معنای مولی در تفاسیر اهل‌سنت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از مشکلات اساسی
پیروان مکتب خلفا در عدم پذیرش
حدیث غدیر، تفسیر کلمه مولی به اولی است، تفسیر کلمه «مولی» به معنای «اولی» نه‌تنها منعی ندارد؛ بلکه افراد زیادی همین معنی را از آن دریافته و در مقام کاربرد هم هیچ ایرادی ندارد و دانشمندان بزرگ لغت و تفسیر اهل سنت از
قرن دوم هجری تاکنون بر این مطلب تصریح کرده‌اند.
نه تنها اهل لغت تصریح کرده‌اند که کلمه «مولی» به معنای «اولی» می‌آید؛ بلکه اکثر دانشمندان و بزرگانی که در تشریح و تفسیر آیات کتاب مقدس ما مسلمانان
قرآن کریم قلم فرسائی کرده و زحماتی ارزشمند متحمل شده‌اند نیز بر این مطلب تصریح کرده‌اند، که نام پانزده تن از آنان را مشاهده می‌کنید:
محمد بن اسماعیل بخاری (متوفای ۲۵۶هـ) در
تفسیر سوره حدید می‌نویسد: قال مُجَاهِدٌ... «مَوْلَاکُمْ» اَوْلَی بِکُمْ.
مجاهد گفته است: (مولاکم) به‌معنای (اولی) و برتر به شما است.
ابن حجر عسقلانی در شرح سخن بخاری می‌گوید: قوله مولاکم اولی بکم قال الفراء فی قوله تعالی «ماواکم النار هی مولاکم» یعنی اولی بکم و کذا قال ابو عبیدة و فی بعض نسخ البخاری هو اولی بکم وکذا هو فی کلام ابی عبیدة.
فراء در توضیح آیه شریفه: «ماواکم النار هی مولاکم؛
» گفته است: مولی به معنای اولی و برتر به شما است،
ابوعبیده نیز چنین گفته است و در بعضی از نسخه‌های بخاری به معنای «او اولی به شما است» آمده است، و همچنین است در سخن ابوعبیده.
عینی هم در
عمدة القاری مولا را به معنای اولی تفسیر کرده و می‌نویسد: مَوْلاکُمْ اوْلَی بِکُمْ. اشار به الی قوله تعالی: «ماواکم النار هی مولاکم»
ای: (اولی بکم) کذا قاله الفراء و ابوعبیدة و فی بعض النسخ: مولاکم هو اولی بکم، وکذا وقع فی کلام ابی عبیدة.
ابوعبدالرحمن سلمی (متوفای ۴۱۲هـ) که از مشاهیر قرن پنجم هجری به حساب می‌آید در تفسیر
آیه «هی مولاکم» می‌نویسد: «ماواکم النار هی مولاکم» ای اولی الاشیاء بکم و اقربها الیکم.
جایگاه شما آتش است؛ یعنی سزاوار تر و نزدیکترین چیزها به شما است.
ابوالقاسم قشیری (متوفای ۴۶۵هـ) نیز در تفسیر آیه «هی مولاکم» مولا را به اَولی معنی کرده است: و «هی مولاکم» ای هی اوْلَی بکم.
علی بن احمد واحدی (متوفای ۴۶۸هـ) مفسر مشهور
اهل سنت در این‌باره می‌نویسد: ماواکم النار (منزلکم النار) هی مولاکم (اولی بکم)
جایگاه و منزل شما است، یعنی آتش سزاوار و اولی برای شما است.
محمد بن فتوح حمیدی (متوفای ۴۸۸هـ)
محدث و مفسر سنی، صاحب کتاب الجمع بین الصحیحین درباره معنای کلمه مولی می‌گوید: ومنه قوله «ذلک بان الله مولی الذین آمنوا» ای ولیهم و القائم بامورهم و المولی الاولی بک و دلیله قوله «ماواکم النار هی مولاکم» ای هی اولی بکم.
از مواردی که مولی به‌معنای اولی آمده این آیه است که فرمود: «ذلک بان الله مولی الذین آمنوا؛
» یعنی سرپرست و مسؤول کارهای شما است، و مولی در این آیه به‌معنای اولی و سزاوار به تو است، دلیل بر این معنی سخن
خداوند در این آیه است، جایگاه شما آتش است، آتش مولای شما است؛ یعنی اولی و برتر و شایسته برای شما است.
ابن عطیه اندلسی (متوفای ۵۴۶هـ)، مفسر و
ادیب نامور سنی در تفسیرش می‌نویسد: وقوله «هی مولاکم» قال المفسرون: معناه هی اولی بکم.
مفسران درباره (هی مولاکم) گفته‌اند: معنای آن این است که آتش برای شما اولی است.
عبدالله بن عمر بیضاوی (متوفای ۶۸۵هـ) در تفسیر آیه «هی مولاکم» آن را به اولی گرفته و می‌نویسد:
«هی مولاکم» هی اولی بکم کقول لبید: فغدت کلا الفرجین تحسب• انه مولی المخافة خلفها وامامها.
ابوعبدالله قرطبی (متوفای ۶۷۱هـ) مفسر پرآوازه اهل سنت، از کسانی است که «مولی» را به معنای «اولی» گرفته و تصریح می‌کند که مولی به‌معنای کسی است که سرپرست و متولی مصالح انسان باشد، سپس درباره کسی که همراه چیزی باشد استعمال شده است: (هی مولاکم) ای اولی بکم و المولی من یتولی مصالح الانسان ثم استعمل فیمن کان ملازما للشیء.
نسفی (متوفای ۷۱۰هـ)، مفسر مشهور اهل سنت و صاحب کتاب
عقائد النسفیه که از کتاب‌های درسی حوزه‌های علمیه اهل سنت است، کلمه «مولی» را به اولی تفسیر کرده و می‌گوید: «هی مولاکم» هی اولی بکم.
علاءالدین خازن (متوفای ۷۲۵هـ) وی در تفسیر آیه «هی مولاکم» می‌گوید: «هی مولاکم» ای ولیکم وقیل هی اولی بکم.
این مولای شما است یعنی سرپرست، وگفته شده اولی و برتر به شما است.
سعدالدین تفتازانی (متوفای۷۹۱هـ)، ادیب، مفسر و متکلم نام‌آور سنی از کسانی است که تصریح می‌کند آمدن «مولی» به‌معنای «اولی» در کلام عرب شایع بوده و بسیاری از بزرگان
علم لغت به آن تصریح کرده‌اند: ولفظ المولی قد یراد به المعتق والمعتق والحلیف والجار وابن العم والناصر والاولی بالتصرف قال الله تعالی: «ماواکم النار هی مولاکم» ای اولی بکم. ذکره ابو عبیدة وقال النبی (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) ایما امراة نکحت نفسها بغیر اذن مولاها‌ای الاولی بها والمالک لتدبیر امرها ومثله فی الشعر کثیر وبالجملة استعمال المولی بمعنی المتولی والمالک للامر والاولی بالتصرف شائع فی کلام العرب منقول عن کثیر من ائمة اللغة.
فیروز آبادی، متوفای (۸۱۷هـ)، مفسر و لغوی معروف اهل سنت در تفسیر آیه «هی مولاکم» می‌نویسد: «هی مولاکم» اولی بکم النار.
یعنی اولی و برتر به شما است.
ابن عادل حنبلی (متوفای۸۸۰هـ)، نیز در تفسیر آیه «هی مولاکم» می‌گوید: وقوله: «هِیَ مَوْلاَکُمْ» یجوز ان یکون مصدراً ای: ولایتکم، ای: ذات ولایتکم.
جایز است که مولاکم مصدر و به معنای ولایت باشد.
جلال‌الدین محمد بن احمد محلی (متوفای ۸۵۴هـ)، در
تفسیر جلالین که از نوشته‌های مشترک او و
جلال‌الدین سیوطی است، «مولاکم» را به معنای اولی به شما معنی کرده است: «ماواکم النار هی مولاکم» اولی بکم.
محمدعلی شوکانی (متوفای ۱۲۵۰هـ)، می‌گوید: «هی مولاکم» ای هی اولی بکم و المولی فی الاصل من یتولی مصالح الانسان ثم استعمل فیمن یلازمه.
حتی خود
آلوسی در موردی دیگر از کتابش تصریح می‌کند و می‌نویسد:
کلبی،
زجاج،
فراء و
ابوعبیده که چهارتن از برترین دانشمندان علم لغت هستند، «مولی» را به معنای «اولی» گرفته‌اند: و قال الکلبی و الزجاج و الفراء و ابو عبیدة: ای اولی بکم کما فی قول لبید یصف بقرة وحشیة نفرت من صوت الصائد: فغدت کلا الفرجین تحسب انه مولی المخافة خلفها وامامها‌ای فغدت کلا جانبیها الخلف والامام تحسب انه اولی بان یکون فیه الخوف.
در این‌جا بار دیگر اشکال آلوسی بر
حدیث غدیر را نقل می‌کنیم تا مشخص شود که
تعصب، چگونه دانشمندانی همچون آلوسی را به دوگانه گویی وادار کرده است: ولایخفی ان اول الغلط فی هذا الاستدلال جعلهم المولی بمعنی الاولی وقد انکر ذلک اهل العربیة قاطبة بل قالوا: لم یجیء مفعل بمعنی افعل اصلا ولم یُجَوِّز ذلک الا ابو زید اللغوی...
با مراجعه به آثار علمی اعم از لغت و تفسیر و تاریخ و مشاهده آراء و انظار اندیشمندان عرب، ادعای برخی از علمای عرب مانند
آلوسی و دیگران کاملا باطل می‌شود، چرا که یکی از مشکلات اساسی پیروان مکتب خلفا در عدم پذیرش
حدیث غدیر، تفسیر کلمه مولی به اولی است، و شما مشاهده کردید که تفسیر کلمه «مولی» به معنای «اولی» نه تنها منعی ندارد؛ بلکه افراد زیادی همین معنی را از آن در یافته و در مقام کاربرد هم هیچ ایرادی ندارد و دانشمندان بزرگ لغت و تفسیر اهل سنت از قرن دوم هجری تاکنون بر این مطلب تصریح کرده‌اند.
موسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، برگرفته از مقاله «آیا کسی از مفسرین اهل سنت مولی را به معنی اولی تفسیر کرده است؟».
