مقبولات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مقبولات در بحث صناعات خمس در صناعت جدل کاربرد دارد.
منطق علمی است که به ما نحوه‌ی درست فکر کردن را می‌آموزد و
ذهن را از خطای در فکر کردن مصون می‌دارد. هنگام فکر کردن،
ذهن حرکتی در معلومات می‌کند و با چینش آنها به مطلوب دست می‌یابد.
پس برای این‌که بخواهیم از خطای در
فکر کردن مصون بمانیم:
باید از معلومات صحیح (معلوماتی که از نظر
ماده و محتوا درست باشند) استفاده کنیم؛
به‌صورت درست چیده شوند. بخشی از
منطق که در آن از چینش معلومات بحث می‌شود، «منطق صوری» (در منطق صوری، فکر یا
استدلال به‌لحاظ چینش مقدمات به
قیاس،
تمثیل و
استقرا تقسیم می‌شود؛ هدف اصلی منطق فقط با «قیاس» تأمین می‌شود؛ زیرا قیاس تنها چینشی است که می‌تواند یقین‌آور باشد.) و بخشی که از خود مواد و محتوای معلومات بحث می‌کند، «منطق مادی» یا «صناعات خمس» نامیده می‌شود.
در منطق مادی یا
صناعات خمس، استدلال و
حجت، را به لحاظ مواد و محتوای مقدمات که آیا یقینی‌اند یا مشهور یا مسلم و یا مخیل و غیره به اقسامی
تقسیم می‌کنند؛ زیرا هریک از این مقدمات نتیجه خاصی را به بار می‌آورند.
و به‌لحاظ نتیجه‌ای که می‌دهند، استدلال و قیاس را به «برهانی»، «جدلی»، «خطابی» و «شعری» تقسیم می‌کنند.
قیاس «برهانی» قیاسی است که مقدمات آن «یقینیات» باشند.
«یقینیات» به قضایایی گفته می‌شود که احتمال
کذب آن وجود ندارد و صحت آن هرگز از بین نمی‌رود.
«یقینیات» خود مصادیقی دارد که عبارتند از: اولیات، مشاهدات،
تجربیات،
متواترات، حدسیات و فطریات؛ بنابراین «متواترات» در بخش «برهان» از
صناعات خمس کاربرد دارند.
قیاس «جدلی»، قیاسی است که از ظنیات تشکیل شده باشد و مقدمات آن شامل مشهورات، مسلمات و مقبولات می‌شود. بنابراین «مقبولات» در صناعت
جدل به‌کار می‌رود.
مقبولات به قضایایی گفته می‌شود که از روی
اعتماد به غیر، مورد پذیرش واقع می‌شوند.
خواه این اعتماد عقلانی باشد یا عقلایی و یا هیچ‌کدام؛ یعنی ممکن است فرد از روی
برهان به
صدق گفتار قائلی برسد (مثل صدق نبیّ) یا همانند سایر عقلا آن را بپذیرد و یا اصلاً هیچ دلیل عقلانی و عقلایی‌ای برای پذیرش آن نداشته باشد و صرفاً آن را قبول دارد.
در تعریف مقبولات اختلافاتی هم وجود دارد:
به‌عنوان نمونه، برخی از اهل منطق تقلیدی بودن را در مقبولات
شرط می‌دانند
یا برخی در
تعریف آن گفته‌اند: «مقبولات، آراء افرادی است که دارای مرتبه بالا هستند و فرد به جهت بالاتر بودن رتبه آنان، سخنشان را می‌پذیرد.» («و قیل المأخوذات إما بتسلیم ممن هو أعلی مرتبة و هو المقبولات، أو ممن هو أدنی مرتبة و هو الموضوعات فی مبادئ العلوم، أو ممن هو مقابل و هو الواقعة فی المجادلات، و الأخیران هما التقریریات و الباقی ظاهر».)
که این تعریف با تعریف مشهور در مواردی معارض است؛ مثلاً شامل این‌که یک
حکیم قول شاعری را (به‌صورت غیر برهانی) بپذیرد نمی‌شود.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «مقبولات».
