• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مقل (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



مقالات مرتبط: (مقالات مرتبط).

مَقْل (به قتح میم و سکون قاف) از واژگان نهج البلاغه به معنای نگاه کردن است. از مشتقات این کلمه در نهج البلاغه، مُقْلَة (به ضم میم و سکون قاف) به معنای پيه چشم است شامل سياهى و سفيدى آن. و يا حدقه و يا چشم است، جمع آن مُقَل (به ضم میم و فتح قاف) است مَقْلَة (به فتح میم و سکون قاف) به معنای سنگ كوچكى است كه در وقت كم بودن آب در سفر، آن را در ظرف مى‌گذارند و به قدرى آب مى‌ريزند كه آن را بپوشاند با اين طريق آب را تقسيم می‌كنند كه يكى از ديگرى زيادتر ننوشد. این کلمه سه بار در نهج‌ البلاغه آمده است.



مَقْل (مثل عقل) به معنای نگاه کردن است: «مَقَلهُ‌ مَقْلاً: نظر اليهِ‌» مُقْلَة به معنای پيه چشم است شامل سياهى و سفيدى آن. و يا حدقه و يا چشم است، جمع آن مُقَل (مثل صرد) است مَقْلَة به معنای سنگ كوچكى است كه در وقت كم بودن آب در سفر، آنرا در ظرف مى‌گذارند و به قدرى آب مى‌ريزند كه آن را بپوشاند با اين طريق آب را تقسيم می‌كنند كه يكى از ديگرى زيادتر ننوشد.


حضرت علی (علیه‌السّلام) درباره دنیا فرموده: «فَلَمْ يَبْقَ مِنْهَا إِلاَّ سَمَلَةٌ كَسَمَلَةِ الاِْدَاوَةِ، أَوْ جُرْعَةٌ كَجُرْعَةِ الْمَقْلَةِ، لَوْ تَمَزَّزَهَا الصَّدْيَانُ لَمْ يَنْقَعْ» (بيش از ته‌مانده ظرف آبى از آن باقى نمانده است، و يا آن قدر از آن مانده كه اگر تشنگان آن را بياشامند عطش آنها فرو ننشيند.) (شرح‌های خطبه:) معنى آن در «مزز» گذشت.
و حضرت فرموده: «وَ لاََدَعَنَّ مُقْلَتِي كَعَيْنِ مَاء، نَضَبَ مَعِينُهَا» (و آن‌قدر از چشم‌هايم اشک بريزم كه همچون چشمه‌اى خشكيده، ديگر اشكم جارى نگردد.) (شرح‌های نامه: ) «مقله» در اينجا به معنى چشم است كه در «معن» گذشت.
حضرت در مقام حمد فرموده: «الْحَمْدُ لله الَّذِي أَظْهَرَ مِنْ آثَارِ سُلْطَانِهِ... مَا حَيَّرَ مُقَلَ الْعُقُولِ مِنْ عَجَائِبِ قُدرَتِهِ» يعنى: «حمد خدای را كه از آثار تسلّط خود نشان داد چيزى را كه چشم دلها را متّحير گردانيد.» (شرح‌های خطبه: ) اگر «مقل العيون» باشد چنان‌كه در نسخه محمد عبده آمده اضافه بيانيّه است، و منظور نگاه كردن و مشاهده عظمت خدا در طبيعت است.


این کلمه سه مورد در نهج‌ البلاغه آمده است.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۹۸۵.    
۲. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت-الحسینی، ج۵، ص۴۷۳.    
۳. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۵، ص۲۴۵.    
۴. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۱۲، خطبه ۵۲.    
۵. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ص۹۷، خطبه ۵۲.    
۶. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۸۹، خطبه ۵۲.    
۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۱۳، خطبه ۵۲.    
۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۲۹۵.    
۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۲۹۹.    
۱۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۲، ص۵۸۹.    
۱۱. هاشمی خویی، حبیب‌الله‌، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۴، ص۳۱۴.    
۱۲. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، ج۳، ص۳۳۲.    
۱۳. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۸۳، نامه ۴۵.    
۱۴. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۸۳، نامه ۴۵.    
۱۵. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۴۱۹، نامه ۴۵.    
۱۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۵۷، نامه ۴۵.    
۱۷. بحرانی،ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۶۹.    
۱۸. بحرانی،ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۹۳.    
۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۰، ص۲۳۰.    
۲۰. هاشمی خویی، حبیب‌الله‌، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۰، ص۱۲۳.    
۲۱. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، ج۱۶، ص۲۹۴.    
۲۲. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۴۸۸، خطبه ۱۹۵.    
۲۳. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۱۹۳، خطبه ۱۹۰.    
۲۴. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۳۰۸، خطبه ۱۹۵.    
۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۷۹، خطبه ۱۹۵.    
۲۶. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۷۸۳.    
۲۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۷۸۴.    
۲۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۷، ص۶۲۴.    
۲۹. هاشمی خویی، حبیب‌الله‌، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱۲، ص۱۸۴.    
۳۰. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، ج۱۰، ص۱۷۰.    
۳۱. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۱۹۳، خطبه ۱۹۰.    
۳۲. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۱۲، خطبه ۵۲.    
۳۳. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۸۳، نامه ۴۵.    
۳۴. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۴۸۸، خطبه ۱۹۵.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «مقل»، ج۲، ص۹۸۵.    






جعبه ابزار