ مهدوی‌، تذکره القبور، یا، دانشمندان‌ و بزرگان‌ اصفهان،ص‌ ۴۵، اصفهان‌ ۱۳۴۸ ش‌.
۱۷. خوانساری‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۹.
۱۸. عباس‌ قمی‌، هدیه الاحباب‌ فی‌ ذکر المعروفین‌ بالکنی‌ و الالقاب‌ و الانساب‌، ج۱، ص‌ ۱۳۸، تهران‌ ۱۳۶۳ ش‌.
۱۹. محمدعلی‌ حبیب‌آبادی‌، مکارم‌ الا´ثار در احوال‌ رجال‌ دو قرن‌ ۱۳ و ۱۴ هجری، ج‌ ۴، ص‌۱۴۴۰ـ۱۴۴۱، ج‌ ۴، اصفهان‌ ۱۳۵۲ ش‌.
۲۰. مصلح‌الدین‌ مهدوی‌، تذکره القبور، یا، دانشمندان‌ و بزرگان‌ اصفهان،ص‌ ۴۵ـ۴۶، اصفهان‌ ۱۳۴۸ ش‌.
۲۱. محمدعلی‌ حبیب‌آبادی‌، مکارم‌ الا´ثار در احوال‌ رجال‌ دو قرن‌ ۱۳ و ۱۴ هجری، ج‌ ۴، ص‌ ۱۴۳۹، ج‌ ۴، اصفهان‌ ۱۳۵۲ ش‌.
۲۲. محمدابراهیم‌ بن‌ محمدباقر جوهری‌ هروی‌، طوفان‌ البکاء، ج۱، ص‌ ۷، چاپ‌ سنگی تهران‌ ۱۳۲۳.
۲۳. خانبابا مشار، فهرست‌ کتاب‌های‌ چاپی‌ فارسی‌، ج‌ ۳، ستون‌ ۳۴۷۰ـ۳۴۷۱، تهران‌ ۱۳۵۰ـ ۱۳۵۵ ش‌.
۲۴. احمد منزوی‌، فهرستواره کتاب‌های‌ فارسی‌، ج‌ ۳، ص‌ ۱۷۱۷ـ ۱۷۱۸، تهران‌ ۱۳۷۴ ش‌ـ.
۲۵. آقابزرگ‌ طهرانی‌، ج‌ ۹، قسم‌ ۱، ص‌ ۲۱۱.




دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جوهری هروی»، شماره۵۲۳۷.    



جعبه ابزار