محمد بن حسین برجلانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوجعفر محمد بن حسین معروف به ابوالشیخ،
صوفی،
زاهد و
محدث قرون دوم و سوم بود.
او را به محله بُرجلانیه بغداد یا بُرجلان، دهکده‌ای تابعِ واسطِ عراق، منسوب کرده اند
و به سبب اقامتش در بغداد، بغدادی، و به سبب
زهد و منش صوفیانه و تربیت صوفیانی چند،
صوفی و
زاهد خوانده اند
از تولد، کودکی و تحصیلات برجلانی، اطلاعی در دست نیست، فقط می‌دانیم که در ۲۳۸ در گذشته است
وی در یادگیری
احادیث دایر بر زهد، اهتمام بسیار داشته
و از استادان بزرگی بهره برده و حدیث شنیده است که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
حسین بن علی جعفی،
زید بن حَبّاب،
سعید بن عامر،
ازهر بن سعد السّمان،
طلق بن غنام،
خالد بن عمرو اموی،
ابو نعیم کوفی،
مالک بن ضیغم،
ابن لهیعة و
هیثم بن عبدالصید.
برجلانی بر زهدیات و رقایق (دانش سیر و سلوک)، اهتمام داشته و شاگردان و پیروانی در زهد و
عرفان رهبری و تربیت کرده است؛ از جمله:
ابراهیم بن عبداللّه بن الجُنَید؛
ابویعلی الموصلی ،
محمد بن یحیی الواسطی؛ و دو تن از آنان که شهرت بیشتری یافته اند؛ یکی
ابوبکر عبدالله بن محمّد معروف به
ابن ابی الدنیا (متوفی ۲۱۸)، دیگری
ابوالعباس احمد بن مسروق طوسی (متوفی ۲۹۸ یا ۲۹۹).
به نوشته
خطیب بغدادی و بیش‌تر منابع ـ به نقل از او ـ هنگامی که از احمد بن حنبل درباره حدیث زهد پرسش شد، او تن‌ها فرد شایسته برای سخن گفتن در این باره را محمد بن حسین برجلانی دانست و به مخاطب خود گفت که به وی رجوع کند (علیک بمحمد بن الحسین البرجلانی). او همچنین می‌نویسد که از
ابراهیم بن اسحاق حربی درباره شخصیت برجلانی پرسیدند، پاسخ داد که جز خیر و خوبی چیزی درباره او نمی‌دانم (ما عَلِمْتُ اِلاّ' خَیْرا). جز این جمله، درباره او، خصوصاً نسبت به
وثاقتش، مطلبی نقل نشده است؛
ازینرو
ذهبی و عسقلانی
گفته اند: درباره برجلانی جرح و تعدیلی ندیده ایم؛ و سپس سخن ابراهیم حربی را آورده اند. البته چنین تعبیراتی گواه بر والایی تربیت اوست.
برجلانی را
ابن عماد مصنف زهدیات،
و
ابن ندیم از مصنفان کتب زهد و ورع خوانده اند؛
ذهبی و
صفدی نیز او را به کثرت تألیف ستوده اند.
زرکلی گوید: ابن ابی یعلی از او به «صاحب التصانیف» یاد کرده است.
ابن ندیم
و، به پیروی از او، بغدادی (
از آثار برجلانی، الجود و الکرم، الصّبر، الصّحبة، الطاعة، المتیّمین و الهّمة را یاد کرده اند.
(۱) ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
(۲) ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
(۳) ابن ندیم، کتاب الفهرست، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش.
(۴) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین: اسماء المرجوع کنید به لفین و آثار المصنفیّن، در حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج ۶، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۵) احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، مدینه.
(۶) محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، بیروت ۱۴۰۲ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸۲ـ ۱۹۸۸.
(۷) همو، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت.
(۸)
خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶.
(۹) محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، لیدن ۱۹۶۰.
(۱۰) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج ۲، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۳/۱۹۶۳.
(۱۱) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج ۲، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۹۴/۱۹۷۴.
(۱۲) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن حسین برجلانی»، شماره۹۱۰.
