• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نبوت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اصل نَبُوّت، یعنی باور به اینکه خدا برای رساندن سخن خود به انسان، پیامبرانی را از میان خود آنان برگزیده‌است.




واژه «نبوت» ‌در لغت به معنای پیامبری، و واژه «نبی» به معنای پیامبر است. بنابر قول مشهور، ریشه این دو واژه، كلمه «نبأ» به معنای خبر است، و یا به گفته راغب اصفهانی، خصوص خبرهایی است كه از نوعی اهمیت برخوردارند. یعنی خبرهایی كه فایده‎ای بزرگ دارند، و از آن‎ها علم یا ظن غالب حاصل می‎شود.
[۱] . النبأ خبر ذو فائده عظیمه یحصل به علم أو غلبه ظنٌ، و لا یقال للخبر فی الأصل نبأ حتی یتضمن هذه الأشیاء الثلاثه، مفردات راغب، ماده نبأ.»

و این ویژگی در مسئله نبوت موجود است؛ زیرا خبرهایی كه پیامبران الهی ـ علیهم السلام ـ به بشر ابلاغ می‎كنند، از عالی‎ترین اهمیت برخوردارند، زیرا كه سعادت و شقاوت بشر با نوع برخورد انسان با خبرهای پیامبران رقم می‎خورد. بر این اساس، پیامبر در اصطلاح شرع به كسی گفته می‎شود كه خبرهای مهم آسمانی را به بشر ابلاغ می‎كند.



از این جا به دست می‎آید كه نبوت با رسالت ملازمت دارد، یعنی كسی كه به مقام نبوت و پیامبری برگزیده می‎شود، مقام رسالت و پیام‎رسانی را نیز دارد. البته مقصود این نیست كه دو واژه نبوت و رسالت یا نبی و رسول با یكدیگر مترادف‎اند، بلكه مقصود این است كه در اصطلاح كلامی، این دو با یكدیگر ملازم‎اند. دلیل روشن بر این مطلب آن است كه قرآن كریم آن جا كه از نبوت عامه سخن می‎گوید، گاه واژه «نبی» و گاه واژه «رسول» را به كار می‎برد. چنان‎كه فرموده است:
۱. «كانَ النَّاسُ أُمَّهً واحِدَهً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتابَ بِالْحَقِّ.»
[۲] . بقره/ ۲۱۳.

۲. «لَقَدْ أرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْمِیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ.»
[۳] . حدید/ ۲۵.


۲.۱ - نظریه اول


آن چه گفته شد مربوط به مطالعه نبوت و رسالت از دیدگاه كلامی است، یعنی، فلسفه نبوت و رسالت ـ چنان‎كه بیان خواهد شد ـ از نظر علم کلام یك چیز است، و از این نظر تفاوتی میان نبی و رسول وجود ندارد. و دو آیه یاد شده و آیات دیگری كه رسالت و مأموریت پیامبران ـ علیهم السلام ـ را بیان كرده است، تفاوتی میان پیامبر و رسول نمی‎گذارد؛ ولی از آن جا كه درباره پیامبران الهی تفاضل و تفاوت مراتب مطرح است، ممكن است در برخی از آیات قرآن یا روایات میان نبی و رسول فرق گذاشته شده باشد، لیكن فرق مزبور مربوط به مأموریت و مسؤولیت آنان نیست، بلكه مربوط به صفات و ویژگی‎های دیگر آنان است. چنان‎كه در روایات آمده است: «رسول كسی است كه در خواب و بیداری فرشته وحی را می‎بیند و صدای او را می‎شنود، ولی نبی كسی است كه فقط در خواب فرشته وحی را می‎بیند، و در بیداری فقط صدای او را می‎شنود.»
[۴] . اصول كافی، ج ۱، كتاب الحجه، باب الفرق بین الرسول و النبی.

شایان ذكر است كه روایات یاد شده، غالباً در تفسیر دو آیه ذیل وارد شده‎اند:
۱. «وَ كانَ رَسُولاً نَبِیًّا.
[۵] . مریم/ ۵۱.
»
۲. «وَ ما أرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ إِلاَّ إِذا تَمَنَّى ألْقَى الشَّیْطانُ فِی أمْنِیَّتِهِ.
[۶] . حج/ ۵۲.
»
آیه نخست درباره حضرت موسی ـ علیه السلام ـ و آیه دوم درباره عموم پیامبران ـ علیهم السلام ـ است و در هر دو آیه «رسول»‌ و «نبی» بر كسانی اطلاق شده است كه مأموریت ابلاغ پیام‎های الهی به بشر را داشته‎اند.
بنابراین، از جنبه كلامی، میان نبوت و رسالت تفاوتی وجود ندارد. با این حال ظاهر كلام بر نوعی تفاوت میان رسول و نبی دلالت می‎كند، بدین جهت از ائمه طاهرین ـ علیهم السلام ـ درباره تفاوت آن دو سؤال شده است، و آنان تفاوت آن دو را به گونه‎ای كه پیش از این یادآور شدیم، بیان كرده‎اند.

۲.۲ - نظریه دوم


نظریه دوم درباره تفاوت میان نبی و رسول ـ كه دیدگاه مشهور میان متكلمان و مفسران اسلامی است ـ این است كه رسول، پیامبری است كه مأمور ابلاغ پیام‎های الهی به مردم است، ولی نبی، پیامبری است كه حامل پیام‎های الهی است، خواه، مأمور به ابلاغ آن‎ها باشد، و یا مأمور به ابلاغ آن‎ها نباشد.
[۷] . تفسیر تبیان، ج ۷، ص ۳۳۱؛ مجمع البیان، ج ۴، ص ۹۱؛ تفسیر الجلالین، تفسیر آیه ۵۲، سوره حج، تفسیر المنار، ج ۹، صص ۲۲۶ـ۲۲۵.


۲.۳ - ارزیابی نظریه دوم


بنابراین دیدگاه، نسبت میان نبی و رسول، عموم و خصوص مطلق است؛ زیرا هر رسولی نبی هم هست، ولی هر نبیی، رسول نیست،‌ این نظریه با آن چه ما پیش از این یادآور شدیم كه نبوت و رسالت از نظر كلامی با یكدیگر ملازمه دارند، ناسازگار است. با این حال می‎توان گفت: مقصود از این نظریه آن نیست كه در میان پیامبران كسانی بوده‎اند كه در عین این كه حامل پیام‎های الهی بوده‎اند، هیچگاه مأموریت ابلاغ آن پیام‎ها را به مردم نداشته‎اند، زیرا چنین فرضی با فلسفه نبوت كه هدایت مردم است منافات دارد، بلكه مقصود این است كه ممكن است در شرایطی، فردی دارای مقام نبوت باشد، ولی هنوز به مقام رسالت نرسیده باشد، یعنی به دلایلی مأموریت ابلاغ پیام‎های الهی به مردم را نداشته باشد. به عبارت دیگر، چه بسا پیامبران الهی قبل از آن كه به رسالت مبعوث شوند، مقام نبوت را داشته‎‎اند، یعنی با عالم غیب در ارتباط بوده، و معارفی نیز به آنان وحی می‎شده است، اما مأمور ابلاغ آن معارف به مردم، و هدایت آنان نبوده‎اند. البته روشن است كه پیامبران الهی در آن زمان به عنوان پیامبر نیز شناخته نمی‎شدند، ولی آن‎گاه كه مأموریت هدایت بشر را عهده‎دار می‎شدند، هم دارای مقام نبوت بودند، و هم مقام رسالت. و در اصطلاح كلامی، هر گاه نبوت به كار رود، همین معنا مقصود است.
حاصل آن كه: از منظر علم کلام و با توجه به فلسفه نبوت، میان نبی و رسول فرق نیست، ولی از جنبه‎های دیگر می‎توان میان آن دو فرق گذاشت. از قبیل آن چه در روایات بیان شده است، و یا فرقی كه از مفسران و متكلمان یادآور شدیم، با توضیحی كه درباره آن ارائه گردید.

۲.۴ - نظریه سوم


برخی نیز فرق میان نبی و رسول را براساس كتاب و شریعت دانسته‎اند. به این صورت كه: نبی و رسول در این جهت كه مأموریت هدایت و رهبری مردم را دارند تفاوتی ندارند؛ ولی رسول، به پیامبری گفته می‎شود كه صاحب شریعت مستقل، و دارای كتاب آسمانی باشد، و نبی به پیامبری گفته می‎شود كه صاحب شریعت و كتاب آسمانی مستقل نباشد.
[۸] . تفسیر كشاف، ج ۲، صص ۳۵۲ـ۱۶۵. تفسیر بیضاوی، ج ۴، ص ۵۷. اسرار الحكم، ص ۳۹۵. سرمایه ایمان، صص ۸۶ـ۸۵.
(به صورت «به شرط لا» یا به صورت «لا بشرط»).

۲.۵ - ارزیابی نظریه سوم


این نظریه، از این جهت كه هدایت و تبلیغ را مأموریت مشترك نبی و رسول می‎داند، مورد قبول است؛ ولی از این جهت كه تفاوت میان رسول و نبی را به صاحب شریعت و كتاب بودن و غیر آن گذاشته است، دلیل استواری ندارد، بلكه با كاربردهای واژه نبی و رسول در قرآن کریم و روایات سازگار نیست، زیرا قرآن کریم، حضرت اسماعیل
[۹] . این اسماعیل پسر حضرت ابراهیم نیست، بلكه پیامبر دیگری است. برای توضیح بیشتر به المیزان رجوع شود.
ـ علیه السلام ـ را رسول نامیده است، در حالی كه او صاحب كتاب و شریعت مستقل نبوده است.
«وَ اذْكُرْ فِی الْكِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسُولاً نَبِیًّا.
[۱۰] . مریم/ ۵۴.

نیز عموم پیامبران را رسول نامیده است:
«وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِی كُلِّ أُمَّهٍ رَسُولاً أنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ.
[۱۱] . نحل/ ۳۶.



 
۱. . النبأ خبر ذو فائده عظیمه یحصل به علم أو غلبه ظنٌ، و لا یقال للخبر فی الأصل نبأ حتی یتضمن هذه الأشیاء الثلاثه، مفردات راغب، ماده نبأ.»
۲. . بقره/ ۲۱۳.
۳. . حدید/ ۲۵.
۴. . اصول كافی، ج ۱، كتاب الحجه، باب الفرق بین الرسول و النبی.
۵. . مریم/ ۵۱.
۶. . حج/ ۵۲.
۷. . تفسیر تبیان، ج ۷، ص ۳۳۱؛ مجمع البیان، ج ۴، ص ۹۱؛ تفسیر الجلالین، تفسیر آیه ۵۲، سوره حج، تفسیر المنار، ج ۹، صص ۲۲۶ـ۲۲۵.
۸. . تفسیر كشاف، ج ۲، صص ۳۵۲ـ۱۶۵. تفسیر بیضاوی، ج ۴، ص ۵۷. اسرار الحكم، ص ۳۹۵. سرمایه ایمان، صص ۸۶ـ۸۵.
۹. . این اسماعیل پسر حضرت ابراهیم نیست، بلكه پیامبر دیگری است. برای توضیح بیشتر به المیزان رجوع شود.
۱۰. . مریم/ ۵۴.
۱۱. . نحل/ ۳۶.



اندیشه قم     علی ربانی گلپایگانی - عقاید استدلالی



جعبه ابزار